Wagner và vị thế đang lên ở châu Phi

Những trận chiến khốc liệt ở thị trấn Bakhmut khiến “tiếng tăm” của tập đoàn an ninh tư nhân Wagner Nga lan rộng. Tuy vậy, Ukraine không phải nơi duy nhất Wagner hiện diện, tổ chức này có một lịch sử gây tranh cãi, cùng tầm ảnh hưởng đang ngày một gia tăng ở lục địa châu Phi.

Từ đầu bếp trở thành ông chủ Wagner

Khi chiến sự ở Bakhmut leo thang từ đầu năm 2023, cái tên Wagner liên tiếp xuất hiện trên truyền thông quốc tế. Nga sau đó xác nhận vai trò chủ chốt của lực lượng an ninh tư nhân này trong các cuộc giao tranh được đánh giá là khốc liệt nhất từ khi xung đột nổ ra năm ngoái. Theo Washington Post, từ mùa hè 2022, Wagner đã triển khai khoảng 50.000 tay súng. Ông chủ Wagner Yevgeny Prigozhin nhiều lần trực tiếp xuất hiện ở những mặt trận nóng nhất. Khi Nga tuyên bố giành Bakhmut, ông ra tiền tuyến để trao thưởng các binh sĩ, động thái phần nào cho thấy tính cách và dấu ấn riêng của Prigozhin với lực lượng Wagner.

Prigozhin sinh năm 1961 ở Leningrad, nay là St.Petersburg. Là con của một kỹ sư mỏ, vị này từng mơ ước trở thành vận động viên trượt tuyết chuyên nghiệp nhưng cuộc đời gặp ngã rẽ từ năm 18 tuổi. Năm 1979, Prigozhin bị án treo vì trộm cắp nhưng đến năm 1981, ông bị tòa án hình sự phạt tù vì các tội danh khác nhau, bao gồm hành vi dùng dao cướp tài sản của một phụ nữ, Tạp chí Time tiết lộ.

Được trả tự do năm 1990, Prigozhin mở một chuỗi cửa hàng ăn nhỏ, chuyên bán xúc xích. Qua ít năm, ông mở thêm loạt nhà hàng sang trọng đầu tiên ở St. Petersburg, bao gồm một tiệm ăn trên thuyền có tên New Island chạy dọc sông Neva. New Island nhanh chóng trở thành nơi các quan chức và người nổi tiếng của Nga thường lui tới bởi phong cách phục vụ và những món ăn cao cấp. Trong số đó có thị trưởng Anatoly Sobchak và cấp dưới của ông khi đó chính là Vladimir Putin.

Theo truyền thông quốc tế, ông Putin thích nhà hàng New Island và thường đưa các vị khách quốc tế tới đây dùng bữa. Năm 2001, đầu bếp Prigozhin phục vụ bữa tối cho hai thượng khách: tân Tổng thống Nga Putin và Thủ tướng Nhật Yoshiro Mori. Trong một cuộc phỏng vấn sau này, ông Prigozhin cho biết mình đã “ghi điểm” trước Tổng thống Nga khi “ông ấy (ông Putin) thấy rằng tôi không gặp bất cứ vấn đề gì khi trực tiếp phục vụ các nhân vật cấp cao. Chúng tôi đã gặp nhau khi ông ấy đến cùng Thủ tướng Nhật Bản”, ông Prigozhin kể về lần đầu gặp Tổng thống Nga.

Các thực khách lừng danh khác từng đến nhà hàng có thể kể tới Tổng thống Pháp Jacques Chirac (năm 2001), Tổng thống Mỹ George W. Bush (năm 2006). Tổng thống Nga cũng tổ chức sinh nhật năm 2003 tại nhà hàng New Island. Quãng thời gian sau này, công ty cung cấp thực phẩm Concord của Prigozhin giành được các hợp đồng cung cấp thực phẩm cho Điện Kremlin và nhiều tổ chức thuộc quân đội. Từ đó Prigozhin được gọi là “đầu bếp riêng” của Tổng thống Nga. Những thành tựu đó giúp ông tiếp tục mở rộng quy mô kinh doanh, trở thành nhà tài phiệt quyền lực, sở hữu một lâu đài tại St. Petersburg cùng nhiều du thuyền, phi cơ riêng.

