Vì sao người Trung Quốc xưa dùng gối sứ mà không phải gối mềm khi ngủ?

Người Trung Quốc xưa chuộng gối cứng làm bằng sứ hoặc gỗ thay vì chọn những loại mềm mại như bây giờ.

Điều này khiến người hiện đại, quen với gối mềm, không khỏi thắc mắc: Ngủ gối cứng như vậy liệu có khó chịu? Thực ra, gối cứng không chỉ có những ưu điểm riêng mà còn mang lại nhiều tiện ích cho phụ nữ thời xưa.

Lịch sử sử dụng gối cứng của người Trung Quốc

Từ những tư liệu lịch sử hiện có, gối cứng đồng hành cùng người Trung Quốc ít nhất một nghìn năm. Trong các điển tịch thời Tiên Tần như Thi Kinh, Chu Lễ, nhiều ghi chép về gối sứ. Việc khai quật được “gối đầu hổ” thời nhà Thương (làm bằng sứ thay cho gỗ) chứng minh rõ ràng điều này.

Đến thời nhà Hán, gối đã phân thành loại mềm và cứng. Chiếc gối lụa thời Hán được khai quật ở Mã Vương Đôi (Trường Sa) cho thấy người Trung Quốc xưa không chỉ dùng gối cứng.

Đến thời Tùy Đường, gối sứ dần trở nên phổ biến, số lượng hiện vật còn sót lại cũng nhiều hơn. Gối sứ thời Đường đa phần có hình khối lập phương, cũng có loại lõm mặt, hình thang ngược. Bề mặt gối thường được trang trí bằng các họa tiết.

Từ thời Ngũ Đại đến nhà Nguyên, gối sứ tiếp tục thịnh hành, kích thước và hình dáng cũng không ngừng được cải tiến. Có gối hình chữ nhật, hình vòng cung, gối hai mặt, gối hình người, hình động vật... Xét về thiết kế và trang trí, lại có thêm gối khắc thơ văn, thư họa, gối chạm khắc tinh xảo, giúp người dùng có những giấc mơ thi vị.

Đến thời Minh Thanh, dù gối sứ vẫn là vật dụng phổ biến nhưng không còn được ưa chuộng như trước. Đặc biệt là vào thời nhà Thanh, do người Mãn Châu không quá coi trọng kiểu tóc, cách chải đầu đơn giản nên họ thích gối vải mềm mại hơn. Từ đó, gối vải dần phổ biến từ giới quý tộc hoàng gia đến dân thường. Như vậy, người Trung Quốc đã nằm gối cứng suốt một hai nghìn năm. Vậy so với gối mềm, gối sứ có những ưu điểm gì?

Những ưu điểm của gối cứng

Thứ nhất, gối sứ giúp làm mát. Vào mùa hè thời xưa, không có điều hòa hay quạt máy, việc tránh nóng hoàn toàn dựa vào các biện pháp vật lý. Trong những đêm hè oi bức, chiếc gối sứ mát lạnh trở thành trợ thủ đắc lực cho giấc ngủ.

Bài thơ "Túy Hoa Âm" của Lý Thanh Chiếu minh chứng điều này: "Ngọc chẩm sa trướng, bán dạ lương sơ thấu" (Gối ngọc màn the, nửa đêm se lạnh). Để tăng khả năng làm mát của gối sứ, các nghệ nhân còn làm rỗng ruột gối và để lỗ thông hơi hai bên.

Thứ hai, gối sứ giảm đau vai gáy. Gối sứ được chế tác tinh xảo có thể ôm sát theo đường cong của đốt sống cổ, nâng đỡ cổ tốt hơn, từ đó giảm các bệnh về đốt sống cổ. Đó là lý do tại sao trong Bản thảo cương mục ghi chép về công dụng thần kỳ của gối sứ: "Nằm gối sứ lâu ngày, có thể tĩnh tâm, sáng mắt, đến già vẫn đọc được chữ nhỏ".

Thứ ba, dù nằm không thoải mái bằng gối vải, gối sứ lại rất hữu ích cho phụ nữ thời xưa. Phụ nữ quý tộc thời xưa rất cầu kỳ trong việc ăn mặc, tốn nhiều thời gian công sức cho việc lựa chọn đồ trang sức và tạo kiểu tóc.

Các thợ làm tóc thời xưa không có dụng cụ hiện đại, ngay cả gương soi cũng chỉ làm từ đồng, hình phản chiếu vô cùng mờ nhạt. Vì vậy, rất khó để làm tóc mỗi ngày. Lúc này, tác dụng của gối sứ mới được thể hiện rõ ràng. Vì gối sứ khá cao và không bị biến dạng, nằm gối sứ khi ngủ có thể giữ được kiểu tóc ban đầu ở mức tối đa, tiết kiệm được rất nhiều thời gian làm tóc.

Nhờ những ưu điểm trên, gối sứ được lưu truyền trong lịch sử và phát triển đến đỉnh cao vào thời nhà Tống. Đến thời nhà Minh, gối sứ dần được thay thế bằng gối lụa mềm. Sự phát triển của ngành dệt bông và kỹ thuật in nhuộm thêu cũng làm cho nguyên liệu, kỹ thuật và hình dáng của gối ngày càng đa dạng.

Từ thời nguyên thủy đến thời văn minh, chiếc gối nhỏ bé đã đồng hành cùng quá trình tiến hóa và phát triển của loài người. Tuy nhiên, dù dựa vào tiến bộ khoa học, nhiều loại gối với đa dạng chức năng và kiểu dáng được phát minh nhưng nhiều người hiện đại lại không có giấc ngủ ngon như người xưa. Nhìn từ góc độ này, có thể thấy nhịp sống hiện đại với nhiều yếu tố ảnh hưởng chất lượng giấc ngủ của chúng ta.