Tạo sức bật mới cho nền kinh tế sau "cơn bão" COVID-19

Vào thời điểm này, một không khí mới đang bao trùm nền kinh tế đất nước khi được quốc tế đánh giá Việt Nam là quốc gia kiểm soát tốt dịch bệnh COVID-19.

Sản xuất khẩu trang kháng khuẩn tại một đơn vị thành viên của Vinatex.

Những tháng đầu năm nay, kinh tế thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng phải đối mặt với một đại dịch có sức công phá lớn đó là COVID-19.

Dịch đã khiến nền kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái, thiệt hại tương đương với các cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính toàn cầu trước đây đồng thời, làm “đứt gãy” các chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị, đình trệ giao thương, đầu tư trên phạm vi toàn cầu; làm giảm cả “cung” và “cầu” trên thị trường thế giới.

Hậu quả là các doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng, giảm quy mô; các ngành sản xuất lớn và dịch vụ, du lịch, vận tải đều bị ảnh hưởng nặng nề.

Tuy nhiên, tại Việt Nam với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và nhân dân cả nước cùng chung sức, đồng lòng quyết liệt phòng chống dịch nên vào thời điểm này, một không khí mới đang bao trùm nền kinh tế đất nước khi được quốc tế đánh giá Việt Nam là quốc gia kiểm soát tốt dịch bệnh.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, khi giãn cách được nới lỏng, dịch bệnh đã đi qua, nhịp đập xã hội dần trở lại bình thường, nền kinh tế sẽ như “chiếc lò xo bị nén lại” và giờ là lúc sẵn sàng để bung ra.

Với tinh thần đó, Thủ tướng nêu rõ phải tập trung hơn nữa, khởi động nền kinh tế Việt Nam phấn đấu GDP năm 2020 đạt mức tăng trưởng trên 5%, đồng thời phải kiểm soát lạm phát dưới 4%. Muốn vậy, Thủ tướng cho rằng, cần tập trung vào “5 mũi giáp công” là thu hút đầu tư các thành phần kinh tế trong nước, trước hết là đầu tư tư nhân; thu hút FDI; đẩy mạnh xuất khẩu; thúc đẩy đầu tư công và khuyến khích tiêu dùng nội địa.

Nhận diện khó khăn

Theo nhận định của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đại dịch COVID-19 làm ngưng trệ, gián đoạn rất nhiều hoạt động sản xuất, kinh tế và hoạt động xã hội tại nhiều nền kinh tế trên thế giới, các chỉ số cơ bản của kinh tế thế giới đều diễn biến rất xấu: thất nghiệp tăng cao, giá hàng nguyên liệu lao dốc, nhiều tổ chức quốc tế tiếp tục hạ thấp dự báo tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2020.

Trong bối cảnh đó, dịch bệnh COVID-19 ảnh hưởng lớn đến kinh tế Việt Nam, khi Chính phủ triển khai các biện pháp mạnh nhằm giãn cách xã hội trong vòng 3 tuần của tháng 4/2020. Tăng trưởng GDP quý 1 năm nay đạt 3,82% so với cùng kỳ năm 2019 và đây là mức tăng thấp nhất kể từ 2011 trở lại đây.

Cùng với đó, số lượng doanh nghiệp đăng ký tạm ngừng kinh doanh trong ngắn hạn 4 tháng đầu năm nay gần 22.700 doanh nghiệp, tăng 33,6% với cùng kỳ năm 2019. Đây là mức tăng cao nhất về số lượng đăng ký tạm ngừng kinh doanh trong 4 tháng giai đoạn 2015-2020 và thể hiện sự ảnh hưởng trực tiếp của dịch bệnh COVID-19 đến việc tạm ngừng kinh doanh của doanh nghiệp.

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cũng đưa ra dự báo cho kịch bản khả quan nhất thì thương mại toàn cầu năm 2020 sẽ giảm 13%, còn nếu diễn biến dịch COVID-19 tồi tệ thì thương mại toàn cầu sẽ giảm tới 32%. Cùng với đó, 6,7% số giờ làm việc bị mất, tương đương với 195 triệu người lao động bị mất việc làm.

Tại Việt Nam, hầu hết tất các lĩnh vực ngành hàng cũng bị ảnh hưởng nặng nề do dịch COVID-19 như giao thông, du lịch, nông nghiệp…. Đơn cử như ngành giao thông, Bộ Giao thông Vận tải cho biết, các hãng hàng không gần như dừng khai thác toàn bộ đường bay quốc tế và nội địa. Từ 1/4 đến nay, lượng hành khách vận chuyển chỉ bằng từ 1-2% so với thời điểm trước khi có dịch.