Trước khi chiến sự Ukraine nổ ra, Prigozhin khá kín tiếng. Trong nhiều năm từ sau sự kiện Nga sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014, truyền thông phương Tây nhiều lần đăng tải các bài viết về một tập đoàn an ninh tư nhân có tên Wagner và mối liên hệ với Prigozhin. Tuy nhiên, vị này nhiều lần bác bỏ mọi liên quan đến hoạt động của Wagner và mới chỉ công nhận vị thế này tháng 9/2022. Thông báo của Wagner khi đó mô tả họ đã tham gia “bảo vệ người dân Syria, các dân tộc khác của các quốc gia Arab, những người châu Phi và Mỹ Latinh có hoàn cảnh khó khăn”.

Theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), Wagner không phải một công ty an ninh tư nhân đơn thuần mà là một tập đoàn khổng lồ chuyên cung cấp từ dịch vụ hỗ trợ an ninh, bảo vệ tới cố vấn quân sự. Theo BBC, tính đến tháng 4/2022, Wagner có khoảng 8.000 thành viên, hầu hết là những cựu quân nhân được đào tạo bài bản hoặc từng chiến đấu ở Afghanistan, Chechnya, Donbass. Họ được trả lương cao và huấn luyện bổ sung tại cơ sở mà Wagner sở hữu ở Nga.

Thế lực mới ở “lục địa đen”

Tại Syria, nơi Nga có tầm ảnh hưởng lớn, Wagner tham gia một số hoạt động chiến đấu bên cạnh lực lượng chính phủ và bảo vệ một số mỏ dầu, New York Times tiết lộ. Wagner được cho là hoạt động ở ít nhất 8 quốc gia châu Phi, cung cấp các dịch vụ chiến đấu, bảo vệ cơ sở khai mỏ và đảm bảo an toàn của các quan chức cấp cao, Foreign Policy đưa tin. Tại Sudan, Wagner có liên quan đến việc huấn luyện binh lính Sudan và cung cấp vũ khí cho Lực lượng hỗ trợ nhanh (RSF) bán quân sự. RSF và quân đội chính phủ Sudan đang giao tranh ác liệt để giành quyền kiểm soát đất nước.

Tại Cộng hòa Trung Phi, Wagner hỗ trợ quân đội và bảo vệ Tổng thống Faustin-Archange Touadéra khỏi quân nổi dậy. Đổi lại, Wagner được tham gia bảo vệ các mỏ kim cương, khu khai thác vàng và có thể hưởng lợi từ việc đó. Tập đoàn này còn có mặt tại Libya, hậu thuẫn lực lượng trung thành với tướng Khalifa Haftar. Chính phủ Mali ở Tây Phi cũng có thỏa thuận với Wagner để chống lại các nhóm chiến binh Hồi giáo. Tương tự, các lực lượng của Wagner được triển khai tới Mozambique từ năm 2019 để tham gia cuộc chiến chống khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng. Trên lãnh thổ Burkina Faso, Wagner đang thảo luận về các thỏa thuận an ninh mới. Nước này tháng trước đề nghị Pháp rời đi sau nhiều năm chiến đấu chống các nhóm phiến quân. Truyền thông và cánh tình báo phương Tây không ít lần đưa ra những cáo buộc về việc Wagner chịu trách nhiệm về một số hành động tàn bạo tại những nơi họ hiện diện. Tuy nhiên, có một thực tế được thừa nhận rộng rãi là Wagner rõ ràng đóng vai trò trong việc tăng tầm ảnh hưởng nói chung của Nga ở châu Phi.

