Sự chuyển mình đổi mới của Bảo tàng gốm Bát Tràng

Làng gốm Bát Tràng với lịch sử hàng nghìn năm đã trở thành cái nôi lưu giữ những giá trị văn hóa, tinh hoa nghệ thuật của dân tộc. Với nhịp chuyển đổi mới của thời đại, giá trị cốt lõi vẫn được gìn giữ, lan tỏa theo cách riêng. Trong đó, Bảo tàng gốm Bát Tràng nổi lên như một biểu tượng mới vừa đậm đà bản sắc, vừa hòa quyện sự sáng tạo không ngừng.

Bảo tàng gốm Bát Tràng có địa chỉ tại thôn 5, làng gốm Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Công trình rộng khoảng gần 4.000m², phần lớn diện tích dành để trưng bày, giới thiệu trọn vẹn tinh hoa nghề gốm.

Lấy cảm hứng từ hình ảnh chiếc bàn xoay thủ công, hình khối công trình tựa như bảy bàn xoay gốm khổng lồ, uyển chuyển như những đường cong tinh tế từ đất sét dưới bàn tay tài hoa của nghệ nhân. Từng vòng xoay mượt mà ấy gợi nhắc về quá trình kỳ công của nghệ nhân làm cho "đất nở hoa". Mỗi đường cong, mỗi lớp vòm của công trình mở ra nhiều hình dung, tưởng tượng về sự chuyển động nhẹ nhàng mà mạnh mẽ, phản ánh sức sống, sự thích nghi của nghề gốm qua bao thăng trầm.

Kiến trúc công trình với đường nét lặp lại như minh chứng sống động cho dòng chảy lịch sử hàng nghìn năm của làng nghề, từ buổi sơ khai đến khi thịnh vượng. Những nguyên liệu cổ truyền của làng: gạch gốm, gạch men mosaic, ngói nung... được sử dụng trên từng mảng tường, lối đi đều chứa đựng nhịp điệu của đất, của lửa, của những bàn tay tài hoa và tình yêu sâu sắc.

Bảo tàng là một công trình nghệ thuật hội tụ vẻ đẹp của tinh hoa văn hóa, kiến trúc, lịch sử và nghệ thuật. Ở đây, người tham quan không chỉ chiêm ngưỡng một kho tàng cổ vật mà còn cảm nhận được nhịp sống của một cộng đồng làng nghề hàng nghìn năm tuổi vẫn âm thầm, kiên trì gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc. Đây cũng là nơi lưu giữ những câu chuyện của quá khứ, mà còn là nhịp cầu kết nối những tinh hoa của nghề gốm, từ quá khứ đến hiện tại và tương lai.

Làng gốm Bát Tràng nằm bên dòng sông Hồng, cái nôi văn hóa ngàn đời đã được hun đúc qua bao thế hệ. Lịch sử của làng gắn liền với những sự kiện trọng đại của dân tộc, từ cuộc dời đô dưới thời Vua Lý Công Uẩn cho đến dấu ấn văn hóa sâu sắc trong những sản phẩm gốm độc đáo.

Hành trình chuyển cư của các dòng họ làng Bát Tràng xưa được khắc họa rõ nét qua hình ảnh con thuyền với những cuộc vượt sóng, chở theo con người, vật dụng và những ước mơ khát vọng vượt lên, phá bỏ giới hạn lũy tre làng, mang theo tinh thần khởi nghiệp nơi đất mới.

Cuộc thiên di vĩ đại của các dòng họ làm gốm từ Bồ Bát, Yên Mô, Ninh Bình ngược dòng Hồng Hà ra Thăng Long, mở ra một trang sử mới cho làng nghề Bát Tràng. Đây cũng chính là nơi những chiếc thuyền từng ngày cập bến, vận chuyển nguyên vật liệu về để sản xuất, nuôi dưỡng nghề gốm.

Từ Bát Tràng, thuyền tiếp tục chở theo sản phẩm làng nghề đi khắp nơi, trao đổi buôn bán, không chỉ gốm mà còn những mặt hàng như nước mắm, cau khô, tạo nên sự đa dạng trong sinh hoạt kinh tế của làng và góp phần giao thương, kết nối Bát Tràng với các vùng đất xa gần.

Những con thuyền trở thành một phần không thể thiếu trong sự hình thành, phát triển của một làng nghề rực rỡ bậc nhất Việt Nam.

Hình ảnh những người thợ miệt mài với lửa, với lò, với gốm suốt ngày đêm là hồn vía, tinh thần cho những sản phẩm tinh hoa mang tính nghệ thuật cao, vừa thực tế trong đời sống hằng ngày.

Từ những mảnh gốm đơn giản nhất đến những tác phẩm tinh xảo, mỗi sản phẩm đều chứa đựng tâm huyết, tài năng và cả một phần linh hồn của làng gốm.

Các tour du lịch đang vận hành tại Bảo tàng gốm Bát Tràng góp phần giới thiệu không gian đậm giá trị văn hóa, lịch sử một cách sống động. Những câu chuyện về sự hình thành, phát triển của làng nghề minh họa bằng hiện vật với những bộ sưu tập cổ vật có niên đại từ thế kỷ 13-19.

Từng chi tiết, mầu sắc, đường nét của hiện vật đều lưu dấu ấn thời gian. Từ những dòng men cổ xưa như men lam, men nâu, men trắng... cho đến những sản phẩm đỉnh cao của gốm Bát Tràng, mọi thứ đều được bảo tồn và trưng bày một cách tỉ mỉ, thể hiện một quy trình làm gốm tinh xảo qua từng thời kỳ.

