Phát huy năng lực tự học và tự chủ ở mỗi học sinh

Sau hơn một tháng Thông tư số 29/2024/TT-BGDĐT ngày 30-12-2024 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định về dạy thêm, học thêm chính thức có hiệu lực, đặt ra yêu cầu mới trong phương pháp tổ chức học tập ở các trường phổ thông.

Trong khi Bộ Giáo dục và Đào tạo kỳ vọng đây sẽ là cú hích để học sinh phát triển năng lực tự học thì nhiều phụ huynh đang phải đối mặt với những khó khăn thực tế, thậm chí có phần lúng túng khi con em mình thiếu sự kèm cặp của thầy cô.

Vừa mừng, vừa lo

Thông tư 29 quy định rõ việc hạn chế tổ chức dạy thêm, học thêm trong các nhà trường phổ thông. Theo đó, chỉ học sinh chưa đạt chuẩn kiến thức ở một số môn học, học sinh được bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi, hoặc học sinh cuối cấp đăng ký ôn thi mới được phép học thêm miễn phí tại trường. Mỗi môn học thêm không quá 2 tiết mỗi tuần, không được thu tiền học sinh... Quy định mới này lập tức tạo ra những xáo trộn không nhỏ trong đời sống sinh hoạt, học tập của nhiều gia đình.

Anh Trần Quang Chiến, thôn Thạch Tổ, xã Thanh Hà (Thanh Liêm, Hà Nam), công tác tại một tòa soạn báo ở Hà Nội, vợ làm kế toán doanh nghiệp, bày tỏ sự lúng túng khi Thông tư 29 được áp dụng: "Vợ chồng tôi đi làm cả ngày, việc quản lý các cháu ở nhà buổi chiều giờ phải nhờ ông bà ngoại. Các con tôi chưa hình thành được kỹ năng tự học, thiếu sự hướng dẫn, kèm cặp của thầy cô giáo sẽ rất khó khăn trong việc ôn tập và nâng cao kiến thức". Cùng chung tâm trạng, chị Vũ Minh Liễu, khu 8, xã Ấm Hạ (Hạ Hòa, Phú Thọ) cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn khi các con không thuộc diện được học thêm ở trường. Trong khi học tại các trung tâm dạy thêm bên ngoài có chi phí cao, không phù hợp với thu nhập ở vùng nông thôn, trong đó có gia đình chị. "Trước đây, các cháu học thêm ở trường, vừa an toàn, vừa phù hợp khả năng kinh tế gia đình. Nay theo thông tư mới, việc quản lý thời gian tự học của các cháu ngoài giờ học chính khóa trở nên phức tạp hơn, chất lượng học tập cũng khiến tôi lo ngại", chị Liễu cho biết.

Những chia sẻ từ phụ huynh cho thấy, mặc dù thông tư mới ra đời giúp giảm áp lực từ việc học thêm lên học sinh, nhưng cũng gây khó khăn cho không ít gia đình trong việc quản lý, hướng dẫn con em tự học tại nhà.

Để học sinh phát triển năng lực, phẩm chất bền vững

Thông tư 29 ra đời với mục tiêu rõ ràng là giảm tình trạng học sinh lệ thuộc quá nhiều vào dạy thêm, học thêm; từ đó đòi hỏi các em phải thay đổi phương pháp học tập, trong đó tự học trở thành yêu cầu bắt buộc để thích ứng. Theo thầy giáo Quang Văn Thưởng, giáo viên Trường THPT số 3 Bảo Yên (tỉnh Lào Cai), lâu nay, nguyên nhân sâu xa dẫn tới việc học thêm tràn lan là do học sinh thiếu kỹ năng tự học, luôn cần sự kèm cặp trực tiếp của giáo viên. Thầy Thưởng cho biết: "Nhiều học sinh tuy học lực khá, giỏi nhưng hễ rời khỏi vòng tay thầy cô thì lúng túng, thiếu định hướng. Chính điều này vô hình trung tạo ra sự lệ thuộc, buộc phụ huynh phải tìm mọi cách để con có người hướng dẫn thêm ngoài giờ chính khóa".

Cùng quan điểm này, thầy Nguyễn Dự Hải, giáo viên Trường THPT Mỹ Đức B (TP Hà Nội), chia sẻ: "Hiện tượng phụ huynh chạy đôn chạy đáo tìm giáo viên dạy thêm chủ yếu xuất phát từ việc học sinh chưa rèn được kỹ năng tự học. Nhiều em học gần như kín lịch mỗi ngày với các lớp học thêm tại trường, trung tâm, thậm chí học trực tuyến, khiến các em không còn thời gian tự trau dồi kiến thức một cách chủ động. Càng học thêm nhiều, các em càng mất đi khả năng tự lập, khả năng chủ động trong tư duy và học tập".

