Tại sao UAV Ukraine có thể vượt cả ngàn km tấn công Nga?

Máy bay không người lái (UAV) được Ukraine sử dụng trong các đòn tập kích sâu vào lãnh thổ Nga có kích thước lớn để mang nhiều nhiên liệu và bay thấp để tránh radar.

Nga cáo buộc Ukraine cuối tuần vừa qua thực hiện đòn tập kích tầm xa bằng ít nhất 8 UAV mang chất nổ vào các mục tiêu ở thành phố Kazan, thủ phủ Cộng hòa Tatarstan thuộc Nga, là nơi sinh sống của hơn 1,3 triệu người và cách biên giới với Ukraine hơn 1.000 km về phía Đông.

Tuy không gây thương vong và không gây thiệt hại về hạ tầng quân sự, ít nhất hai UAV đã lao vào tòa nhà cao tầng ở Kazan, gây ra đám cháy và khiến kính của 10 tầng bị hư hại. Bộ Quốc phòng Nga xác nhận 6/8 chiếc UAV còn lại bị áp chế điện tử và lao xuống khu vực không người ở.

Quân đội Ukraine từng nhiều lần dùng UAV tấn công các mục tiêu sâu trong lãnh thổ Nga, trong đó có vụ tập kích một nhà máy quân sự ở Tatarstan hồi tháng 4/2024, nhưng hiếm khi gây thiệt hại. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từng mô tả việc Kiev tấn công Nga bằng UAV là cách để "đem chiến tranh" vào lãnh thổ Nga, từ đó gia tăng sức ép lên Moscow.

Theo giới quan sát, những đợt tập kích của Ukraine nhằm vào hậu phương Nga cũng có mục tiêu buộc Nga bố trí rải rác các hệ thống phòng không, thay vì đưa phần lớn ra tiền tuyến. UAV có giá rẻ và dễ sản xuất hơn tên lửa. Việc Ukraine tăng cường sử dụng UAV sẽ bù đắp khoảng trống do họ bị mất khả năng chế tạo hàng loạt tên lửa, còn phương Tây hạn chế viện trợ vũ khí tầm xa.

Ukraine hiện được cho là sở hữu khoảng 12-15 mẫu UAV mang thuốc nổ có khả năng tấn công các mục tiêu ở khoảng cách xa-gần khác nhau, trong đó có mẫu do họ tự chế tạo, có mẫu được viện trợ.

Các mẫu UAV sử dụng trên tiền tuyến có tầm hoạt động từ 5-20km, tối ưu cho mục đích tác chiến tầm gần, thường được sử dụng kết hợp với UAV trinh sát. Trong đó, UAV góc nhìn thứ nhất (FPV) do Ukraine tự sản xuất có thể truyền hình ảnh trực tiếp về người điều khiển bằng ăng ten.

Đặc điểm của UAV loại này là kích thước nhỏ để di chuyển cơ động, phục vụ hoạt động trinh sát, chỉ điểm pháo binh và tấn công đồng thời. Đánh đổi cho khả năng cơ động, chúng có thời gian bay và tầm bay ngắn do sử dụng pin sạc điện. Chúng mang theo đạn nổ lõm xuyên giáp, đạn văng hoặc đạn nhiệt áp nặng 3-5 kg để tấn công thiết giáp, pháo hoặc các đội hình binh sĩ đối phương.

Ở khoảng cách 20-40km, các mẫu UAV nổi bật mà Ukraine sở hữu có thể kể tới Switchblade (phiên bản Switchblade 300 dài 50cm; Switchblade 600 dài 1,3m) do Mỹ sản xuất hay HX-2 Karma do Đức cung cấp, chuyên được sử dụng để tấn công thiết giáp và khí tài mặt đất quan trọng của đối phương. Chúng cũng dùng pin sạc, nên thời gian bay hạn chế.

Những chiếc UAV loại này được quảng cáo là có khả năng hoạt động linh hoạt, ứng dụng công nghệ AI để định hướng bay trên mọi điều kiện địa hình chiến trường, lựa chọn mục tiêu thông minh và khả năng chống gây nhiễu GPS, tương tự mẫu UAV Lancet nổi tiếng của Nga.

Trong khi đó, các mẫu UAV tầm xa chủ yếu dẫn đường bằng định vị vệ tinh GPS để bay đến mục tiêu. Chúng có kích thước từ vừa phải đến lớn để mang theo nhiều nhiên liệu truyền thống như xăng. Phần lớn UAV tầm xa Ukraine có vận tốc bay nhỏ, thiếu cơ động nhưng tầm bay thấp và vật liệu chế tạo đơn giản như gỗ, nhựa, vật liệu tổng hợp để tránh radar trinh sát phòng không.

