Xây dựng "Cánh đồng mẫu lớn" ở Thái Bình và vấn đề đặt ra

Thái Bình là một trong những tỉnh được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lựa chọn thí điểm xây dựng "Cánh đồng mẫu lớn" ở miền Bắc. Thực hiện chương trình thí điểm, Thái Bình đã có 13 xã tham gia mô hình với tổng diện tích 1.267 ha và đạt kết quả bước đầu đáng khích lệ, lợi nhuận tăng bình quân 3,9 triệu đồng/ha so với canh tác đại trà.Thái Bình được đánh giá là địa phương có trình độ thâm canh cao nhất cả nước. Thời gian qua, Thái Bình cũng đã thực hiện dự án quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) do các tổ chức quốc tế và một số nước tài trợ. Do vậy, đã có một số cán bộ cơ sở và nông dân đã tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật, bước đầu đã làm quen với việc ghi chép nhật ký trong quá trình sản xuất nông nghiệp. Một số hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và nông dân đã từng bước hình thành tư duy sản xuất nông nghiệp hàng hóa, sản xuất lúa chất lượng cao, lúa Nhật Bản, lúa giống và trồng các loại...

Thái Bình là một trong những tỉnh được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lựa chọn thí điểm xây dựng “Cánh đồng mẫu lớn” ở miền Bắc. Thực hiện chương trình thí điểm, Thái Bình đã có 13 xã tham gia mô hình với tổng diện tích 1.267 ha và đạt kết quả bước đầu đáng khích lệ, lợi nhuận tăng bình quân 3,9 triệu đồng/ha so với canh tác đại trà.

Thái Bình được đánh giá là địa phương có trình độ thâm canh cao nhất cả nước. Thời gian qua, Thái Bình cũng đã thực hiện dự án quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) do các tổ chức quốc tế và một số nước tài trợ. Do vậy, đã có một số cán bộ cơ sở và nông dân đã tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật, bước đầu đã làm quen với việc ghi chép nhật ký trong quá trình sản xuất nông nghiệp. Một số hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và nông dân đã từng bước hình thành tư duy sản xuất nông nghiệp hàng hóa, sản xuất lúa chất lượng cao, lúa Nhật Bản, lúa giống và trồng các loại cây màu có giá trị kinh tế cao cung cấp cho các doanh nghiệp xuất khẩu và thị trường trong và ngoài địa phương. Thái Bình cũng tập trung quy hoạch vùng sản xuất, quy hoạch thủy lợi, giao thông nội đồng, tiến hành dồn điền đổi thửa, chỉnh trang đồng ruộng và đưa cơ giới vào các khâu trong quá trình sản xuất nông nghiệp, bước đầu đã đạt kết quả tích cực. Đây là tiền đề quan trọng của Thái Bình khi được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lựa chọn là tỉnh thí điểm xây dựng “Cánh đồng mẫu lớn”.

Nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp mới

Ngay sau khi được Bộ lựa chọn làm thí điểm xây dựng mô hình canh tác mới, Thái Bình đã xây dựng Đề án “Xây dựng mô hình thí điểm cánh đồng mẫu”. Đề án này đã được UBND tỉnh Thái Bình phê duyệt. Theo Đề án này, năm 2012-2013, Thái Bình xây dựng 9 mô hình mẫu cấp tỉnh, trong đó có 4 mô hình cánh đồng mẫu về sản xuất lúa và 5 mô hình về sản xuất cây rau màu. Để thực hiện các mô hình trên hiệu quả nhất, Thái Bình có chủ trương xây dựng thí điểm ít nhất một mô hình theo phương thức doanh nghiệp thuê đất hoặc nông dân góp đất với doanh nghiệp để sản xuất một loại sản phẩm. Có thể thấy, qua phương thức này, đã góp phần tạo ra sự liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong sản xuất nông nghiệp để bảo đảm hài hòa lợi ích của doanh nghiệp cũng như nông dân yên tâm sản xuất và nâng cao hiệu quả canh tác. Mô hình “Cánh đồng mẫu lớn” ở Thái Bình được triển khai theo nhiều phương thức khác nhau để phù hợp với từng vùng. Chẳng hạn, về sản xuất lúa, ở xã Nguyên Xá huyện Vũ Thư, “Cánh đồng mẫu lớn” tập trung vào lúa chất lượng cao, với giống VS1 hoặc RVT và cây màu với công thức luân canh: lúa xuân (giống VS1) – lúa mùa (giống RVT) – đậu tương (vụ đông); hoặc ở xã An Mỹ huyện Quỳnh Phụ được thực hiện theo mô hình tập trung sản xuất giống lúa BC15 với công thức luân canh: lúa xuân (sản xuất giống lúa BC15) – lúa mùa (sản xuất giống TBR36 hoặc TBR1) – vụ đông (khoai tây hoặc dưa, bí);… Về sản xuất cây màu giá trị cao được thực hiện ở xã Thụy An huyện Thái Thụy với mô hình theo công thức luân canh 4 vụ: thuốc lào – dưa lê, dưa hấu (vụ hè) – lúa mùa – hành tỏi vụ đông. Ở mô hình này, Thái Bình phấn đấu đạt giá trị thu hoạch từ 350-400 triệu đồng/ha/năm; xã Quỳnh Hải huyện Quỳnh Phụ xây dựng mô hình cánh đồng chuyên rau, sản xuất 3-5 vụ/năm, phấn đấu giá trị thu hoạch 300-350 triệu đồng/ha/năm… Thái Bình cũng đặt ra phương hướng cho năm 2013 sau khi sơ kết đánh giá hiệu quả những mô hình sản xuất trên, tùy điều kiện cụ thể sẽ nhân rộng mô hình tại chỗ cũng như phát triển rộng khắp trong toàn tỉnh ở các địa phương có điều kiện làm đạt kết quả tốt.

Một cánh đồng lúa ở Thái Bình (Ảnh: Đ.H)

Để triển khai có hiệu quả những mô hình sản xuất trên, Thái Bình đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách cho xây dựng cánh đồng mẫu, như: hỗ trợ kinh phí để các mô hình điểm xây dựng hệ thống giao thông, thủy lợi nội đồng theo cơ chế xây dựng nông thôn mới của tỉnh với giá trị 25,02 tỷ đồng. Chính sách này được Thái Bình áp dụng như cơ chế đầu tư cho xây dựng nông thôn mới, nguồn vốn xây dựng gồm hỗ trợ từ kinh phí của tỉnh và kinh phí đối ứng của địa phương; hỗ trợ kinh phí tập huấn và in sổ ghi chép đồng ruộng cho nông dân, phụ cấp cho cán bộ chỉ đạo với mức 0,8181 tỷ đồng; hỗ trợ kinh phí mua giống cho vụ sản xuất đầu tiên 0,45 tỷ đồng (tương ứng 50% giá giống); tạo điều kiện để các doanh nghiệp, hộ sản xuất được thụ hưởng chính sách ưu đãi về đầu tư, về vay vốn trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, nông thôn; tạo môi trường kinh doanh thuận lợi để các doanh nghiệp nông nghiệp, doanh nghiệp cung ứng vật tư, chế biến và tiêu thụ sản phẩm hợp tác xây dựng “Cánh đồng mẫu lớn”. Đồng thời, Thái Bình cũng đẩy mạnh việc vận động các doanh nghiệp liên kết trong thực hiện mô hình cánh đồng mẫu như ứng trước vật tư cho nông dân không tính lãi và thanh toán sau khi thu hoạch.

