Phản ánh hiện tượng tiêu cực xã hội: Truyền thông không phải quan tòa

Báo chí nên đăng tải những gì có ích cho một xã hội tốt đẹp hơn, thay đổi thế giới theo cách tích cực, thay vì xoáy sâu vào những thông tin gây sốc nhằm câu view hoặc đưa ra phán xét, chỉ trích.

Sau vụ nam sinh lớp 10 của một trường chuyên ở Hà Nội tự tử, video sự việc cùng lá thư của nạn nhân được lan truyền nhanh trên mạng xã hội cùng các trang tin điện tử gây ám ảnh cho nhiều người…

Điều đáng nói là truyền thông đã vô tình xoáy sâu vào nỗi đau của gia đình, khiến nhiều bậc phụ huynh hoang mang đến mất ngủ đồng thời cũng ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý những bạn trẻ đang gặp phải những áp lực tương tự.

Cẩn trọng với ‘hiệu ứng ngược’

Trước những hệ lụy có thể xảy ra từ vụ nam sinh tự tử, Cục Phát thanh Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) đã gửi văn bản tới các nền tảng mạng xã hội và các trang tin điện tử để yêu cầu không tiếp tục đăng tải, chia sẻ video về vụ việc.

Ông Lưu Đình Phúc, Cục trưởng Cục Phát thanh Truyền hình và Thông tin điện tử cũng yêu cầu rà soát để gỡ video, thư tuyệt mệnh của nam sinh. Theo ông Phúc, đây là quyền riêng tư của gia đình nạn nhân. Việc đăng tải những nội dung trên cũng vi phạm quyền trẻ em.

Hiện nay, 3 đơn vị thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông là Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử, Cục Báo chí và Cục An toàn thông tin đang phối hợp rà soát để xử lý một số cá nhân, tổ chức phát tán, lan truyền thông tin về hình ảnh của nạn nhân.

Luật sư Nguyễn Đức Hùng, Công ty Luật TGS (Đoàn Luật sư thành Phố Hà Nội) cho rằng việc clip nam sinh tự tử lan truyền trên mạng gây ảnh hưởng tiêu cực về nhiều mặt, đặc biệt là nhiều lời chỉ trích, mạt sát gây thêm đau buồn và áp lực cho gia đình nạn nhân.

Về mặt đạo đức, đây là câu chuyện đáng buồn, là bài học cho các bậc phụ huynh trong việc dạy dỗ, giáo dục con cái. Tuy nhiên, nếu hình ảnh, video này bị lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội, có thể sẽ phát sinh những suy nghĩ và hành động tiêu cực.

“Hình ảnh này cũng có thể khiến nhiều em học sinh có thể suy nghĩ theo, học theo, bởi các em chưa thể có những suy nghĩ chín chắn, hành động phù hợp như người lớn,” luật sư nêu ý kiến.

Mặt khác, dịch bệnh kéo dài cũng khiến trẻ em, thiếu niên bị hạn chế giao tiếp xã hội quá lâu đồng thời có thể tiếp xúc với thông tin tiêu cực trên không gian mạng. Từ đó, nguy cơ tổn thương về mặt tinh thần, tâm lý cũng gia tăng…

Về mặt pháp luật, nếu không có sự đồng ý của gia đình nạn nhân thì người phát tán thông tin, hình ảnh, clip có thể bị xử lý vi phạm hành chính theo quy định điểm i khoản 4 Điều 7 Nghị định Nghị định 144/2021/NĐ – CP bị phạt tiền 3-5 triệu đồng.

“Quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí được quy định trong Hiến pháp 2013 và việc thực hiện các quyền này phải nằm trong khuôn khổ pháp luật. Tuy nhiên, việc báo chí lan truyền nội dung thư tuyệt mệnh trên các trang tin mạng xã hội gây hiệu ứng tiêu cực, ảnh hưởng quyền và lợi ích của người khác là hành vi vi phạm pháp luật,” luật sư khẳng định.

Đáng tiếc là nhiều tờ báo dùng quyền tự do đó để tuyên truyền những thông tin chưa được kiểm chứng, gây ảnh hưởng tiêu cực trong dư luận, phương hại đến lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và cá nhân.

