Tháo gỡ khó khăn cho các làng nghề gỗ

Kết quả khảo sát của Tổ chức Forest Trends, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (Viforest) và các hiệp hội gỗ tại các làng nghề công bố trong báo cáo “Tác động của đại dịch Covid-19 tới các làng nghề gỗ” mới đây cho thấy, hiện năng lực sản xuất của các hộ dân đã giảm tới 62%, gần 38% còn lại mới được phục hồi sau khi các địa phương nới lỏng giãn cách trong thời gian trở lại đây.

Trong số các làng nghề khảo sát gồm: Thụy Lân (Hưng Yên), Đồng Kỵ (Bắc Ninh), Liên Hà, Vạn Điểm, Hữu Bằng (Hà Nội), La Xuyên (Nam Định), công suất nơi cao nhất hiện nay mới chỉ đạt 50% (Thụy Lân) và nơi thấp nhất hiện chỉ đạt 30% (Đồng Kỵ, Hữu Bằng). Các hộ tại các làng đã quay trở lại sản xuất cũng chỉ mang tính chất “cầm chừng” với mục đích “làm để giữ thợ” và “lấy công làm lãi” mà không có lợi nhuận.

Hiện tại, lực lượng lao động tại các làng nghề bị suy giảm nghiêm trọng, đặc biệt là nhóm lao động tự do từ các nơi khác tới làm thuê cho các hộ tại đây. Đầu ra sản phẩm của các hộ giảm khoảng 76%, thu nhập của hộ giảm cũng gần 90%, nguồn gỗ nguyên liệu đầu vào cho sản xuất giảm 68% do không tiêu thụ được sản phẩm đầu ra. Ở một số nơi như Đồng Kỵ, Liên Hà, La Xuyên lượng sản phẩm bán ra giảm 80-90%, tương ứng với mức sụt giảm về nguồn thu của hộ.

Cùng với đó, chi phí nguyên phụ liệu đầu vào cho sản xuất tăng. Giãn cách làm cước vận chuyển và giá phụ liệu tăng bình quân khoảng 20-25%, trong khi chi phí gỗ nguyên liệu đầu vào tăng khoảng 5-10%.

Trong số các hộ sản xuất, kinh doanh đồ gỗ có tới hơn 70% số hộ phải vay vốn để sản xuất kinh doanh. Hoạt động sản xuất đình trệ, nguồn thu bị mất hoặc sụt giảm tạo ra sức ép về các khoản vay rất lớn cho các hộ. Trước sức ép trả lãi suất ngân hàng và để tránh rơi vào danh sách hộ nợ xấu, một số hộ phải đi vay “tín dụng đen” với lãi suất cao hơn nhiều so với lãi suất ngân hàng để trả lãi và các khoản vay đến hạn phải trả, trước khi có được các khoản vay mới từ ngân hàng. Điều này tiềm ẩn rủi ro rất lớn đối với các hộ sản xuất, kinh doanh đồ gỗ.

Phản ánh những khó khăn trong dịch bệnh, bà Nguyễn Thị Bảy, đại diện làng nghề Hữu Bằng, huyện Thạch Thất (Hà Nội), cho biết, những ngày thực hiện chỉ thị giãn cách xã hội của thành phố, các hộ kinh doanh phải đóng cửa do không có khách hàng mua hàng. Khi trở lại giai đoạn bình thường mới, các khó khăn của làng nghề vẫn tiếp tục do thiếu nhân công, hoạt động vận chuyển hàng hóa bị ách tắc do nhiều nơi vẫn còn dịch bệnh. Do đó, từ đầu năm đến nay, chuỗi cung ứng luôn bị đứt gãy đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của các hộ gia đình tại làng nghề đồ gỗ.

