Về Lạng Sơn vui hội đua bè mảng

- Lạng Sơn không chỉ được biết đến với cảnh quan thiên nhiên hữu tình mà còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc Tày, Nùng nơi đây. Trong đó, đua bè mảng là một trong những nét văn hóa độc đáo gắn liền với tập quán sinh hoạt và tín ngưỡng của đồng bào sinh sống quanh vùng sông nước trên địa bàn tỉnh.

Đua bè mảng xuất phát từ cuộc sống lao động của người dân tộc Tày, Nùng vùng ven sông ở Lạng Sơn. Bè mảng vốn là phương tiện di chuyển chủ yếu trên sông suối, chuyên chở nông sản, hàng hóa và giao thương giữa các bản làng. Ngoài việc sử dụng bè là phương tiện phục vụ sinh hoạt, ở một số nơi người dân còn tự tổ chức những cuộc đua bè mảng để rèn luyện sức khỏe, thể hiện tinh thần đoàn kết và tôn vinh nét đẹp lao động. Những người tham gia đua bè thường là những thanh niên khỏe mạnh, thể lực tốt,có tài sông nước, bơi lội giỏi và phải vững tay chèo, có kinh nghiệm chèo bè.

Không chỉ đua bè mảng theo hình thức tự do, ở một số xã trên địa bàn tỉnh, đua bè mảng còn là hoạt động gắn liền với lễ hội Phài Lừa (“phài” nghĩa là “chèo”, “lừa” nghĩa là “bè”). Lễ hội xuất phát từ truyền thuyết liên quan đến tục thờ Thần Rắn và tín ngưỡng thờ Thần Sông của cư dân vùng sông nước Lạng Sơn. Lễ hội là dịp để dân làng thành kính và tưởng nhớ công lao to lớn của các vị thánh thần đem lại sự bình yên cho dân làng; cầu mong thánh thần phù hộ cho mọi người, mọi nhà được mạnh khỏe, bình an, sông nước hiền hòa, mùa màng tươi tốt. Trong đó, đua bè mảng tại lễ hội Phài Lừa là trò chơi, trò diễn mang tính hình tượng, liên quan đến Thần Rắn và thể hiện những mong muốn, ước vọng của người dân. Trên địa bàn tỉnh, lễ hội Phài Lừa thường được tổ chức vào ngày mùng 4/4 âm lịch tại xã Quốc Việt, huyện Tràng Định (2 năm một lần) và xã Hồng Phong, huyện Bình Gia (3 năm một lần).

Anh Trần Quang Huy, xã Quốc Việt, huyện Tràng Định cho biết: Bè mảng là phương tiện thường xuyên được sử dụng hằng ngày trong đời sống sinh hoạt của Nhân dân trên địa bàn xã. Ở Quốc Việt, hầu hết nam giới từ thiếu niên trở lên (có cả nữ giới) đều biết chèo bè mảng. Đặc biệt, cứ 2 năm/lần, lễ hội Phài Lừa truyền thống lại được xã tổ chức và luôn có hoạt động đua bè mảng. Qua lễ hội, chúng tôi lại phát hiện, lựa chọn được những thanh niên có sức khỏe, năng khiếu để bồi dưỡng, hướng dẫn tập luyện thường xuyên trong năm nhằm nâng cao kỹ năng phục vụ cho thi đấu.

Thông thường, trước khi bắt đầu cuộc đua, ban tổ chức và các đội tham dự làm lễ trình, báo cáo thánh thần, cầu mong phù hộ cho cuộc đua và người tham dự cuộc đua được bình an. Sau đó, khi trọng tài phát cờ lệnh cuộc đua bắt đầu, các "tay đua" sẽ phối hợp nhịp nhàng để chèo thật nhanh và đều, đưa bè vượt lên phía trước (phải quỳ gối chèo). Trên mỗi bè thường gồm 3 "tay đua", người ở đầu bè vừa chèo vừa lái, điều khiển bè đi đúng hướng, người ở cuối bè điều chỉnh giữ cho bè thăng bằng, giữ nhịp để giúp cho các tay chèo thống nhất động tác, tăng tốc hoặc giữ đều tay chèo trong quá trình di chuyển; thành viên còn lại ở giữa phối hợp chèo bè nhanh, mạnh và đều đặn.