Khi bước vào không gian này, người tham quan không chỉ dừng ở việc chiêm ngưỡng tác phẩm gốm công phu, mà còn cảm nhận được sự kết hợp tinh tế giữa bàn tay người thợ và đôi mắt nghệ nhân. Các tác phẩm gốm Bát Tràng không đơn thuần là vật dụng, mà đã trở thành biểu tượng của trí tuệ, sáng tạo kiên trì, khát vọng vươn xa của cả một cộng đồng.

Chính từ những tác phẩm ấy, có thể thấy được sự khát vọng trong tình yêu quê hương đất nước, ý chí sẵn sàng đổi thay để chinh phục những đỉnh cao mới của làng nghề qua từng thời kỳ lịch sử, từ những sản phẩm gốm gia dụng cho đến những đồ thờ cúng, tượng thờ hay các tác phẩm nghệ thuật.

Vừa lưu giữ giá trị truyền thống, vừa khơi nguồn cảm hứng cho các thế hệ nghệ nhân và thợ giỏi ngày nay, ở Bảo tàng gốm Bát Tràng, quá khứ hòa quyện với hiện tại tạo nên sợi dây kết nối mạnh mẽ giữa truyền thống và sức sáng tạo đương đại.

Các nghệ nhân ngày nay không chỉ học hỏi và phát huy những kỹ thuật truyền thống mà còn sáng tạo ra những sản phẩm mang dấu ấn cá nhân, góp phần làm phong phú thêm kho tàng gốm Bát Tràng.

Sự bứt phá này không dừng lại ở các sản phẩm gốm sứ thông thường mà mở rộng sang các lĩnh vực nghệ thuật gốm đương đại, từ những tác phẩm nghệ thuật hiện đại đến các sản phẩm ứng dụng trong cuộc sống.

Một trong những giá trị to lớn mà Bảo tàng gốm Bát Tràng mang lại là khả năng kết nối cộng đồng làng nghề với không gian, cơ hội rộng lớn hơn. Mỗi năm, lượng lớn du khách trong nước và quốc tế đến thăm làng gốm Bát Tràng đã mang đến cơ hội giao lưu, phát triển hàng hóa, dịch vụ...

Không gian của bảo tàng vẫn giữ nguyên tinh thần của những thế hệ trước, vẫn tiếp tục duy trì nghề gốm như một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Các thế hệ trẻ, những người con cháu trong làng, không chỉ kế thừa mà còn phát triển nghề gốm thông qua sáng tạo mới, những ý tưởng đột phá để nghề của cha ông truyền lại phát triển mạnh mẽ trong xu thế hiện đại.

Từ khi ra đời, Bảo tàng gốm Bát Tràng đã tạo dựng được không gian giao thoa, kết nối các nghệ nhân, thợ giỏi, những người yêu thích nghệ thuật gốm và những người muốn tìm hiểu về một phần văn hóa lịch sử lâu đời. Những thế hệ nghệ nhân hôm nay đang tiếp tục sáng tạo và phát huy tinh hoa của những người đi trước. Họ không chỉ thổi hồn vào đất, mà còn khắc sâu vẻ đẹp tâm hồn, khát vọng vươn lên và chung tay giữ gìn giá trị truyền thống.

Những sản phẩm gốm Bát Tràng ngày nay vừa mang tính ứng dụng vừa định danh như tác phẩm nghệ thuật đích thực. Những sản phẩm như: gốm sứ thấu quang, men rạn, men lam, men nâu… đều đã trở thành những sản phẩm nghệ thuật đậm đà truyền thống được yêu thích trên thị trường quốc tế.

Phía sau không gian Bảo tàng gốm Bát Tràng và những hoạt động gìn giữ, phát triển nghề gốm lâu đời của làng là một người phụ nữ mộc mạc, ấm áp và đầy khát vọng: nghệ nhân Hà Thị Vinh. Với nhiệt huyết, trách nhiệm lớn lao, bà không chỉ sức lực mà cả tâm hồn mình để bảo tồn, phát huy nghề gốm, đưa những sản phẩm tinh tế của làng nghề vươn xa.

Nghệ nhân là truyền nhân đời thứ 15 của dòng họ, là một trong 19 dòng họ gốc ở Bát Tràng và cũng là thế hệ đầu tiên từ Nhà nước mở doanh nghiệp tư nhân. Qua nhiều thăng trầm, doanh nghiệp của bà đã triển khai hoạt động xuất khẩu sang hơn 30 quốc gia, trong đó có những thị trường khó tính, 90% sản phẩm của công ty được xuất khẩu ra nước ngoài.

Khi không quá bận rộn, nghệ nhân Hà Thị Vinh vẫn nhiệt thành đón chào, dẫn dắt khách tham quan bảo tàng. Không gian nghệ thuật, cũng là cuộc thăm thú đầy tình cảm, ấm nồng. Bà chỉ dẫn từng gian trưng bày, từng tác phẩm gốm sứ, đôi mắt ánh lên khát vọng khi nói về nghề gốm, và rưng rưng khi nhắc đến truyền thống, lịch sử.

Trong không khí mùa xuân, mưa lay phay rơi đều trên mái ngói, quấn quýt quanh những con ngõ nhỏ Bát Tràng, bà Vinh lặng lẽ đi gõ cửa từng nhà để trao đổi, kết nối các gia đình, nghệ nhân thành một hệ sinh thái bền vững để phát triển văn hóa, du lịch.

Bà tin rằng, chỉ khi tất cả cùng chung tay, tinh hoa của làng nghề không chỉ được gìn giữ mà còn lan tỏa rộng khắp, mang lại niềm tự hào và cơ hội cho thế hệ mai sau. Nữ nghệ nhân là đại diện tiêu biểu cho tinh thần của người Bát Tràng: tận tụy, hào sảng và chân thành, luôn mở rộng tâm hồn mình để chia sẻ về tình yêu, về những khó khăn, thử thách đã trải qua.