Xây dựng hệ thống hưu trí toàn diện, hiệu quả

Tập phục hồi chức năng cho người cao tuổi tại Trung tâm Nuôi dưỡng và Điều dưỡng người có công TP Hà Nội.

Thách thức với hệ thống hưu trí

Những năm gần đây, Việt Nam đã từng bước xây dựng hệ thống hưu trí mang tính toàn diện và hiệu quả, với sự kết hợp giữa bảo hiểm xã hội (BHXH) và trợ cấp xã hội. Mặc dù đã có những tiến triển trong việc mở rộng diện bao phủ người tham gia BHXH, nhưng thực tế, số người hưởng hưu trí vẫn còn thấp. Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), có khoảng 8,3 triệu người trong số 10,1 triệu người cao tuổi ở Việt Nam không được nhận hưu trí vào năm 2017, chiếm tới 83% số người trong độ tuổi hơn 60 tuổi.

Việc không có những giải pháp hiệu quả nhằm mở rộng diện bao phủ hưu trí, thì việc có ít người tham gia đóng BHXH hiện nay sẽ dẫn tới diện bao phủ hưu trí hạn chế trong tương lai. Theo thống kê, năm 2017, chỉ có khoảng 13,8 triệu người đóng BHXH, có hơn 41,1 triệu người không tham gia BHXH. Điều đó có nghĩa là, chỉ có khoảng 25,1% tổng lực lượng lao động đóng BHXH và có thể nhận hưu trí từ hệ thống đóng góp khi về già.

Bên cạnh đó, phụ nữ cũng là đối tượng có nhiều khả năng không được bảo vệ đầy đủ khi về già. Hiện nay, 59% số người cao tuổi tại Việt Nam là nữ, tỷ lệ này lên tới 70% đối với nhóm tuổi từ 80 trở lên. Tuy nhiên, tỷ lệ nữ làm việc trong khu vực chính thức còn thấp và ít có cơ hội tham gia BHXH để hưởng lương hưu khi về già. Theo thống kê, năm 2016 có 26% nam giới trong độ tuổi từ 65 trở lên được hưởng lương hưu, nhưng đối với phụ nữ chỉ đạt tỷ lệ 12%… Đồng thời, phần lớn người cao tuổi đang sống tại các hộ gia đình thu nhập thấp. Năm 2016, khoảng 68% số người cao tuổi sống trong các gia đình có thu nhập bình quân đầu người dưới 100 nghìn đồng/ngày, trong số đó có 31,5% sống dưới mức 50 nghìn đồng/ngày. Có tới 81% số người cao tuổi sinh sống ở khu vực nông thôn, 88% số người cao tuổi người dân tộc thiểu số sống dưới mức 100 nghìn đồng/ngày…

An sinh xã hội đa tầng

Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH của Ban Chấp hành T.Ư Đảng khóa XII ban hành tháng 5-2018 vừa qua, cũng nhấn mạnh rằng, BHXH thật sự là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân. Đồng thời, Nghị quyết số 28 cũng chỉ ra rằng, chỉ có thể hoàn thành mục tiêu bao phủ toàn dân bằng cách xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa tầng, kết hợp cả BHXH và trợ giúp xã hội hay trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách tài trợ. Nghị quyết số 28 cũng đặt ra các mục tiêu tăng, che phủ tới 45% (vào năm 2021), 55% (vào năm 2025) và 65% (vào năm 2030) số người độ tuổi nghỉ hưu thông thường đều được hưởng hưu trí, trợ cấp BHXH hằng tháng và trợ cấp xã hội.

Để hệ thống hưu trí sớm đạt mục tiêu đề ra, ILO cũng đưa ra khuyến nghị. Theo đó, Việt Nam cần phải thiết lập một hệ thống hưu trí hiệu quả ngay hôm nay, nhằm giảm gánh nặng cho các thế hệ tương lai. Việc chậm thay đổi sẽ khiến nhiều người cao tuổi có mức thu nhập quá thấp trong thời gian tới; làm tăng rủi ro nguy cơ nghèo tuổi già và khiến các cải cách cần thiết khó khăn hơn. Việt Nam cần thiết lập một hợp phần hưu trí hiệu quả tài trợ từ thuế, được tích hợp trong hệ thống đa tầng. Bởi thực tế, tại Việt Nam, tầng BHXH không thể che phủ cho đại bộ phận người dân, khi nền kinh tế phi chính thức ở trong nước hiện chiếm tỷ lệ lớn. Hưu trí tài trợ từ thuế (từ ngân sách nhà nước lấy từ các nguồn thu công để bảo đảm an sinh tuổi già cơ bản cho mọi người), là giải pháp quan trọng, nhất là trong giai đoạn này nhằm bao phủ cho nhiều người đang làm việc tại khu vực phi chính thức và không có khả năng đóng góp khi đi làm. Bên cạnh đó, cần phải lưu ý tới vấn đề bình đẳng giới trong xây dựng chính sách, nhất là độ tuổi nghỉ hưu theo luật định để phụ nữ có thêm thời gian tích lũy đóng góp BHXH… Và nhanh chóng xây dựng hợp phần hưu trí bổ sung để cho phép người dân có thể hưởng mức lương hưu cao hơn.