Tăng phí BOT - có hợp lý, hợp tình?

Trạm thu phí Pháp Vân – Cầu Giẽ.

Cân, đong bài toán tăng – giữ phí BOT

Giám đốc Công ty cổ phần Vận tải – thương mại và dịch vụ Đất Cảng Khúc Hữu Thanh Hải cho biết, trong thời gian qua, đặc biệt trong giai đoạn khó khăn do ảnh hưởng của dịch Covid-19, tần suất hoạt động vận tải, lượng khách sụt giảm lớn, rất nhiều doanh nghiệp liên quan lưu thông hàng hóa đều bị ảnh hưởng, phí BOT, bảo trì đường bộ trở thành gánh nặng cho các DN vận tải.

Theo tính toán của các chuyên gia và DN, phí BOT đang chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành vận tải (chiếm khoảng 40% chi phí). Trong khi đó, các loại thuế, phí khấu hao tài sản cố định, lãi suất ngân hàng,… vẫn giữ nguyên. Mức phí BOT trong hướng tuyến xe chạy của doanh nghiệp vận tải hiện đang rất cao. Nếu tăng phí BOT để cứu nhà đầu tư sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động của hầu hết các doanh nghiệp vận tải khác.

“Trong thời điểm khó khăn này, Nhà nước không nên tăng phí BOT và đề xuất điều chỉnh tăng lúc này là không phù hợp. Nếu cần thiết phải điều chỉnh để “cứu” nhà đầu tư, cơ quan quản lý phải đưa ra lộ trình, thời gian phù hợp, khi mọi hoạt động lưu thông hàng hóa, đi lại bình thường và kinh tế – xã hội phục hồi”, ông Khúc Hữu Thanh Hải bày tỏ quan điểm.

Đồng quan điểm, ông Đỗ Văn Bằng, Giám đốc chi nhánh Công ty TNHH Minh Thành Phát (nhà xe Sao Việt) cho biết, các doanh nghiệp vận tải cũng như Hiệp hội vận tải ô-tô Việt Nam vừa có kiến nghị Bộ GTVT, Chính phủ xem xét miễn giảm phí bảo trì đường bộ, phí BOT để hỗ trợ DN vận tải vượt qua khó khăn do ảnh hưởng của dịch Covid-19.

“Trong khi DN đang sống dở, chết dở, chưa được hưởng một đồng hỗ trợ nào về giảm giá dịch vụ, miễn giảm thuế phí từ Chính phủ thì việc kiến nghị cho phép tăng phí đường bộ một loạt các trạm BOT trên cả nước không khác gì một cơ thể ốm yếu lại bị “đạp” thêm một cái nữa cho chết hẳn” – ông Bằng chua xót ví von.

Cũng theo ông Bằng, việc tăng phí qua các trạm BOT là lộ trình theo hợp đồng, về lý tuy không sai, đúng theo nguyên tắc, nhưng về tình, ở thời điểm tất cả các DN đang “thoi thóp”, nhất là DN vận tải hết sức khó khăn do ảnh hưởng dịch bệnh thì đề xuất tăng phí BOT một loạt các trạm là rất phản cảm, không hợp lòng người.

“DN vận tải không phản đối việc tăng phí dự án BOT theo lộ trình nhưng cũng rất mong Bộ GTVT, các doanh nghiệp BOT chia sẻ khó khăn với DN vận tải. Vì đơn vị vận tải khôi phục lại được hoạt động kinh doanh thì trạm BOT mới có thu, trong bối cảnh hiện nay việc đồng loạt tăng phí các trạm BOT trên cả nước sẽ vô hình trung đẩy DN vận tải vào chỗ nguy cơ phá sản” – ông Bằng nhận định.

Bộ GTVT cho biết, Bộ đang quản lý 61 hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức BOT, trong đó có 60 dự án hoàn thành đi vào khai thác. Trước khi bùng phát dịch Covid-19, theo chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ GTVT đã kiến nghị giải pháp khắc phục khó khăn, vướng mắc do doanh thu thực tế thấp hơn so với dự báo trong phương án tài chính của hợp đồng BOT. Trên cơ sở rà soát số liệu đến hết năm 2019, xác định có 45 dự án doanh thu thực tế thấp hơn so dự báo trong phương án tài chính của hợp đồng BOT. Trong đó, có hai dự án doanh thu chỉ đạt 13 đến 15% và ba dự án chưa được thu, đang tạm dừng thu.