Sân bay Nội Bài vắng vẻ trong mùa dịch COVID-19.

Doanh nghiệp có vốn nhà nước trong lĩnh vực hàng không – Tổng công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Quý 1 năm nay, doanh thu hợp nhất của Vietnam Airlines giảm khoảng 26%. Bên cạnh đó, doanh thu và lợi nhuận của Tổng công ty cảng Hàng không Việt Nam (ACV) giảm 24%. Sản lượng điều hành bay và doanh thu của Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam (VATM) cũng giảm khoảng 60%.

Đối với lĩnh vực đường bộ, Bộ Giao thông Vận tải nhìn nhận, từ tháng 4/2020, hoạt động vận tải hành khách gần như dừng toàn bộ, vận tải hàng hóa giảm trên 40% so với cùng kỳ năm ngoái. Với đường sắt, sản lượng tấn/km, giảm gần 15% so với cùng kỳ năm 2019; doanh thu vận tải giảm trên 14%.

Nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, dịch COVID-19 sẽ ảnh hưởng rất lớn đến nhiệm vụ thu ngân sách của ngành tài chính đang rất nặng nề khi năm 2020, Quốc hội giao dự toán thu ngân sách Nhà nước là 1.512,3 nghìn tỷ đồng. Còn Quỹ Tiền tệ Thế giới (IMF) hạ dự báo tăng trưởng GDP Việt Nam năm 2020 xuống còn 2,7% từ mức 7% đưa ra vào tháng 1/2020.

Tưởng chừng ít bị ảnh hưởng nhất về đại dịch thì nay, ngành gỗ cũng đã bắt đầu “thấm đòn.” Chuỗi cung ứng bị đứt gãy, kế hoạch bán hàng qua triển lãm hội chợ bị đổ bể, việc ách tắc hàng hóa ở biên giới đang khiến cho hàng tồn kho tăng cao gây áp lực về kho bãi và bảo dưỡng.

Các chuyên gia cho rằng, dịch COVID-19 đã tác động mạnh đến toàn bộ các khâu trong chuỗi cung ứng gỗ. Từ giữa tháng 3/2020, dịch bùng phát mạnh tại các thị trường xuất khẩu đồ gỗ quan trọng của Việt Nam, bao gồm Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và EU. Cả 5 thị trường này chiếm trên 80% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của cả ngành. Cho tới nay, các quốc gia này vẫn đang áp dụng các chính sách mạnh nhằm kiểm soát dịch lan rộng như đóng cửa biên giới, đóng toàn bộ các chuỗi cửa hàng không thiết yếu.

Ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam (Viforest) dự báo, mặc dù cuối năm 2019 ngành gỗ Việt Nam đặt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu năm 2020 là 12,5 tỷ USD, nhưng với sự xuất hiện và bùng phát của dịch COVID-19, tăng trưởng xuất khẩu của ngành trong năm nay có thể chỉ bằng 0, thậm chí âm. Trong khi đó, kết quả khảo sát do các hiệp hội gỗ thực hiện với 124 doanh nghiệp trong ngành vào cuối tháng 3 vừa qua cho thấy 100% doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi COVID-19.

Thực hiện mục tiêu kép

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, trước những diễn biến của dịch COVID-19, Việt Nam đã theo đuổi chiến lược mục tiêu kép, đó là vừa phòng, chống dịch, vừa đảm bảo duy trì hoạt động kinh tế tối thiểu đi kèm với các cải cách thể chế và cơ cấu lại nguồn lợi tăng trưởng khi dịch bệnh kiểm soát tốt.

Hiện nay, khi cả nước đã bước sang giai đoạn mới phòng, chống dịch bệnh; đồng thời, khôi phục, phát triển nền kinh tế. Từ các cấp, các ngành cho đến từng người dân, doanh nghiệp đều xác lập tình trạng bình thường mới trong các hoạt động kinh tế-xã hội để dần đưa xã hội trở lại bình thường trên tinh thần tập trung đẩy mạnh các hoạt động phục hồi kinh tế, tạo sức bật (chữ V) đưa nền kinh tế sớm ra khỏi đáy suy giảm và tăng trưởng mạnh trở lại.

