Trẻ hóa đội ngũ thực hành then cổ: Góp phần lưu truyền di sản văn hóa

– Lạng Sơn là một trong những vùng đất lưu giữ nghi lễ then truyền thống (then cổ) của đồng bào Tày, Nùng. Bên cạnh việc nỗ lực bảo tồn, phát huy, thời gian qua, vấn đề trẻ hóa đội ngũ kế cận thực hành then cổ đang được ngành văn hóa quan tâm, chú trọng khi các nghệ nhân đã dần bước sang tuổi xế chiều. Đây là tín hiệu vui góp phần lưu truyền di sản văn hóa (DSVH) then cho muôn đời sau.

Đến thôn Lộc Hồ, xã Phú Xá, huyện Cao Lộc hỏi thăm nhà em Liễu Thị Thơ (then Thơ) không ai là không biết. Mặc dù còn rất trẻ (sinh năm 2002) nhưng Thơ đã có hơn 6 năm thực hành then cổ thuộc dòng then văn đặc trưng. Trò chuyện với chúng tôi, em Thơ cho biết: Sinh trưởng trong gia đình có truyền thống làm nghề then nên then đã ngấm vào tôi như một phần máu thịt. Từ bé, tôi đã được theo ông nội đi dự các cuộc then lớn nhỏ trong làng. Đến năm 2016, tôi đã tổ chức nghi lễ lẩu then cấp sắc khai quang và trở thành một thầy then thực thụ.

Em Liễu Thị Thơ thực hành nghi lễ then tại nhà

Bên cạnh việc thực hiện các nghi lễ then, Thơ vẫn tích cực tham gia biểu diễn then tại Trung tâm Văn hóa nghệ thuật tỉnh Lạng Sơn, tại các liên hoan hát then, đàn tính ở trong và ngoài tỉnh với mong muốn quảng bá, lan tỏa giá trị của then đến cộng đồng. Đơn cử, năm 2018, trong Liên hoan nghệ thuật hát then, đàn tính toàn quốc tại Hà Giang, then Thơ cùng với tốp nghệ nhân tỉnh Lạng Sơn đã giành Huy chương vàng với trích đoạn “lẩu then khao sluông khai bjoóc” trong đại lễ “Lẩu then khao sluông”.

Cùng với then Thơ, anh Nguyễn Văn Thọ (Then Thọ), sinh năm 1991 tại xã Đề Thám, huyện Tràng Định cũng là một trong những người còn rất trẻ nhưng đã có hơn 15 năm gắn bó với then cổ. Trong suốt quá trình đó, anh Thọ đã góp phần quảng bá giá trị đặc sắc của hát then Xứ Lạng tới các địa phương khác trong tỉnh và đem về nhiều thành tích cao cho tỉnh nhà tại các cuộc thi toàn quốc, tiêu biểu như: Giải A liên hoan dân ca Việt Nam (năm 2011), giải A Liên hoan hát then toàn quốc lần thứ V (năm 2015). Đặc biệt, cuối năm 2017, anh là một trong số nghệ nhân của tỉnh Lạng Sơn và Cao Bằng được Viện Văn hóa thế giới Paris mời sang lưu diễn tại Pháp….

Then Thơ và then Thọ chỉ là hai trong số rất nhiều người trẻ tuổi hiện nay của tỉnh đang từng ngày lưu giữ vốn then cổ cha ông để lại. Theo thống kê chưa đầy đủ của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL), trên địa bàn toàn tỉnh hiện có 510 nghệ nhân thực hành nghi lễ then cổ (then tín ngưỡng), trong số đó có hơn 100 người trẻ tuổi làm then với độ tuổi từ 18 đến 30. Đội ngũ này tập trung chủ yếu ở một số địa bàn các huyện: Văn Lãng, Cao Lộc, Bắc Sơn, Văn Quan…

Những năm qua, để khuyến khích, động viên việc trẻ hóa đội ngũ kế cận phát huy DSVH then, đặc biệt là then cổ, Sở VHTT&DL đã có nhiều giải pháp tích cực. Ông Phan Văn Hòa, Phó Giám đốc Sở VHTT&DL cho biết: Có thể nói, đội ngũ then trẻ tuổi của tỉnh đóng vai trò quan trọng, là những hạt nhân nòng cốt trong bảo tồn, phát huy giá trị của di sản then. Trong những năm qua, chúng tôi cũng tạo điều kiện tổ chức nhiều chương trình giao lưu, dân ca mời các nghệ nhân then trẻ tham gia biểu diễn; tiến hành vinh danh, khen thưởng đội ngũ nghệ nhân then trẻ có nhiều cống hiến, đóng góp cho hoạt động văn hóa của tỉnh; lập hồ sơ xét công nhận danh hiệu nghệ nhân ưu tú cho 1 cá nhân… Đồng thời, chỉ đạo Trung tâm Văn hóa – Nghệ thuật tỉnh mời gọi các thầy then trẻ tham gia trình diễn tại các sự kiện lớn của tỉnh, của trung ương tổ chức.

Tại các huyện, thành phố, ngành văn hóa cũng rất chú trọng công tác bồi dưỡng then cho thế hệ trẻ. Huyện Văn Quan là một trong những địa phương như thế. Bà Lương Thùy Nha, Trưởng Phòng Văn hóa – Thông tin huyện cho biết: Hiện nay, Văn Quan có 57 nghệ nhân đang thực hành nghi lễ then cổ, trong đó có khoảng 10 nghệ nhân then trẻ. Hằng năm, chúng tôi đều phối hợp với các trường học mời các nghệ nhân, trong đó có nghệ nhân then trẻ đến giới thiệu giá trị của DSVH then tại các hoạt động ngoại khóa.

Có thể nói, trẻ hóa đội ngũ thực hành nghi lễ then truyền thống đang góp phần tạo hiệu ứng tích cực, đưa DSVH này được tiếp nối và có sức sống mạnh mẽ. Mong rằng, thời gian tới, ngành VHTT&DL tỉnh sẽ có những giải pháp cụ thể hơn nữa để khuyến khích, động viên đội ngũ này giúp họ vững tin gìn giữ những câu hát huyền thoại của cha ông