Xây dựng thành công mô hình bảo tồn hai loài lan nguy cấp, quý, hiếm

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Sinh và cộng sự tại Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã xây dựng thành công mô hình bảo tồn, phát triển 2 loài lan nguy cấp, quý, hiếm, có giá trị cao là Lan hài chai (Paphiopedilum callosum (Rchb.f.) Stein) và Lan hài đài cuốn (Paphiopedilum appletonianum (Gower) Rolfe). Kết quả nghiên cứu góp phần bảo tồn, phát triển các loài nguy cấp, quý, hiếm nói riêng và công tác bảo tồn đa dạng sinh học nói chung.

Lan hài chai còn gọi là Lan vân hài, là loài thân thảo đa niên, mọc dưới tán rừng nguyên sinh rậm thường xanh nhiệt đới mưa mùa cây lá rộng ở sườn núi hay ven suối, ở độ cao 300-1300m, rải rác trên đất có nhiều mùn. Cây nở hoa tháng 4-6, tái sinh trong tự nhiên bằng hạt.

Lan hài đài cuốn là loài thân thảo đa niên, mọc dưới tán rừng nguyên sinh rậm thường xanh nhiệt đới mưa mùa hỗn giao cây lá rộng-cây lá kim trên núi đá granit, ở độ cao 900-1900 m, sống thành nhóm nhỏ trên đất giàu mùn ở sườn gần đỉnh núi. Cây nở hoa tháng 3-5, chủ yếu tái sinh tự nhiên từ hạt.

Ở Việt Nam, 2 loài lan này xuất hiện ở các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam và Tây Nguyên.

Trong danh lục Đỏ của IUCN, năm 2020, có tới 1.641 loài thuộc họ lan, trong đó loài Lan hài chai và Lan hài đài cuốn đều thuộc cấp độ nguy cấp. Ở nước ta, nhóm I Danh mục Thực vật rừng, Động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ( theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP ngày 22/1/2019) bao gồm 22 loài lan, trong đó có Lan hài chai và Lan hài đài cuốn. Hai loài này còn nằm trong Danh mục các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ (theo Nghị định 64/2019/NĐ-CP ngày 16/7/2019).

Do đó, việc điều tra, nghiên cứu 2 loài lan này là cần thiết, có giá trị khoa học và ý nghĩa thực tiễn cao nhằm cung cấp các biện pháp hiệu quả hỗ trợ, bảo tồn những loài nguy cấp, quý, hiếm để tránh nguy cơ tuyệt chủng.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Sinh và cộng sự đã xây dựng quy trình kỹ thuật về bảo tồn, phát triển bền vững 2 loài lan nguy cấp, quý, hiếm, có giá trị cao, thông qua đề tài được Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phê duyệt: “Điều tra, đánh giá, đề xuất quy định, quy trình kỹ thuật bảo tồn và xây dựng mô hình bảo tồn, phát triển 2 loài lan nguy cấp, quý, hiếm, có giá trị cao, được ưu tiên bảo vệ: Lan hài chai (Paphiopedilum callosum (Rchb.f.) Stein) và Lan hài đài cuốn (Paphiopedilum appletonianum (Gower) Rolfe) ở Việt Nam”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Sinh và cộng sự đã bổ sung thông tin quan trọng về khu vực phân bố, nhu cầu ánh sáng, đặc điểm thổ nhưỡng, thành phần vi sinh vật trong đất nơi 2 loài lan phát triển và các loài tuyến trùng ký sinh để phục vụ phòng chống bệnh hại thực vật trong công tác bảo tồn.

Cũng trong nghiên cứu, mô hình 1 hecta cho loài lan hài chai và 1 hecta cho lan hài đài cuốn đã được xây dựng.

Ngoài ra, xây dựng bộ dữ liệu về sinh học, sinh thái, hiện trạng của 2 loài và đề xuất quy định, quy trình kỹ thuật bảo tồn và phát triển 2 loài lan. Trong đó, sổ tay hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc, mô hình bảo tồn là bộ sản phẩm tổng hợp đầy đủ đầu tiên về các phương diện bảo tồn loài Lan hài chai và Lan hài đài cuốn ở Việt Nam.

Lần đầu tiên, 2 loài lan hài được nhân giống bảo tồn từ hạt và đây cũng là lần đầu tiên thành phần các nhóm nấm mốc, vi khuẩn, xạ khuẩn và các loài tuyến trùng chính ký sinh trên Lan hài đài cuốn được xác định.