Ứng dụng công nghệ trong sản xuất gốm sứ Bát Tràng

Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học-công nghệ, việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất gốm sứ Bát Tràng (tại xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, TP Hà Nội) ngày càng trở nên phổ biến.

Điều này không chỉ giúp nâng cao năng suất, cải thiện chất lượng sản phẩm mà còn tạo ra nhiều thiết kế độc đáo, đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường trong nước và quốc tế.

Theo đồng chí Phạm Huy Khôi, Chủ tịch UBND xã Bát Tràng, việc áp dụng công nghệ vào sản xuất gốm sứ mang lại nhiều thay đổi tích cực cho làng nghề Bát Tràng, đặc biệt là trong quá trình nung đốt tạo thành phẩm. Trước đây, với phương pháp sử dụng lò than, củi để nung gốm đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm cao trong kiểm soát nhiệt độ và thời gian nung.

Quá trình này không chỉ tiêu tốn nhiều công sức mà còn gây ảnh hưởng đến môi trường do lượng khí thải phát sinh từ việc đốt than, củi. Do đó hiện nay, hầu hết các hộ kinh doanh đều đã chuyển đổi sang hình thức sử dụng lò nung gas hoặc lò điện. Công nghệ này giúp người thợ điều chỉnh, theo dõi nhiệt độ từ xa thông qua ứng dụng trên điện thoại, đồng thời cài đặt tự động hóa quá trình đốt lò theo từng loại sản phẩm, bảo đảm chất lượng hàng hóa và tối ưu hóa hiệu quả sản xuất.

Nghệ nhân Nguyễn Trung Thành, chủ cửa hàng gốm tâm linh Vạn Linh An tại Bát Tràng, chia sẻ: “Việc chuyển đổi công nghệ đã rút ngắn đáng kể thời gian sản xuất. Nếu như trước đây, một mẻ nung cần từ 10 đến 15 ngày thì nay chỉ mất 2-3 ngày. Điều này không chỉ nâng cao hiệu suất mà còn tiết kiệm công sức lao động, đặc biệt là không phải thức trắng đêm để canh lò”.

Không chỉ dừng lại ở việc cải tiến quy trình nung, công nghệ còn được ứng dụng rộng rãi trong khâu thiết kế sản phẩm. Nhiều nghệ nhân Bát Tràng đã áp dụng trí tuệ nhân tạo và các phần mềm thiết kế như AutoCAD, SketchUp để sáng tạo mẫu mã. Với sự hỗ trợ của công nghệ này, các nghệ nhân có thể dễ dàng phát triển những thiết kế phức tạp, độc đáo, phù hợp với xu hướng thị trường, đồng thời, phần mềm thiết kế còn giúp giảm sai sót trong quá trình tạo mẫu, tiết kiệm chi phí và rút ngắn thời gian sản xuất hàng loạt. Nhờ đó, gốm sứ Bát Tràng không chỉ giữ vững bản sắc truyền thống mà còn đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng hiện đại. "Khi ứng dụng công nghệ vào thiết kế mẫu mã, khách hàng sẽ dễ tiếp cận sản phẩm dựa trên những hình vẽ 3D đồ họa. Khách hàng có thể điều chỉnh thiết kế, màu sắc theo sở thích trước khi sản phẩm được sản xuất thực tế, thay vì phải chờ đến khi sản phẩm ra lò mới có thể thấy hình dáng cụ thể như trước đây”, đồng chí Phạm Huy Khôi cho biết thêm.

Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ trong làng nghề cũng đặt ra nhiều lo ngại rằng công nghệ có thể làm lu mờ nét sáng tạo cá nhân của nghệ nhân, khiến sản phẩm bị "công nghiệp hóa", làm mất đi bản sắc truyền thống của làng nghề thủ công. Về vấn đề này, nhiều nghệ nhân cho rằng, trên thực tế, công nghệ không chỉ giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm mà còn có thể hỗ trợ bảo tồn những giá trị tinh túy của gốm Bát Tràng. Việc kết hợp giữa công nghệ hiện đại và tay nghề người thợ để tạo ra những sản phẩm vừa mang nét đặc trưng của làng nghề truyền thống, vừa đáp ứng nhu cầu của thị trường hiện đại; song, cần có sự kiểm soát và cân bằng hợp lý. Bởi, nếu quá lạm dụng công nghệ, sản phẩm gốm có thể mất đi hồn cốt và giá trị nghệ thuật của nghề thủ công. Do đó, các nghệ nhân Bát Tràng đang hướng đến mô hình kết hợp giữa truyền thống và công nghệ, trong đó công nghệ hỗ trợ nhưng không thay thế hoàn toàn bàn tay người thợ.

Bên cạnh những lợi ích rõ rệt, việc ứng dụng công nghệ vào sản xuất gốm sứ cũng đặt ra một số thách thức nhất định. Trước tiên là vấn đề chi phí đầu tư ban đầu. Việc trang bị lò nung hiện đại, phần mềm thiết kế hay máy móc hỗ trợ đòi hỏi nguồn vốn không nhỏ, điều này có thể gây khó khăn cho các hộ sản xuất nhỏ lẻ. Ngoài ra, để vận hành công nghệ hiệu quả, người thợ cần được đào tạo bài bản, từ cách sử dụng lò nung tự động đến làm chủ các phần mềm thiết kế. Đây là rào cản không nhỏ đối với những nghệ nhân lớn tuổi, vốn đã quen với phương thức sản xuất thủ công truyền thống... Để các doanh nghiệp và hộ sản xuất ứng dụng công nghệ vào sản xuất gốm sứ hiệu quả, UBND xã Bát Tràng thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn; phối hợp với Sở Công Thương TP Hà Nội, Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, Đại học Bách khoa Hà Nội... mở những lớp đào tạo, hướng dẫn, trao đổi về nghề gốm cũng như công nghệ mới cho các nghệ nhân làng nghề.