Với đường biên giới trải dài hàng ngàn km, các hệ thống radar trinh sát, cảnh giới phòng không của Nga rất khó phát hiện các vật thể bay tiết diện phản xạ radar thấp như UAV nếu chúng hoạt động ở tầm cao thấp.

Để đánh chặn UAV kiểu này, Nga thường ưu tiên sử dụng tên lửa phòng không tầm ngắn như Pantsir-S1 hoặc pháo phòng không được bố trí gần các mục tiêu bảo vệ trọng yếu, thay vì các loại tên lửa đắt đỏ (S-300, S-400), do sức công phá của UAV không lớn và để đảm bảo tư thế sẵn sàng ứng phó trong trường hợp diễn ra một cuộc tấn công tên lửa.

Theo các chuyên gia quân sự, khi chọn mục tiêu trong lãnh thổ Nga, lực lượng Ukraine sử dụng dữ liệu trinh sát và dữ liệu vệ tinh do phương Tây cung cấp để tìm kiếm tuyến đường bay qua các khu vực mà Nga ít bố trí phòng không nhất để nạp sẵn vào UAV. Chúng sẽ bay thấp, là là trên các tán cây, len lỏi qua các công trình lớn để đến được mục tiêu.

Tuy nhiên, do ít công nghệ dẫn đường chủ động và dễ bị tác động bởi các hệ thống tác chiến điện tử, UAV tầm xa giá rẻ của Ukraine nhiều lần rơi trên đường bay, hoặc đâm phải các tòa nhà trước khi đến đích.

Hình ảnh ghi lại vụ tấn công vào Kazan cho thấy, chiếc UAV được sử dụng có nhiều điểm tương đồng mẫu AN-196 Liutyi mà Ukraine từng hé lộ. AN-196 Liutyi được cho là đứng sau tới 80% các vụ "tấn công thành công" bằng UAV của Ukraine vào Nga với nhiều mục tiêu nằm sâu hàng trăm km trong biên giới, theo tờ UkrainskayaPravda.

Không có nhiều thông tin về AN-196 Liutyi được công bố. CNN dẫn nguồn tin riêng nói rằng, mẫu UAV này dài gần 3m, sải cánh khoảng 7m, gần bằng một chiếc phi cơ thương mại hai chỗ ngồi cỡ nhỏ. AN-196 Liutyi sử dụng một động cơ cánh quạt cỡ nhỏ, tầm bay khoảng 1.000km.

Về sức công phá, phiên bản Liutyi ban đầu có khả năng mang khối nổ nặng 50kg, sau đó nâng cấp lên 75kg. Để so sánh, đầu nổ trên UAV tầm xa Geran-2 mà Nga sử dụng ở Ukraine nặng khoảng 30kg. Đây là đầu đạn khá lớn, nhưng thua xa tên lửa. Một tên lửa hành trình Kalibr dài 7-8m, đường kính 53cm có khả năng mang khối nổ 450kg.

Ngoài Liutyi, Ukraine sở hữu một số UAV tầm xa kích thước nhỏ hơn. Trong đó mẫu UJ-22 Airborne do nhà thầu quốc phòng Ukrjet phát triển. Với trọng lượng cất cánh 85kg, UJ-22 có thể mang đầu đạn nặng 20kg và bay liên tục ở tốc độ tối đa 200km/h.

Tầm bắn có kiểm soát (được điều khiển bằng đài điều khiển có ăng ten) của UJ-22 Airborne vào khoảng 100km còn tầm bay tự động (nạp sẵn tọa độ để bay hoàn toàn bằng GPS) là 800km.

Hình ảnh được cho là của UJ-22 mà Nga bắn hạ gần Moscow cho thấy nó có vỏ chế tạo đơn giản bằng vật liệu tổng hợp. Bên trong UAV có một động cơ nhỏ, một cụm điều khiển sơ sài cùng nhiều khối thuốc nổ M112, với thành phần là thuốc nổ dẻo C4, do NATO chế tạo.

Ukraine cũng đang phát triển mẫu UAV UJ-25 Skyline được trang bị động cơ phản lực, có vận tốc khoảng 600-800 km/h, tầm hoạt động 400 km và bay trong 90 phút. UAV được thiết kế để điều khiển thủ công hoặc di chuyển theo lộ trình được nạp sẵn.