Lợi nhuận tăng cao

Nhờ những chính sách trên, Thái Bình đã triển khai xây dựng 2 mô hình “Cánh đồng mẫu lớn” tại xã Nguyên Xá huyện Vũ Thư và xã Vũ Hòa huyện Kiến Xương với diện tích 100 ha (50 ha/xã) ở cả vụ lúa xuân và vụ lúa mùa 2012. Cụ thể, tại xã Vũ Hòa, đã triển khai 50 ha canh tác giống lúa japonica DDS1 do Công ty TNHH An Đình cung ứng giống và hợp đồng tiêu thụ sản phẩm. Công ty này cũng cử cán bộ đến chỉ đạo, tập huấn cho nông dân. Tại xã Nguyên Xá triển khai 50 ha canh tác giống lúa QR1 và VS1. Công ty cổ phần bảo vệ thực vật An Giang phối hợp với Trung tâm Khảo nghiệm, khuyến nông, khuyến ngư Thái Bình cũng hướng dẫn các hộ nông dân thực hiện quy trình thâm canh cây trồng từng tuần, từng tháng. Tuy chi phí sản xuất ở cánh đồng mẫu vẫn tương đương với đại trà, nhưng năng suất đã cao hơn 1,87 tạ/ha, giá bán cao hơn, lợi nhuận tăng 3,962 triệu đồng/ha và nông dân không phải mất công phơi, bảo quản sản phẩm vì doanh nghiệp này mua thóc tươi.

Ở Nguyên Xá, Công ty cổ phần bảo vệ thực vật An Giang hỗ trợ kỹ thuật, bám sát đồng ruộng, hướng dẫn cụ thể, chi tiết cho nông dân thực hiện các khâu trong quá trình sản xuất. Nhờ đó, nông dân đã giảm được chi phí sản xuất, bình quân 3,25 triệu đồng so với sản xuất đại trà; năng suất tăng hơn 500 kg/ha. Mặc dù ở Nguyên Xá chưa có hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp, sản phẩm làm ra nông dân tiêu thụ ở thị trường tự do nhưng lợi nhuận vẫn tăng 3,984 triệu đồng/ha so với đại trà.

Ngoài 2 mô hình trên, trong tỉnh Thái Bình cũng xuất hiện một số vùng sản xuất mang dáng dấp của mô hình “Cánh đồng mẫu lớn” như: xã An Mỹ huyện Quỳnh Phụ có 70 ha sản xuất giống BC15 do nk1″>Công ty cổ phần giống cây trồng Thái Bìnhchỉ đạo và thu mua sản phẩm. Vùng này được quy hoạch tập trung, không lẫn các loại giống khác; hoặc ở xã Đông Quý huyện Tiền Hải cũng có hàng chục ha sản xuất lúa giống cũng do Công ty cổ phần giống cây trồng Thái Bình chỉ đạo sản xuất và thu mua sản phẩm; hoặc ở xã Tây Tiến huyện Tiền Hải cũng sản xuất lúa hàng hóa T10 do Công ty TNHH Hưng Cúc chỉ đạo sản xuất và thu mua sản phẩm. Nhìn chung, các mô hình này đều có cán bộ chỉ đạo và doanh nghiệp thu mua sản phẩm. Tuy nhiên, ở các vùng này nông dân chưa được hướng dẫn ghi chép hạch toán, cán bộ chỉ đạo mới chú trọng tới tập huấn sản xuất giống, chưa chú trọng tới yếu tố môi trường như thu gom, xây bể chứa và tiêu hủy bao bì thuốc bảo vệ thực vật,…

Một mô hình trồng rau màu ở huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình (Ảnh: Đ.H)

Nhìn chung, toàn tỉnh Thái Bình đã có 13 xã tham gia mô hình với tổng diện tích 1.267 ha, xã Nguyên Xá huyện Vũ Thư có diện tích cao nhất, đạt 150 ha/vùng, các xã thấp nhất đạt 50 ha/vùng. Trong các xã trên, có 11/13 xã có các vùng sản xuất đã được các công ty ký kết bao tiêu sản phẩm. Còn 2 xã là Tân Phong và Duy Nhất (huyện Vũ Thư) chưa có hợp đồng bao tiêu sản phẩm.