Nguyên nhân được Bộ GTVT chỉ ra do giảm giá vé cho phương tiện lân cận trạm thu phí và giảm giá vé theo chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết 35/2016/NQ-CP; sự gia tăng các phương tiện sử dụng vé tháng, quý, năm; lưu lượng xe qua trạm thu phí ở một số tuyến thấp hơn so với dự báo. Đặc biệt là việc chưa được tăng phí theo lộ trình trong hợp đồng BOT theo chỉ đạo của Chính phủ để ổn định kinh tế vĩ mô. Các doanh nghiệp BOT gặp nhiều khó khăn khi phải bổ sung kinh phí để trả nợ ngân hàng theo kế hoạch. Các ngân hàng đã có ý kiến về nguy cơ phải cơ cấu lại thời hạn trả nợ, chuyển nhóm nợ đối với khoản vay.

Khi những khó khăn, vướng mắc nói trên chưa được giải quyết, từ đầu năm 2020, dịch Covid-19 tác động tiêu cực tới mọi mặt đời sống kinh tế – xã hội của đất nước. Trong đó, các doanh nghiệp BOT bị ảnh hưởng trực tiếp do lưu lượng phương tiện giảm sâu, dẫn đến doanh thu giảm, nhất là trong thời gian thực hiện giãn cách xã hội.

Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô-tô Việt Nam Nguyễn Văn Quyền cho biết, các cơ quan quản lý Nhà nước và Bộ GTVT cần có sự tính toán lại, xem xét tăng thêm thời gian thu phí cho các nhà đầu tư BOT và nên giữ nguyên mức phí đối với dự án có mức thu đang cao.

Phản bác lý do Bộ GTVT đề xuất tăng phí BOT vì dịch Covid-19 đã làm sụt giảm doanh thu doanh nghiệp BOT là không phù hợp, theo ông Quyền, Bộ GTVT nên chọn thời điểm phù hợp hơn khi kinh tế trở lại gần như bình thường, hoạt động vận tải ổn định, do đó nên thận trọng tính thời điểm đề xuất.

“Chỉ những dự án có doanh thu thu phí thấp hơn dự báo mới nên điều chỉnh, còn lại giữ nguyên là hợp lý. Hiệp hội Vận tải ô-tô Việt Nam cho rằng, nên xem xét cụ thể, rà soát làm sao để lần điều chỉnh này tổ chức thu phí BOT phù hợp, hài hòa lợi ích Nhà nước, nhà đầu tư, người dân để không làm phát sinh thêm mâu thuẫn giữa người sử dụng và đơn vị cung ứng dịch vụ, nảy sinh vấn đề mất công bằng” – ông Quyền đánh giá.

Ông Nguyễn Văn Quyền kiến nghị, đối với những công trình BOT là tuyến độc đạo mà đơn vị vận tải không có tuyến nào lựa chọn thì phải hết sức cân nhắc kỹ khi điều chỉnh tăng. Với công trình có tuyến song hành, người sử dụng có sự lựa chọn thì hoàn toàn có thể tăng. Nhà nước cần phải xem xét, giải quyết vấn đề trên rất nhiều góc độ khía cạnh để có giải pháp phù hợp”, vị Chủ tịch Hiệp hội Vận tải kiến nghị giải pháp.

Nhà đầu tư và ngân hàng cùng “chết chìm”

Trước những khó khăn phát sinh, các doanh nghiệp BOT đã kiến nghị Bộ GTVT báo cáo cấp có thẩm quyền có giải pháp hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc tập trung vào các nội dung như: cơ cấu lại thời hạn trả nợ, gia hạn nợ và giữ nguyên nhóm nợ, không chuyển các doanh nghiệp BOT sang nhóm nợ xấu. Giãn thời gian nộp thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp các năm 2019 và 2020. Miễn, giảm lãi vay phát sinh trong thời gian có dịch bệnh Covid-19.

Cùng với đó, hỗ trợ, giảm lãi suất vay của các khoản vay đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức hợp đồng BOT; kiến nghị giảm từ 2 đến 3%/năm so với hiện nay lãi suất vay đang dao động khoảng 10 đến 11%/năm. Bố trí ngân sách Nhà nước để bù đắp phần doanh thu sụt giảm khi doanh nghiệp BOT thực hiện theo các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; xem xét trưng mua một phần hoặc toàn bộ đối với các dự án có trạm thu phí chưa được tổ chức thu phí do không bảo đảm an ninh trật tự.

Bộ GTVT kiến nghị hai phương án, phương án 1 cho phép tăng phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hợp đồng. Giao Bộ GTVT lựa chọn thời điểm phù hợp để hạn chế tối đa ảnh hưởng đến chi phí vận tải. Đồng thời, chỉ đạo các địa phương bố trí lực lượng chức năng bảo đảm an ninh trật tự tại trạm thu phí (khi cần thiết).

