Vận động, khuyến khích người dân sinh đủ hai con

Trước tình trạng mức sinh giảm sâu tại một số vùng kinh tế-xã hội trọng điểm, mới đây, Bộ Y tế đã đề xuất giải pháp nhằm điều chỉnh mức sinh phù hợp tại các vùng này. Trong các giải pháp nêu ra có thí điểm các biện pháp tăng trách nhiệm đóng góp cho xã hội, cộng đồng đối với những trường hợp cá nhân không muốn kết hôn hoặc kết hôn quá muộn…

Việt Nam chính thức đạt mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) từ năm 2006. Tuy nhiên mức sinh thay thế chưa thật sự bền vững, đã xuất hiện xu thế mức sinh thấp tại một số vùng. Theo đó, tổng tỷ suất sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (năm 2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (năm 2022) và 1,96 con/phụ nữ (năm 2023), mức giảm thấp nhất từ năm 2006 trở lại đây và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo. Mức sinh ở thành thị đã xuống thấp hơn mức sinh thay thế trong 20 năm qua và luôn thấp hơn mức sinh ở nông thôn.

Có 2 trong 6 vùng kinh tế-xã hội (Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long) có mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế. Đông Nam Bộ là vùng có thu nhập bình quân/người cao nhất cả nước nhưng lại có mức sinh thấp nhất cả nước, khi bình quân mỗi phụ nữ chỉ sinh 1,47 con. Đã có 21 trong số 63 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp (dưới mức sinh thay thế), chiếm khoảng 39,37% số dân cả nước; hầu hết là những tỉnh, thành phố nằm ở vùng kinh tế trọng điểm khu vực phía nam, đô thị hóa cao, tăng trưởng kinh tế nhanh.

Trao đổi vấn đề này, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan cho biết, hiện nay mức sinh thấp chỉ xảy ra tại các tỉnh, thành phố lớn có kinh tế-xã hội phát triển, còn tại những địa phương kinh tế-xã hội chưa phát triển mức sinh vẫn ở mức cao. Mức sinh thấp kéo dài sẽ để lại nhiều hệ lụy như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt lao động, ảnh hưởng không nhỏ đến an sinh xã hội. Xu hướng mức sinh giảm, ngoài tác động về quy mô dân số còn dẫn đến tỷ trọng trẻ em dưới 15 tuổi giảm, tỷ trọng người già tăng lên, không tận dụng được nguồn lực dân số vàng. Hiện nay, Việt Nam vẫn đang ở trong quá trình già hóa dân số và là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Theo đó, khi mức sinh giảm càng thúc đẩy nhanh chóng quá trình già hóa dân số ở nước ta nhanh.

Nhằm duy trì vững chắc mức sinh thay thế, bảo đảm tốc độ gia tăng dân số và duy trì cơ cấu dân số trong độ tuổi lao động hợp lý, góp phần vào sự phát triển dân số bền vững, ngày 28/4/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 588/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030. Quyết định nêu rõ, tại những địa phương đã đạt mức sinh thay thế và có mức sinh thấp, cần tập trung ưu tiên thực hiện ngay các nhiệm vụ, giải pháp nhằm vận động, hỗ trợ, khuyến khích người dân sinh đủ 2 con thông qua việc điều chỉnh, hoàn thiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích sinh đủ 2 con; bãi bỏ các quy định của các tổ chức, cơ quan, đơn vị, cộng đồng liên quan đến mục tiêu giảm sinh, tiêu chí giảm sinh con thứ 3 trở lên... Sửa đổi, bổ sung các chính sách hỗ trợ, khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con trên cơ sở phân tích, đánh giá tác động của các chính sách về lao động, việc làm, nhà ở; phúc lợi xã hội; giáo dục; y tế… Chính quyền địa phương nghiên cứu, ban hành các biện pháp hỗ trợ các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, như việc thí điểm hỗ trợ tư vấn, cung cấp dịch vụ hôn nhân và gia đình, tư vấn sức khỏe trước khi kết hôn, khuyến khích nam, nữ kết hôn trước 30 tuổi, không kết hôn muộn và sớm sinh con, phụ nữ sinh con thứ hai trước 35 tuổi; Xây dựng môi trường, cộng đồng phù hợp với các gia đình nuôi con nhỏ; thí điểm, nhân rộng các dịch vụ thân thiện với người lao động như đưa, đón trẻ, trông trẻ, ngân hàng sữa mẹ, bác sĩ gia đình...