Vào thời điểm “nước sôi, lửa bỏng,” Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã kịp thời ban hành các Nghị quyết, Chỉ thị với phương châm “chống dịch như chống giặc”, kiểm soát được dịch bệnh là ưu tiên hàng đầu để bảo vệ sức khỏe nhân dân, ổn định xã hội, giảm thiểu thiệt hại đối với nền kinh tế; tạo điều kiện duy trì và sớm phục hồi hoạt động sản xuất, kinh doanh, sớm tận dụng cơ hội sau khi hết dịch để vực dậy nền kinh tế.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, đại dịch COVID-19 tác động nặng nề đến nhiều mặt của đời sống kinh tế-xã hội nước ta, đòi hỏi cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và nhân dân cả nước cùng chung sức, đồng lòng quyết liệt phòng chống dịch; đồng thời, quyết tâm cao độ để vượt qua khó khăn trên các lĩnh vực do dịch bệnh gây ra, với tinh thần “khó khăn gấp đôi thì cố gắng gấp ba;” duy trì, phục hồi các hoạt động sản xuất, kinh doanh trong thời gian có dịch và thúc đẩy nền kinh tế phát triển mạnh sau dịch.

Các tổ chức tín dụng giúp doanh nghiệp vượt khó.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đánh giá, tháng 4 và 4 tháng qua trong bối cảnh kinh tế thế giới tăng trưởng cơ bản là âm, các cấp, ngành đều phải thực hiện mục tiêu kép. Đó là trong ngắn hạn bảo vệ sức khỏe nhân dân là nhiệm vụ hàng đầu và tiếp tục phải thúc đẩy phát triển kinh tế. Chính phủ đã ban hành nhiều Chỉ thị, Nghị quyết kịp thời về tháo gỡ sản xuất kinh doanh, hoãn giãn nộp thuế…. Chính vì thế nền kinh tế không bị đứt gãy và vẫn có mức tăng trưởng 3,82% so với cùng kỳ năm ngoái.

“Tinh thần là phục hồi, phát triển các hoạt động kinh tế-xã hội là yêu cầu cấp thiết của nền kinh tế, của cộng đồng và nhân dân cả nước,” Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu.

Theo đó, ngay trong lúc dịch còn đang diễn ra nghiêm trọng với diễn biến khó lường, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 11/CT-TTg chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương thực hiện ngay 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp cụ thể, hướng tới các đối tượng là các doanh nghiệp, người lao động bị mất việc làm, có hoàn cảnh khó khăn, bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh.

Các ngành ngân hàng, tài chính, công thương, giao thông vận tải… cũng kịp thời triển khai các giải pháp giảm lãi suất, cơ cấu lại nợ, miễn giảm phí dịch vụ, thực hiện các chương trình tín dụng ưu đãi; gia hạn, giãn, hoãn các khoản phải nộp của doanh nghiệp về thuế, tiền thuê đất; cắt giảm chi phí cho các doanh nghiệp, giảm giá điện, giá xăng dầu, giá dịch vụ… với tổng giá trị quy đổi ước tính khoảng 330 nghìn tỷ đồng, tương đương gần 14 tỷ USD và hiện Thủ tướng chỉ đạo nâng lên 22 tỷ USD.

Chính phủ cũng ban hành Nghị định số 41/2020/NĐ-CP ngày 7/4/2020 cho phép gia hạn thời hạn nộp thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân và tiền thuê đất cho các đối tượng là doanh nghiệp, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân hoạt động sản xuất kinh doanh trong một số ngành nghề chịu tác động nặng nề, trực tiếp của dịch COVID-19, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ… Hiện đã có 98% đối tượng này được thụ hưởng và ngành thuế đã tiếp nhận 630.000 giấy đề nghị gia hạn.

Chưa bao giờ Chính phủ có nhiều cuộc họp bàn về các giải pháp hỗ trợ nền kinh tế và doanh nghiệp như thời gian qua. Những quyết sách của Chính phủ qua các cuộc họp chính là đòn bẩy giúp doanh nghiệp và người dân cả nước vượt qua khó khăn do dịch bệnh.

Phó giáo sư-tiến sỹ Hoàng Văn Cường, Phó hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân nhận định, Chính phủ đang tập trung vào các giải pháp để giảm bớt những khó khăn của doanh nghiệp, đặc biệt là các khoản đóng góp, những chi phí…để làm sao doanh nghiệp vẫn tiếp tục duy trì. Đây là những chính sách giúp cho doanh nghiệp tồn tại, tiếp tục duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh để vượt qua thời kỳ khủng hoảng, khó khăn.