Những tồn tại cần khắc phục

Từ thực tiễn phát triển mô hình “Cánh đồng mẫu lớn” ở Thái Bình cho thấy, nhìn chung, tập quán sản xuất nông nghiệp tự cung tự cấp vẫn là tư duy chính của nông dân ở Thái Bình nói riêng và miền Bắc nói chung. Sản xuất ra để tự tiêu dùng là chủ yếu, dư thừa mới đem bán. Do vậy, các doanh nghiệp rất khó mua sản phẩm và nông dân chưa thực sự đầu tư cho công tác nâng cao chất lượng nông sản. Hợp đồng tiêu thụ nông sản còn thiếu chế tài nên nhiều khi doanh nghiệp sau khi đầu tư đã không thể mua được sản phẩm theo hợp đồng. Điều này là một khác biệt lớn giữa nông dân ở đồng bằng Bắc bộ với đồng bằng sông Cửu Long. Diện tích sản xuất bình quân đầu hộ nhỏ và vẫn còn manh mún, chưa có chính sách tích tụ đất đai nên ứng dụng cơ giới hóa các khâu làm đất, thu hoạch và nhất là việc tổ chức liên kết để cùng sản xuất đồng loạt hay một vài giống cũng như khi trình độ sản xuất của nông dân không đồng đều sẽ khó đạt được sự thống nhất và đồng thuận cao. Điều này đã dẫn tới việc tổ chức, điều hành và áp dụng các tiến bộ kỹ thuật và tuân thủ quy trình sản xuất khó khăn hơn. Năng lực, trình độ và sự ổn định của cán bộ hợp tác xã nông nghiệp ở một số địa phương chưa đáp ứng được yêu cầu trong tình hình mới. Doanh nghiệp đầu tư và ký hợp đồng thu mua nông sản với nông dân còn ít, nhất là Thái Bình chưa có các hệ thống các công ty, xí nghiệp chế biến nông sản thực sự mạnh và có độ tin cậy cao. Công tác dự báo thị trường và khâu kết nối các chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ…

Riêng đối với vụ xuân 2012 ở Thái Bình cho thấy, mô hình được triển khai muộn, thời gian vận động, tuyên truyền cho nông dân chưa được nhiều nên trong mô hình chưa nhận được 100% hộ nông dân tham gia cấy cùng giống, cùng trà, vẫn còn một số hộ không thực hiện theo sự chỉ đạo. Chưa có sự thống nhất với các doanh nghiệp trong tiêu thụ sản phẩm. Số hộ nông dân tham gia trong 1 mô hình nhiều, trình độ không đồng đều nên việc tiếp thu kỹ thuật tiên tiến còn hạn chế, việc ghi chép nhật ký sản xuất ở nhiều nơi chưa được nông dân thực hiện đầy đủ nên khó khăn trong công tác chỉ đạo, điều hành. Nông dân còn thụ động trong vấn đề phát hiện và xử lý dịch hại, lệ thuộc nhiều vào hợp tác xã và trông chờ sự hỗ trợ của Nhà nước khi thấy có mô hình.

Để khắc phục những tồn tại và nâng cao hiệu quả của mô hình “Cánh đồng mẫu lớn”, theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Bình, Trung ương cần tiếp tục hỗ trợ máy móc, trang thiết bị nông nghiệp phục vụ sản xuất để giảm công lao động và hao hụt sau thu hoạch. Giúp địa phương giới thiệu các doanh nghiệp tham gia xây dựng nhà máy chế biến nông sản tại Thái Bình. Có chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia “Cánh đồng mẫu lớn”, đặc biệt là việc khuyến khích các doanh nghiệp hợp tác, thuê đất hoặc tổ chức các hình thức hợp tác nhóm cùng doanh nghiệp, doanh nghiệp đưa ra các tiêu chí và quy trình sản xuất (áp dụng VietGAP, GlobleGAP,…) để đảm bảo có các sản phẩm tạo được sự khác biệt, sự tin cậy của người tiêu dùng và chính doanh nghiệp xây dựng lên các thương hiệu sản phẩm.

Theo Dangcongsan.vn