Trong các cuộc đua, các đội thường đua 3 vòng, đến cuối vòng thứ 3, các tay đua trong cùng đội sẽ phối hợp để lật bè ba lần. Việc lật bè có ý nghĩa tượng trưng cho cách vặn mình của Thần Rắn năm xưa khi đi diệt Thuồng Luồng và cũng là mời Thần Rắn lên cùng vui với dân làng. Khi đã lật đủ ba lần, các tay chèo lao nhanh về đích trong sự cổ vũ nồng nhiệt của khán giả ở hai bên bờ sông.

Ông Dương Minh Tuệ, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh cho biết: Nhận thấy đua bè mảng là nét đẹp văn hóa độc đáo mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp, với mục đích tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu về phong tục tập quán trong sinh hoạt của người dân tộc Tày - Nùng Lạng Sơn gắn với các hoạt động mừng Đảng, mừng Xuân, từ năm 2023 đến nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã chủ trì, phối hợp với các đơn vị, UBND các huyện, thành phố duy trì tổ chức lễ hội đua bè mảng trên sông Kỳ Cùng. Cuộc đua được tổ chức tại khúc sông có Bến đá Kỳ Cùng, khu vực cầu Kỳ Cùng, thành phố Lạng Sơn.

Để chuẩn bị cho cuộc đua bè mảng, ngay từ trước Tết Nguyên đán, các huyện đã lựa chọn lực lượng, lập đội đua và chuẩn bị bè, tay chèo theo đúng quy định của Ban Tổ chức. Ông Hoàng Minh Đông, Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thông huyện Bình Gia cho biết: Hiện nay, toàn huyện có một số xã duy trì sử dụng bè mảng trong sinh hoạt hằng ngày như xã Yên Lỗ, Hồng Phong, Quý Hòa, Thiện Thuật, Vĩnh Yên. Trong đó, xã Hồng Phong là nơi có lễ hội Phài Lừa gắn với hoạt động đua bè mảng được duy trì tổ chức từ nhiều đời nay theo định kỳ 3 năm/lần. Cùng đó, để duy trì việc tập luyện đua bè mảng, chúng tôi khuyến khích các xã có người dân thường xuyên sử dụng bè mảng tổ chức các cuộc đua bè lồng ghép trong các sự kiện văn hóa, lễ hội của thôn, xã nhằm nâng cao trình độ, kỹ năng chèo bè của người dân. Từ đó, chúng tôi lựa chọn được những "tay đua" xuất sắc để thành lập đội thi của huyện.

Năm nay, cuộc đua bè mảng trên sông Kỳ Cùng được tổ chức vào ngày 26 tháng Giêng (23/2), trong thời gian diễn ra lễ hội Kỳ Cùng - Tả Phủ xuân Ất Tỵ 2025. Cuộc đua có sự tham gia của 24 đội thi. Trong đó, 20 đội đến từ 11 huyện, thành phố và lần đầu tiên có sự tham gia của 4 đội thi đến từ tỉnh Bắc Giang và tỉnh Thái Nguyên. Cuộc đua hứa hẹn sẽ đem đến những giây phút kịch tính, hấp dẫn dành cho người xem.

Trong bối cảnh hội nhập và phát triển, đua bè mảng không chỉ giữ vai trò là một nét đẹp văn hóa truyền thống mà còn góp phần tạo điểm nhấn cho du lịch Lạng Sơn, thu hút du khách trong và ngoài nước đến trải nghiệm. Tại cuộc đua ấy, người dân và du khách sẽ lại được hòa mình vào không khí sôi nổi cùng những vận động viên đua bè trên sông và cùng mang trong mình niềm tin, khát vọng về một năm mới mưa thuận, gió hòa, nhà nhà bình an, hạnh phúc.

 Các đội đua bè mảng trên sông Kỳ Cùng đầu xuân Giáp Thìn năm 2024