Chủ tịch Hiệp hội gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ (Bắc Ninh) Vũ Quốc Vương cũng cho biết, hiện giai đoạn khó khăn đã tạm qua. Việc sản xuất, kinh doanh của các hộ dân tại làng nghề gỗ Đồng Kỵ đang trở lại giai đoạn bình thường mới, tuy nhiên, việc thiếu hụt nhân lực cũng như đứt gãy chuỗi cung cầu nên các hộ trong làng nghề gặp rất nhiều khó khăn. Sau đại dịch lần này, việc tìm hiểu, kết nối thị trường đầu ra cũng như thị trường nguyên liệu đầu vào sẽ phải kết nối lại. Đây là một việc làm khó nên sẽ hạn chế rất nhiều các hoạt động sản xuất, kinh doanh trong thời gian tới của các cơ sở sản xuất đồ gỗ tại địa phương.

Còn theo Phó Chủ tịch làng nghề mộc Liên Hà (Hà Nội) Nguyễn Trạch Thường, vừa qua, thực hiện chỉ đạo về giãn cách xã hội của UBND TP Hà Nội, đã có khoảng 5.000 lao động trong làng nghề phải dừng sản xuất để chống dịch. Cả làng nghề chỉ còn khoảng 10% số hộ hoạt động cầm chừng phục vụ các đơn hàng theo hợp đồng. Tuy nhiên, do chuỗi cung ứng bị gián đoạn nên việc sản xuất gặp rất nhiều khó khăn. Đến nay, sau hơn hai tháng nghỉ do dịch bệnh, cũng chỉ có khoảng 20% đơn hàng của các hộ dân được vận chuyển đến khách hàng.

Việc sản xuất trở lại của các hộ gia đình sau dịch bệnh hiện đang gặp khó khăn do nhân công vẫn bị kẹt lại tại các địa phương và các đơn hàng mới chưa khởi động kịp.

Để góp phần tháo gỡ khó khăn cho các làng nghề gỗ hiện nay, rất cần sự vào cuộc của các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền và chính quyền các địa phương.

Theo đại diện của Viforest, từ tháng 7 đến nay, Chính phủ đã ban hành hai Nghị quyết (Nghị quyết 68/NQ-CP và Nghị quyết 105/NQ-CP) nhằm hỗ trợ các nhóm đối tượng chịu tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, các hộ sản xuất tại các làng nghề không tiếp cận được với nguồn hỗ trợ này. Nguyên nhân chính là bởi các hộ không có đăng ký kinh doanh, không đăng ký thuế do vậy các hoạt động sản xuất kinh doanh của hộ không được các cơ quan quản lý công nhận một cách chính thức. Kết quả là hộ nằm ngoài tiêu chí được hỗ trợ được quy định trong các nghị quyết nêu trên.

Hiện còn thiếu các tổ chức đại diện hiệu quả cho các hộ tại các làng nghề. Điều này làm cho kết nối giữa làng nghề và các cơ quan liên quan, bao gồm các cơ quan quản lý, hiệp hội gỗ, các tổ chức phát triển lỏng lẻo. Sự lỏng lẻo này hình thành cách hiểu chưa đúng về vai trò và vị thế của các hộ làng nghề và làm mất cơ hội tiếp cận với các nguồn lực phát triển cho hộ.

Với vai trò quan trọng của các hộ tại các làng nghề trong phát triển kinh tế địa phương và tạo việc làm cho người lao động hiện nay, các làng nghề gỗ đề nghị Chính phủ điều chỉnh lại các tiêu chí hỗ trợ theo hình thức bao trùm hơn, bảo đảm các hộ tại làng nghề có thể tiếp cận được với các nguồn hỗ trợ này và không bị bỏ lại phía sau như mục tiêu mà Chính phủ đề ra.

Trong tương lai, Chính phủ nên đẩy mạnh việc trợ giúp các hộ chuyển đổi từ hình thức không chính thức như hiện nay sang hình thức chính thức, giúp hộ có vị thế pháp lý rõ ràng. Chuyển đổi với các lợi ích rõ ràng, phù hợp bối cảnh của hộ sẽ thu hút được sự tham gia của hộ. Chuyển đổi giúp hộ tiếp cận được với các nguồn lực của nhà nước và của xã hội để phát triển mà còn giúp cho các cơ quan nhà nước quản lý được hoạt động của làng nghề tốt hơn trong tương lai.