Đáng chú ý, để tăng tính trách nhiệm, tự chủ, chủ động của mỗi cá nhân với xã hội, cộng đồng, sự phát triển của đất nước, Bộ Y tế xây dựng và trình cấp có thẩm quyền dự thảo từng bước thí điểm các biện pháp tăng trách nhiệm đóng góp xã hội, cộng đồng đối với những trường hợp không muốn kết hôn hoặc kết hôn quá muộn. Đồng thời, các cơ quan chức năng đẩy mạnh tuyên truyền, vận động thay đổi hành vi, tập trung vào lợi ích của việc sinh đủ hai con; các yếu tố bất lợi của việc kết hôn, sinh con quá muộn; ảnh hưởng của việc sinh ít con đối với phát triển kinh tế-xã hội, đối với gia đình và chăm sóc bố, mẹ khi về già...; vận động nam, nữ thanh niên không kết hôn muộn, không sinh con muộn, mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con và nuôi dạy con tốt.

Mở rộng tiếp cận các dịch vụ sức khỏe sinh sản/kế hoạch hóa gia đình và các dịch vụ có liên quan thông qua việc xây dựng và triển khai các loại hình phòng, tránh vô sinh từ tuổi vị thành niên tại cộng đồng; đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, phát triển mạng lưới hỗ trợ sinh sản. Bộ Y tế khẳng định, triển khai thực hiện đồng bộ, toàn diện và có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp thì các điều kiện cần là bảo đảm nguồn lực cho chương trình; sự phối hợp của các bộ, ngành và địa phương trong rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các chính sách và hướng dẫn thực hiện chính sách về lao động, việc làm, nhà ở, phúc lợi xã hội, giáo dục, y tế… nhằm vận động, khuyến khích người dân sinh đủ hai con.

Bộ Y tế cũng đã ban hành Thông tư hướng dẫn để các địa phương ban hành chính sách khen thưởng, hỗ trợ đối với tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số. Các nội dung nêu trên cũng đã được đưa vào Dự án Luật Dân số, dự kiến trình Quốc hội thông qua vào tháng 10/2025.

Tại Hội thảo quốc tế tham vấn chính sách, giải pháp ngăn chặn xu hướng mức sinh thấp, vừa được tổ chức, nhiều ý kiến cho rằng, nếu không có sự thay đổi đột phá về chính sách kinh tế, xã hội và chính sách dân số thì tổng tỷ suất sinh của Việt Nam sẽ tiếp tục giảm sâu hơn dưới 2,1 con/phụ nữ và duy trì lâu dài, theo con đường của các nước phát triển đã trải qua. Do vậy phải có chính sách phát triển dân số Việt Nam thời kỳ 2025-2050 để đất nước và dân số phát triển bền vững, gia đình và người dân hạnh phúc.

Để giải quyết vấn đề này, trước mắt Bộ Y tế đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố tiếp tục triển khai có hiệu quả các chủ trương, chính sách, giải pháp của Đảng, Nhà nước về công tác dân số, nhất là giải pháp duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc theo Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Đồng thời yêu cầu Cục Dân số tiếp thu ý kiến của các chuyên gia, các nhà khoa học, các ý kiến của các đại biểu trao đổi, thảo luận tại Hội thảo làm cơ sở để tham mưu, đề xuất các giải pháp can thiệp ứng phó với mức sinh thấp mang tính khả thi, hiệu quả trong thời gian tới, góp phần duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước, nhất là trong xây dựng dự thảo Luật Dân số và Khung chính sách tổng thể về dân số, bảo đảm tỷ suất sinh thay thế phù hợp với vùng, miền, đối tượng dân cư và số lượng, chất lượng dân số trình Quốc hội.