Tạo cơ hội cho phụ nữ trong quá trình chuyển đổi số tại Việt Nam

Có thể khẳng định, chuyển đổi số là xu thế tất yếu của thời đại cách mạng công nghệ 4.0 và chuyển đổi số sẽ gắn liền với phát triển kinh tế số, xã hội số và chính quyền số. Những thành tựu của chuyển đổi số và đổi mới công nghệ góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nói chung và phụ nữ nói riêng, giúp họ mở rộng cơ hội tiếp cận nguồn thông tin, tri thức của nhân loại, nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn và cơ hội phát triển nghề nghiệp.

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội cũng nảy sinh nhiều thách thức như: Những mối quan hệ mới chưa có tiền lệ phát sinh, những mối quan hệ truyền thống có thể bị gián đoạn hoặc chấm dứt; tổ chức, doanh nghiệp có thể bị phá sản hoặc bị thay thế; nhân lực chuyển đổi số thiếu hụt, từ nhà quản lý đến chuyên gia, kỹ sư, công nhân công nghệ số; người dân chưa có đủ kỹ năng số cần thiết; nguy cơ mất việc làm khi người lao động không được đào tạo lại, đào tạo nâng cao kịp thời để bắt kịp các yêu cầu về kỹ năng mới; an toàn, an ninh mạng, dữ liệu cá nhân, quyền riêng tư cá nhân của con người trên không gian mạng bị đe dọa. Bên cạnh đó, công nghệ thông tin và chuyển đổi số cũng có thể tạo ra những rào cản mới, làm tăng khoảng cách giới trong một số lĩnh vực do những tác động khác biệt của công nghệ đối với phụ nữ và nam giới trong nhiều khía cạnh của cuộc sống.

Một nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng, nếu có thêm 600 triệu phụ nữ và trẻ em gái truy cập các dịch vụ trực tuyến trên khắp thế giới có thể dẫn đến GDP toàn cầu tăng 18 tỷ USD. Tuy nhiên, tính trung bình trên toàn cầu, phụ nữ sở hữu điện thoại thông minh thấp hơn 26% so với nam giới. Tại Việt Nam, theo điều tra mức sống dân cư năm 2021, tỷ lệ người dân được tiếp cận internet và điện thoại khá cao, song vẫn còn một khoảng cách giữa phụ nữ và nam giới. Tỷ lệ phụ nữ sử dụng internet là 70% so với nam giới là 78%; tỷ lệ phụ nữ sử dụng điện thoại là 87% so với nam giới là 93%. Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), lao động nữ chiếm khoảng 37% lực lượng lao động trong lĩnh vực công nghệ tại Việt Nam, cao hơn so với thế giới (25%). Tuy nhiên, phần lớn phụ nữ làm việc trong lĩnh vực công nghệ vẫn chủ yếu đảm nhiệm các vị trí khác như thử nghiệm, marketing, bán hàng, hành chính và nhân sự, hơn là các vai trò kỹ thuật như nhân viên phát triển phần mềm…

Có thể thấy, các chuẩn mực xã hội và kỳ vọng về vai trò của phụ nữ trong gia đình là một trong những rào cản đối với phụ nữ và trẻ em gái trong tiếp cận với công nghệ kỹ thuật số, dẫn đến giảm cơ hội về giáo dục và việc làm của họ trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trong khi đó, công nghệ thông tin đang tác động làm thay đổi mô hình việc làm, một số công việc sẽ cần ít lao động hơn, trong đó lao động nữ bị ảnh hưởng nhiều hơn. Phụ nữ và trẻ em gái cũng là nhóm đối tượng dễ bị bạo lực trên môi trường mạng (như bị theo dõi, quấy rối)…

Tại buổi đối thoại chính sách với chủ đề: “Bình đẳng giới trong chuyển đổi số ở Việt Nam: Cơ hội và thách thức” do Liên hợp quốc tại Việt Nam phối hợp Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, Ủy ban quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam tổ chức, Thứ trưởng Lao động-Thương binh và Xã hội Nguyễn Thị Hà cho rằng: “Việc nhận thức rõ các vấn đề giới nảy sinh trong bối cảnh chuyển đổi số sẽ giúp các cơ quan chức năng liên quan hoàn thiện khung khổ chính sách, pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi để phụ nữ và trẻ em gái có cơ hội tham gia nhiều hơn vào lĩnh vực này. Do đó, việc nâng cao nhận thức về các cơ hội giáo dục và xóa bỏ khuôn mẫu giới trong chương trình giảng dạy, định hướng nghề nghiệp, đặc biệt là trong đào tạo các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) được xem là chìa khóa thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào chuyển đổi số. Thay đổi các kỳ vọng về khuôn mẫu giới trong nghề nghiệp, bao gồm cả việc thúc đẩy các hình mẫu phụ nữ tham gia trong lĩnh vực công nghệ thông tin, chuyển đổi số cũng sẽ tạo lực đẩy thôi thúc sự tự tin của phụ nữ trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trang bị cho phụ nữ các kỹ năng và hỗ trợ họ chuyển đổi sang các hình thức việc làm liên quan kỹ thuật số là rất quan trọng để bảo đảm phụ nữ không bị bỏ lại phía sau”.

Ðiều phối viên thường trú của Liên hợp quốc tại Việt Nam, bà Pauline Tamaris cũng cho rằng: “Cần xem xét lại các tác động về giới trong đổi mới và công nghệ, đồng thời xác định các khuyến nghị để quá trình chuyển đổi kỹ thuật số ở Việt Nam bao trùm và bình đẳng hơn. Trong bối cảnh đó, Liên hợp quốc tại Việt Nam đưa ra một số đề xuất thảo luận như sau: Cần bảo đảm quan điểm giới trong các chính sách quốc gia về kỹ thuật và phân bổ nguồn lực để thực hiện đầy đủ; tăng cường giáo dục có chất lượng cho phụ nữ và trẻ em gái; dự đoán nhu cầu công việc và kỹ năng cần có trong tương lai; tăng cường thu thập dữ liệu và giải quyết bạo lực trên cơ sở giới trực tuyến”.