Tọa đàm về Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ

Ngày 12/10, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam (31 Tràng Thi, Hà Nội), Nhà xuất bản Kim Đồng tổ chức tọa đàm với chủ đề: Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ - Câu chuyện về chữ viết của tiếng Việt.

Tọa đàm "Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ - Câu chuyện về chữ viết của tiếng Việt" có sự tham gia của các khách mời: Tiến sĩ Phạm Thị Kiều Ly - tác giả cuốn sách "Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ"; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trọng Dương; Nhà nghiên cứu Hán Nôm và Tiến sĩ Vũ Đức Liêm - nhà nghiên cứu lịch sử; cùng đại diện Nhà xuất bản Kim Đồng và đông đảo các nhà nghiên cứu, bạn đọc.

Cuộc trao đổi giữa các diễn giả xoay quanh chuyến hành trình sáng tạo và phát triển, phổ biến của chữ viết hệ La-tinh của tiếng Việt, kể từ khi giáo sĩ Alexandre de Rhodes lần đầu đặt chân tới Việt Nam vào 400 năm trước (1624) và giá trị của các loại văn tự được ghi nhận trong sự thăng trầm của lịch sử Việt Nam.

Các chuyên gia nhận định, chữ viết chính là một trong những thành tựu văn hóa nổi bật nhất của nền văn minh nhân loại. Là một người Việt Nam, chúng ta đã bao giờ thắc mắc chữ viết Tiếng Việt ra đời như thế nào? Tại sao chúng ta hiện nay lại đang dùng thứ văn tự La-tinh, khác hẳn với các nước xung quanh? Chúng ta vẫn nói mình dùng chữ Quốc ngữ. Vậy chữ Quốc ngữ là gì? Ai đã tạo ra nó? Đó chính là những nội dung mà cuốn sách "Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ" giải đáp.

Đây là cuốn tranh truyện bán hư cấu kể lại câu chuyện cuộc đời nhiều thăng trầm của giáo sĩ Đắc Lộ - Alexandre de Rhodes, một vị linh mục, người của Tòa thánh Vatican, đã tới Việt Nam từ thế kỷ 17 và có công rất lớn trong việc in cuốn từ điển đầu tiên của tiếng Việt (Từ điển Việt-Bồ-La) vào năm 1651.

Cuộc tọa đàm cũng có sự tham gia của họa sĩ Tạ Huy Long - người đảm nhận minh họa cho cuốn sách "Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ". Họa sĩ dành nhiều tâm huyết về việc mong muốn tái hiện lịch sử chữ viết của Việt Nam thông qua những hình ảnh, cuốn sách mà anh thể hiện trong những năm qua.

Làm thế nào để tiếp cận những điều trong quá khứ một cách dễ dàng, chuyển tải được ý nghĩ của nhân vật với người đời sau, giải thích được sự quên lãng và những điều còn chưa rõ về sự thật trong lịch sử? Đó cũng là lý do nhóm tác giả chọn hình thức bán hư cấu để thể hiện cuốn sách này.

Với câu hỏi: Nghiên cứu về ngôn ngữ chữ viết để làm gì, hành trình ấy có gì thú vị? Tiến sĩ Phạm Thị Kiều Ly nhận định: Ngày nay có nhiều hỗ trợ về ngôn ngữ nhưng nó cũng lấy đi năng lực tri thức cảm xúc của chúng ta với ngôn ngữ. Cách đây 400 năm các nhà truyền giáo không có gì hỗ trợ ngoài các ký tự. Chúng ta hôm nay được thụ hưởng nhiều giá trị của tiền nhân nên phải biết để giữ gìn và tri ân.

Thời kỳ đầu trong công cuộc sáng tạo chữ quốc ngữ, các giáo sĩ đã học cùng người bản xứ, còn người Việt chỉnh cách phát âm cho các thừa sai. Sau này, các thừa sai dạy chữ viết hệ Latin cho các thầy giảng người Việt và chính họ là những người gìn giữ, chỉnh lý chữ quốc ngữ.

Tiến sĩ Phạm Thị Kiều Ly

Cùng quan điểm này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trọng Dương cho rằng, mạng xã hội cũng là công lao của các nhà ký tự học, ngôn ngữ học, văn tự học... Có những câu chuyện tưởng không liên quan nhưng điều quan trọng chúng ta đang sở hữu chữ viết và ký tự. Đầu thế kỷ 20, trước sự lựa chính thức của lịch sử là chuyển từ chữ Nôm sang chữ La-tinh, ai không biết chữ bị mặc định sẽ mất quyền công dân. Và vào năm 1945, chữ Quốc ngữ trở thành văn tự chính thức của Quốc gia.

Chia sẻ về điều thôi thúc để nghiên cứu đề tài, cho ra đời những tác phẩm giá trị cũng như thách thức của lĩnh vực, Tiến sĩ Phạm Thị Kiều Ly bộc bạch: Thách thức lớn nhất đó chính là thanh điệu. Hệ thống nguyên âm tiếng Việt cũng vậy và các nhà nghiên cứu phải mất rất nhiều thời gian để tìm hiểu.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trọng Dương cho biết: Việc xã hội sử dụng chữ Nôm đầu triều Lý là dấu mốc cho sự phát triển của dân tộc, ca dao hò vè thời Nho giáo Phật giáo đều dùng chữ Nôm. Khi giáo sĩ phương Tây vào Việt Nam, họ cũng học chữ Nôm trước và có chữ Nôm Công giáo. Lịch sử đa dạng hơn chúng ta nghĩ. Di sản chữ Quốc ngữ Công giáo và chữ Nôm Công giáo rất phong phú

Đầu thế kỷ 20, các di sản phương Tây trở nên phổ biến cả thế giới. Chữ Quốc ngữ sinh ra trong môi trường in ấn... phù hợp với thời đại mới. Thay đổi chữ viết là thay đổi văn minh. Thay đổi ngôn ngữ là thay đổi trí nhớ. Chữ Quốc ngữ là di sản mới. Như vậy, chúng ta có hai di sản lớn về ngôn ngữ.

Theo đó, thái độ tiếp nhận Quốc ngữ của người Việt cũng đóng vai trò quan trọng. Người Việt ai cũng vì lòng yêu nước, muốn dân tộc hưng thịnh hơn, biết nhiều hơn nên đầy khát vọng. Nhiều nhóm trí thức muốn khai mở dân trí đã chọn Quốc ngữ. Những năm 1920-1930, phong trào bình dân học vụ lan tỏa, chính phủ đã theo hướng Quốc ngữ để dạy cho nhân dân.

"Sinh mệnh của văn tự gắn liền với thể chế chính trị. Chữ Quốc ngữ được chọn chính thức cũng vì sinh mệnh của đất nước. Công cụ quan trọng thời đó là bình dân học vụ. Sinh mệnh văn tự liên quan đến ý thức hệ, mục đích chính là chống lại phong kiến", Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trọng Dương nhận định.

Thông qua cuộc tọa đàm, nhà xuất bản Kim Đồng mong muốn độc giả trẻ sẽ hiểu rõ hơn về tiếng Việt, truyền ngọn lửa tình yêu tiếng Việt, thứ ngôn ngữ rất đẹp của dân tộc Việt Nam.