Tờ Foreign Policy hồi tháng 3/2023 đăng tài bài viết nhận định, Wagner thậm chí gây suy yếu ảnh hưởng chiến lược của Pháp ở Trung Phi, trong bối cảnh hiện diện của Paris tại khu vực Sahel đang giảm sút. Trong một bài đăng khác, Foreign Policy dẫn lời Bộ trưởng Quốc phòng Hà Lan Kajsa Ollongren mô tả: “Bằng cách cử vài ngàn binh sĩ bán quân sự của Wagner (tới Sahel), người Nga thực sự đang tiếp quản khu vực đó”.

“Tiếng vang” từ Ukraine

Trở lại tình hình Bakhmut, Ukraine vẫn chưa thừa nhận họ mất thị trấn này. Giới chức Ukraine và phương Tây đưa ra các thông điệp khác nhau về tầm quan trọng chiến lược của Bakhmut. Tuy nhiên, thực tế Wagner đóng vai trò chính trong việc đẩy lùi quân đội Ukraine được NATO hậu thuẫn chứng minh năng lực của đội quân do Prigozhin đứng đầu. Vị thế thực sự của Prigozhin cũng kéo theo không ít cuộc tranh luận, khi ông này từng công khai chỉ trích Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và chỉ huy giám sát chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine, Tổng Tham mưu trưởng quân đội Nga, tướng Valery Gerasimov, với lí do “Wagner không được cung cấp đủ đạn dược cần thiết”.

Trong khi phương Tây mô tả cách Prigozhin bình luận về các lãnh đạo quân đội Nga là chỉ dấu của những rạn nứt nội bộ; cũng có nhiều ý kiến cho rằng, đó là đòn tâm lý của ông trùm Wagner. Một số ý kiến khác đánh giá, các phát ngôn của Prigozhin chỉ đơn giản phản ánh cá tính của vị này. Thực tế chiến trường cho thấy, dù thường xuyên phàn nàn về việc thiếu đạn dược, Wagner liên tiếp mở rộng khu vực kiểm soát ở Bakhmut. Kết quả đó đạt được nhờ hỏa lực hỗ trợ kịp thời của quân đội Nga. Rất khó để hoài nghi về sự phối hợp nhịp nhàng giữa Wagner và quân đội Nga.

Cách đây không lâu, ông Prigozhin từng tuyên bố, mục tiêu của Wagner không phải chiếm Bakhmut mà là “nghiền nát” quân đội Ukraine. Ở một mức độ nào đó, kế hoạch này đã phát huy hiệu quả. Ukraine dồn lượng lớn quân tinh nhuệ đến bảo vệ thị trấn này và hứng hậu quả đáng kể. Cuối tháng 5/2023, Wagner xác nhận họ sẽ rút khỏi Bakhmut. Theo tình báo Anh, Wagner rất có thể được sử dụng cho hoạt động ở các mặt trận khác tại Donbass sau khi họ hoàn tất tái tập hợp lực lượng.

Một số nhà quan sát phương Tây đánh giá, dù tăng cường hoạt động ở Ukraine, Wagner không vì thế mà lơ là châu Phi. Chiến thắng mới đây nhất ở Bakhmut không chỉ được mô tả là thành tựu của lực lượng Nga, nó còn nâng cao “uy tín” của Wagner trong các hoạt động quân sự. Theo CNBC, các dịch vụ mà lực lượng này cung cấp đang mở rộng nhanh chóng về quy mô ở châu Phi. Vài tuần trước, ông trùm Wagner từng gửi bức thư tới Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, trong đó viết: “Vì phần lớn người dân châu Phi không tin tưởng vào các chính sách của Pháp và Mỹ, đồng thời xếp hạng tín nhiệm của họ rất thấp, tôi đề nghị ngài từ bỏ nỗ lực gây ảnh hưởng chính trị ở châu Phi và chú tâm đến các dịch vụ an ninh mà Wagner có thể cung cấp”.

Nguồn: https://antgct.cand.com.vn/Chuyen-de/wagner-va-vi-the-dang-len-o-chau-phi-i696922/