'Xanh hóa xe buýt': Cần những cú hích cơ chế hỗ trợ từ Nhà nước

Để “xanh hóa xe buýt” không chỉ cần một doanh nghiệp mà là cả một mạng lưới, đại diện cơ quan quản lý Nhà nước và các chuyên gia giao thông cho rằng cần có các cơ chế chính sách hỗ trợ về mặt tài chính, hạ tầng trạm sạc, quỹ đất cho trạm trung chuyển xe buýt…

Phải đưa lộ trình doanh nghiệp tự nguyện đổi đời xe

Tại buổi Tọa đàm Hà Nội cần làm gì để “xanh hóa xe buýt?” do Báo Giao thông tổ chức vào sáng ngày 17/12, theo ông Thái Hồ Phương, Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý giao thông công cộng Hà Nội, thành phố có 132 tuyến buýt trợ giá với hơn 2.000 xe buýt, trong đó có 269 xe điện và sử dụng nhiên liệu sạch (CNG), chiếm 13,3% tổng số xe, có trên 1.000 xe đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 4, tuổi đời phương tiện khoảng 4 năm.

Theo cam kết với COP26 và Quyết định 876 của Thủ tướng, từ năm 2025 trở đi, tất cả phương tiện buýt đầu tư mới sẽ là buýt điện, xanh. Từ năm 2050, tất cả taxi, xe buýt phải là xanh. Để thực hiện cam kết này, đến nay, hiện trạng phương tiện của Hà Nội là đạt chất lượng, thường xuyên thay thế đổi mới. Tuổi đời đoàn phương tiện xe buýt trẻ, không có phương tiện trên 10 năm.

Với sự quản lý của Nhà nước, sự đồng hành của doanh nghiệp, ông Phương tin tưởng, trong thời gian tới việc thay thế dần phương tiện theo hướngxanh và bền vững có thể đạt theo đúng lộ trình.

Đánh giá rất cao việc Hà Nội đưa vào sử dụng 139 xe chạy điện là bước đột phá, cách mạng trong đội xe buýt phục vụ thành phố, ông Phan Lê Bình, chuyên gia giao thông cho hay, khi xe buýt điện đưa vào hoạt động đã góp phần thay đổi lớn hình ảnh xe buýt trong mắt người dân.

Tuy nhiên, ông Bình cũng thừa nhận không phải cứ chạy bằng điện là xanh hoàn toàn bởi một chiếc xe buýt chạy điện vẫn còn 56% sử dụng năng lượng tái tạo là điện gió, điện mặt trời; 44% vẫn là nhiên liệu hoá thạch nên về nhiên liệu không hẳn là xanh.

“Trong tương lai, ngành năng lượng sẽ tăng dần năng lượng tái tạo nên việc sử dụng nhiên liệu điện sẽ góp phần xanh hoá hệ thống xe buýt của thành phố,” ông Bình nói.

Là doanh nghiệp khai thác vận hành 9 tuyến buýt điện tại Hà Nội, ông Nguyễn Công Nhật, Tổng giám đốc Vinbus cho rằng phải làm thế nào để xanh hóa không chỉ một doanh nghiệp mà cả một mạng lưới, đòi hỏi chính sách phải phù hợp với tất cả các doanh nghiệp.

“Chỉ khi Nhà nước tạo ra cơ chế bền vững và doanh nghiệp cảm thấy họ có thể đáp ứng được thì mới có thể phát triển. Nếu đặt ra những nấc thang lớn mà không có sự hỗ trợ thì không khác nào gián tiếp loại họ khỏi cuộc chơi,” ông Nhật bày tỏ quan điểm.

Ông Nhật cũng đưa ra dẫn chứng bài học Trung Quốc, cách đây 10 năm, họ bắt đầu triển khai việc khai xanh hóa và hiện nay tổng số lượng buýt đã chiếm trên 99%, Thành Đô hay Thâm Quyến thậm chí đã đạt 100%. Trung Quốc đưa ra những bước đi mạnh mẽ như hỗ trợ cho doanh nghiệp, hỗ trợ phần chênh lệch giữa xe buýt điện và diesel. Họ cũng đưa ra chính sách doanh nghiệp nào vận hành xe buýt 1 năm sẽ được hỗ trợ tiền đồng thời đưa ra lộ trình cụ thể để các doanh nghiệp tự nguyện thay thế phương tiện xanh hóa.

Khó triển khai nếu không có cơ chế đặc thù

Chỉ ra những khó khăn khi đưa xe buýt điện vào vận hành, theo ông Phan Lê Bình, chuyên gia giao thông, ở phía doanh nghiệp đã có nỗ lực lớn, trước hết là nguồn kinh phí rất cao. Mức chênh lệch mua sắm xe buýt điện với buýt thường là 4 tỷ đồng/xe, như vậy với 130 xe thì tổng phí chênh lệch đã là 500-600 tỷ đồng. Do đó, đòi hỏi doanh nghiệp phải có tiềm lực tài chính rất mạnh.

“Nếu muốn triển khai rộng rãi, với các doanh nghiệp xe buýt khi không có cơ chế hỗ trợ tài chính từ cơ quan Nhà nước thì sẽ rất khó triển khai. Đội xe của doanh nghiệp buýt chủ yếu sử dụng phương tiện động cơ đốt trong, có tiêu chuẩn phát thải cao. Trong đó, có một phần sử dụng động cơ để giảm phát thải nhưng sử dụng hoàn toàn điện thì chắc phải chờ hết khấu hao của đội xe, vì không nhận được hỗ trợ tài chính từ chính quyền,” ông Bình nhìn nhận.

Để các nhà đầu tư có cơ sở để đầu tư thay thế dần từ diesel sang buýt điện, theo ông Phương, cần có định mức đơn giá tính đúng, tính đủ, các nhà đầu tư sẽ có cơ sở đầu tư thay thế dần từ buýt diesel sang buýt điện đồng thời được hưởng chính sách như thuế trước bạ, thuế nhập khẩu linh kiện, hỗ trợ lãi vay…

Với 9 tuyến buýt điện, sau một năm vận hành, Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội đang báo cáo Thủ tướng gia hạn thời gian thí điểm đến khi có Bộ định mức đơn giá được duyệt.

Về cơ chế, các đại biểu tham gia tọa đàm kiến nghị bộ, ngành nghiên cứu xây dựng các chính sách tiêu chuẩn, quy chuẩn, kỹ thuật nhằm thúc đẩy buýt xanh phát triển. Trước mắt, tập trung chính sách ưu đãi về thuế phí, ưu tiên an toàn nguồn điện đối với hệ thống sạc đổi pin, yêu cầu an toàn đối với vận chuyển và thay thế pin, yêu cầu dịch vụ sạc pin, đổi pin; xây dựng ban hành cơ chế đầu tư phát triển một số hạ tẩng bãi đỗ xe; đề xuất lắp đặt trạm trung chuyển, làn đường ưu tiên, quỹ đất làm điểm đầu cuối, cơ chế vé, giá vé liên thông…/.