Giữ nguyên mức phí như hiện tại, chỉ tăng phí theo lộ trình đã ký trong hợp đồng dự án từ năm 2022; Nhà nước bố trí khoảng 5.080 tỷ đồng hỗ trợ các dự án do chưa được tăng giá theo hợp đồng BOT đã ký. Giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ để bố trí kế hoạch vốn. Bộ GTVT đàm phán với nhà đầu tư và ngân hàng cung cấp tín dụng.

Trên cơ sở phân tích cụ thể ưu, nhược điểm các phương án, Bộ GTVT kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét, chấp thuận phương án 1 vì có nhiều ưu điểm hơn và không phải bố trí ngân sách nhà nước.

Bộ GTVT cũng kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các ngân hàng thương mại cổ phần có giải pháp hỗ trợ, tái cơ cấu thời hạn trả nợ và giữ nguyên nhóm nợ đối với các dự án đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức hợp đồng BOT. Đồng thời, giảm lãi vay phát sinh trong thời gian có dịch Covid-19. Việc phương án tài chính bị ảnh hưởng là do chính sách giá khi điều hành kinh tế vĩ mô (miễn, giảm phí; chưa tăng phí theo lộ trình) và các yếu tố khách quan dẫn đến doanh thu thu phí thấp hơn doanh thu dự báo trong hợp đồng dự án.

Dịch Covid-19 làm gia tăng khoảng cách giữa doanh thu thực tế với doanh thu dự báo trong phương án tài chính của hầu hết các hợp đồng BOT, từ đó ảnh hưởng rất lớn tới khả năng trả nợ của các doanh nghiệp BOT. Các ngân hàng thường yêu cầu trả nợ theo kế hoạch. Doanh nghiệp BOT phải bù thêm từ nguồn vốn khác vì doanh thu thực tế thấp hơn so với dự báo dẫn đến rất khó khăn và không có nguồn vốn để thực hiện công tác bảo trì công trình, dẫn đến tiềm ẩn nguy cơ mất ATGT. Đồng thời, việc này tiềm ẩn nguy cơ cao phát sinh nợ xấu, ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng, an toàn hệ thống tín dụng.

Theo lộ trình tăng phí quy định trong hợp đồng, từ ngày 1-1-2020, DN dự án được tăng phí 18% so với mức hiện nay là 35 nghìn đồng/xe tiêu chuẩn/lượt nhưng hiện vẫn chưa được tăng. DN đã nhiều lần kiến nghị Bộ GTVT cho phép áp dụng lộ trình tăng phí và có biện pháp tháo gỡ khó khăn do ảnh hưởng dịch bệnh. Công ty đề nghị Bộ GTVT chỉ đạo ngân hàng giảm lãi suất, hiện nay lãi suất vay của Ngân hàng TMCP Sài Gòn-Hà Nội (SHB) lãi suất là 12,8% trong khi theo hợp đồng BOT tối đa 11%.

“DN dự án đề xuất sớm cho tăng giá vé theo lộ trình vì dự án này thời gian thu phí lên tới 27 đến 28 năm với điều kiện phải được tăng giá vé, tăng trưởng lưu lượng xe đạt theo dự báo, nếu trong trường hợp chậm được tăng giá vé, tiền lãi sẽ bị cộng dồn vào, đánh gục doanh nghiệp ngay. Nếu không được tăng giá vé mà theo phương án Nhà nước hỗ trợ thì tốt quá nhưng phương án này rất khó thực hiện,” ông Bát phân tích.

Tuy nhận định các DN vận tải cũng gặp khó khăn nhưng trên thực tế DN BOT còn khó khăn hơn vì trước đây hai đến ba năm đã phải giảm giá vé theo chỉ đạo của Nhà nước, Giám đốc Công ty BOT Quốc lộ 6 Hòa Lạc – Hòa Bình Bùi Quang Bát cho rằng, trên thực tế nếu được tăng giá vé theo lộ trình cũng không đủ huống hồ hiện nay không được tăng giá vé.

“Khó khăn này do nguyên nhân khách quan, không phải từ nhà đầu tư, thí dụ hợp đồng trước đây không tính đến phương án chậm tăng giá vé và số tiền phải miễn giảm cho người dân quanh trạm thu phí. Ngoài ra còn nhiều phát sinh đi kèm, cứ chậm ngày nào ngân hàng cũng chết mà nhà đầu tư cũng chết ,và điều này dẫn đến việc thu hút đầu tư BOT thời gian tới càng khó thực hiện hơn,” ông Bát đánh giá.