Theo luật sư Hùng, các hành vi tung thông tin giả mạo, gây hoang mang dư luận trên mạng xã hội bị phạt tiền từ 10-20 triệu đồng. Các trang thông tin điện tử có thể bị phạt tiền từ 20-30 triệu đồng đối với một trong các hành vi: Đưa thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của tổ chức, danh dự và nhân phẩm của cá nhân.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng báo chí có chức năng phản ánh, phê phán những cái xấu tồn tại trong xã hội. Tuy nhiên, nếu báo chí lạm dụng hoặc phê bình thiếu tính chất xây dựng, đưa tin thiếu chính xác thì lại có thể gây hiệu ứng “ngược,” ảnh hưởng xấu đến dư luận xã hội đặc biệt là độc giả trẻ.

Lan tỏa những câu chuyện của hy vọng

Phân tích hiện tượng báo chí khai thác sâu các vấn đề tiêu cực, chuyên gia truyền thông-thạc sỹ quản trị văn hóa Nguyễn Đình Thành cho rằng sức ép về chỉ tiêu lượng đọc (views) hiện nay là rất lớn. Nhiều cơ quan báo chí đưa lượng đọc làm thành chỉ tiêu quan trọng đánh giá năng lực của người làm báo.

Tuy nhiên, thay vì đi vào phân tích nguyên nhân, đưa ra giải pháp, đưa ra các góc nhìn khác nhau thì một số đơn vị lại quá hào hứng đi vào chi tiết của vụ tự tử, công bố thông tin cá nhân của gia đình.

Ông Thành cho rằng điều này rất nguy hiểm vì các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra việc mô tả chi tiết tội ác hoặc những vụ việc tự tử đóng vai trò như chất kích thích, như một cái “công tắc vô hình” về việc nên hay không nên tự tử. Ngoài các thông tin được đưa ra một cách cẩu thả như vậy đã gây tổn thất lớn cho gia đình nạn nhân về mặt tâm lý; vi phạm quyền riêng tư của công dân (kể cả của người đã mất); cản trở quá trình điều tra và xói mòn lòng tin của xã hội.

“Có một dòng báo chí, theo tôi nên được phát triển đó là báo chí xây dựng (constructive journalism) hay báo chí giải pháp (solutions journalism), theo đó báo chí nên đăng tải những gì có ích cho một xã hội tốt đẹp hơn, thay đổi thế giới theo cách tích cực,” ông Thành chia sẻ.

Chuyên gia cho rằng báo chí nên giải thích để công chúng hiểu và thực hành việc không đọc, không chia sẻ những thông tin tiêu cực, thông tin xâm phạm đến đời tư của người khác đồng thời cũng nên cảnh báo về các tác động tâm lý tiêu cực đến chính người đọc.

Cùng chung quan điểm về báo chí giải pháp, thạc sỹ điều dưỡng Phạm Thị Thu Hường (Giảng viên Đại học Y Hà Nội, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai) nhìn nhận truyền thông có thể hỗ trợ phòng chống tự sát trong cộng đồng hiệu quả.

“Các blogger, nhà báo, các người sử dụng mạng xã hội có thể giúp giảm nguy cơ lan truyền tự sát bằng các bài đăng cung cấp liên kết tới các dịch vụ điều trị, những dấu hiệu cảnh báo và nguồn lực trợ giúp về tự sát,” chị Thu Hường cho biết.

Theo thạc sỹ Thu Hường, báo chí cần đăng tải những câu chuyện về hy vọng và phục hồi, thông tin về cách vượt qua những ý tưởng tự sát và tăng kỹ năng ứng phó với căng thẳng.

Chị cũng khuyến cáo các trang web nên giới hạn tính năng về việc lan truyền video/ảnh về các ca tự sát.

Từ những vụ việc gần đây, chuyên gia truyền thông Nguyễn Đình Thành cho rằng khi đưa tin về các vấn đề tiêu cực, người cầm bút nên đặt câu hỏi: Khi thông tin này được đăng tải thì cuộc sống của những người có liên quan sẽ thế nào? Quyền và lợi ích chính đáng của những người liên quan sẽ bị ảnh hưởng ra sao?

“Nếu làm theo những điều cơ bản như thế thôi thì thông tin về các vụ việc tiêu cực cũng sẽ mang tính tích cực hơn,” ông Thành khẳng định./.