Trong khi đó, thầy Nguyễn Đức Quyết, Hiệu trưởng Trường THPT Thăng Long (TP Hải Phòng) khẳng định: "Thông tư 29 là một phép thử cần thiết để học sinh nhìn nhận lại phương pháp học tập của bản thân. Học sinh phải xác định rõ rằng, về lâu dài, tự học mới chính là kỹ năng quan trọng nhất để các em phát triển năng lực, phẩm chất cá nhân một cách bền vững".

Như vậy, bối cảnh mới đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp học tập, trong đó phương pháp tự học phải trở thành "kim chỉ nam" đối với mỗi học sinh. Tự học vốn không phải là một phương pháp xa lạ, đến nay lại càng trở nên quan trọng và cần thiết hơn bao giờ hết, giúp người học chủ động lĩnh hội và trau dồi kiến thức một cách hiệu quả.

Tiến sĩ Phạm Kiều Anh (Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2) nhận định: "Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định rất rõ tự học và tự chủ là năng lực chung bắt buộc mỗi học sinh cần có. Đây là tiền đề giúp các em phát triển khả năng làm chủ bản thân, ứng phó tốt hơn với những biến động trong học tập cũng như cuộc sống. Bây giờ, nếu không nhanh chóng tự trang bị kỹ năng tự học, chắc chắn các em sẽ gặp khó khăn trong việc hoàn thành mục tiêu học tập của mình".

Quả thực, trong bối cảnh học sinh phải giảm phụ thuộc vào việc học thêm ở trường, tự học chính là giải pháp phù hợp nhất để các em vừa khắc sâu kiến thức, vừa có thể tự đánh giá mức độ hiểu biết của bản thân. Điển hình cho việc này là câu chuyện của em Vũ Mạnh Tiến (cựu học sinh Trường THPT Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ). Suốt 3 năm học phổ thông, ngoài các lớp ôn thi trọng điểm được tổ chức tại trường, phần lớn thời gian Tiến dành cho việc tự học. Nhờ tinh thần tự giác, ý thức kỷ luật cao, em liên tục đoạt giải cao trong các kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh, được kết nạp Đảng ngay từ khi còn học trung học phổ thông và xuất sắc thi đỗ đại học với 28,5 điểm.

Chia sẻ về phương pháp học tập của mình, Tiến nói: "Em có thói quen tự xây dựng thời gian biểu hợp lý, tận dụng tối đa thời gian rảnh để tự học hoặc học nhóm tại thư viện. Em nghĩ học tốt không nhất thiết phải phụ thuộc quá nhiều vào việc học thêm. Quan trọng nhất là ý thức và kỷ luật tự thân. Khi gặp khó khăn, em tìm sự giúp đỡ, hướng dẫn từ thầy cô qua điện thoại, Zalo".

Câu chuyện của Tiến là minh chứng sống động rằng tự học là hoàn toàn khả thi, nếu học sinh đủ quyết tâm và có sự hỗ trợ đúng cách từ nhà trường, gia đình và xã hội. Ở góc độ chuyên môn, Tiến sĩ tâm lý Trần Đình Chiến (Trường Đại học Hùng Vương) cũng lưu ý thêm: "Tự học không chỉ đơn thuần là ý thức mà còn liên quan đến nhiều yếu tố khác như động cơ học tập, sự hứng thú, áp lực xã hội, kỹ năng lập kế hoạch và quản lý thời gian. Gia đình và nhà trường cần quan tâm đặc biệt đến việc tạo ra môi trường học tập tích cực, giúp các em phát triển kỹ năng tự học một cách tự nhiên, không bị gò ép".

Như vậy, để việc tự học thực sự phát huy tác dụng và trở thành chìa khóa giúp học sinh thích nghi với những thay đổi trong giáo dục, bên cạnh sự nỗ lực của các em, rất cần sự chung tay của phụ huynh và giáo viên. Mỗi học sinh cần chủ động xây dựng ý thức tự giác và thời gian biểu khoa học, phù hợp với năng lực bản thân. Nhà trường cần làm tốt công tác hướng dẫn, tư vấn, tạo không gian tự học thuận lợi, phát triển thói quen tự giác cho học sinh. Gia đình cần giữ vai trò hỗ trợ, đồng hành, tạo điều kiện tối đa để con em mình phát triển năng lực tự học. Bởi lẽ, khi kỹ năng tự học trở thành thói quen, thành giá trị bền vững trong mỗi cá nhân, thì bất kỳ thay đổi nào cũng không còn là trở ngại, mà ngược lại sẽ là cơ hội để mỗi học sinh trưởng thành hơn, bản lĩnh hơn trước mọi thử thách.