Biến “nguy” thành “cơ”

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhận định, trước tác động của dịch, nền kinh tế toàn cầu thay đổi quá nhanh trong khi độ mở của nền kinh tế Việt Nam là rất lớn nên sẽ không thể đạt được các mục tiêu theo kế hoạch. Tuy nhiên, Thủ tướng nêu rõ phải tập trung hơn nữa, khởi động nền kinh tế Việt Nam phấn đấu GDP năm 2020 đạt mức tăng trưởng trên 5%, đồng thời phải kiểm soát lạm phát dưới 4%.

“Một quyết tâm tái cơ cấu vượt lên trên các yếu kém để tăng tốc phát triển được mục tiêu tăng trưởng,” Thủ tướng nói và cho rằng, đây còn là cơ hội để thể hiện bản lĩnh trí tuệ, lòng yêu nước, yêu lao động của người Việt Nam.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chủ trì Hội nghị trực tuyến Thủ tướng Chính phủ với doanh nghiệp.

Thủ tướng đề nghị các doanh nghiệp, kể cả hệ thống ngân hàng cùng nhau sẻ chia, cùng nhau hợp tác và quyết tâm cao để đóng góp cho sự phát triển đất nước, phát triển bản thân doanh nghiệp và giải quyết việc làm cho người lao động.

Theo chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các kịch bản phục hồi kinh tế hậu COVID-19 đang được xúc tiến xây dựng ở các cấp ngành, địa phương và quốc gia dựa theo giả định thời gian dịch bệnh lắng xuống và kết thúc. Dù dịch COVID-19 vẫn đang diễn biến rất phức tạp, song các bước chuẩn bị cho phục hồi kinh tế thời kỳ “hậu dịch” được cho là cần phải thực hiện ngay từ bây giờ.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, cần phải có giải pháp để biến “nguy” thành “cơ” và đặc biệt sau dịch cần phải tăng tốc để bù đắp những tổn thất to lớn về kinh tế vừa qua; đồng thời, khắc phục sự đổ gãy của nền kinh tế.

Hiện nay, lệnh giãn cách xã hội đã được nới lỏng và để khôi phục kinh tế, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, Bộ đang xác định những việc cần làm ngay trong thời điểm hiện nay để xây dựng kịch bản phát triển quốc gia đón đầu sự phục hồi kinh tế sau đại dịch.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho hay, Bộ sẽ rà soát lại tình hình sản xuất ở từng ngành, đặc biệt là các ngành trọng điểm như: dệt may, da giày, điện tử, ô tô, sản phẩm cao su, đồ gỗ, chế biến thực phẩm, phân bón, hóa chất… để có kế hoạch cụ thể hỗ trợ doanh nghiệp ổn định sản xuất và sẵn sàng đẩy mạnh xuất khẩu khi tình hình dịch bệnh ở các nước được kiểm soát tốt hơn.

Còn Bộ Giao thông Vận tải tiếp tục cắt giảm thủ tục hành chính, giảm chi phí logistics; không thanh tra ngoài kế hoạch; phối hợp với Bộ Tài chính để rà soát, đề xuất giãn, giảm phí, lệ phí cho các đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dịch bệnh; chưa thực hiện điều chỉnh tăng giá trong quý 2/2020.

Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam đánh giá, Chính phủ Việt Nam cũng đã dần nới lỏng các biện pháp cách ly xã hội trên toàn quốc nhằm tái khởi động các hoạt động sản xuất, kinh doanh của các ngành, lĩnh vực kinh tế. Đó chính là những tín hiệu để dự đoán kinh tế Việt Nam có thể sẽ nhanh chóng khởi sắc trở lại trong nay mai.

Theo tiến sỹ Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, sau khi chống dịch xong, sản xuất được khôi phục sớm, nền kinh tế sẽ sớm thoát khỏi điểm sinh tử để hồi phục dần. Do đó, Việt Nam theo dõi các bước phục hồi của kinh tế thế giới, dựa theo đó để nắm bắt cơ hội và tìm cách bứt phá.

Tiến sỹ Trần Hoàng Ngân, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đánh giá, suy giảm kinh tế là do dịch bệnh, chứ không phải do khủng hoảng tài chính nên vừa chống dịch vừa phải chuẩn bị thật tốt để duy trì sản xuất, kinh doanh hiện tại và đảm bảo an sinh xã hội.

Tiến sỹ Trần Hoàng Ngân khẳng định, quan trọng là Việt Nam phải kiểm soát dịch thật tốt, sau đó thì kinh tế sẽ phục hồi. Hiện nay, Việt Nam rất chủ động trong phòng, chống dịch và uy tín trên trường quốc tế tăng cao, như vậy sự phục hồi sẽ nhanh hơn./.