Phải có đột phá mới để KHCN là sức mạnh, động lực thực sự

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam: Bộ KH&CN cần có những đầu bài lớn, công nghệ lõi, dự án lớn về khoa học cơ bản để đặt hàng” thực hiện các sản phẩm, công nghệ trọng điểm quốc gia. – Ảnh: VGP/Đình Nam

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh yêu cầu này khi làm việc với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) về một số nhiệm vụ trọng tâm của ngành khoa học, công nghệ (KHCN) trong thời gian tới, chiều 13/4.

Theo Phó Thủ tướng, nhìn lại 5 năm qua, lĩnh vực KHCN có những bước phát triển rất đáng ghi nhận, góp phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước như đã được nêu trong báo cáo của Bộ KH&CN tại cuộc họp.

Lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn đã đóng góp vào xây dựng chủ trương, đường lối, chính sách, trực tiếp nhất là dự thảo văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng; thực hiện các chương trình, nhiệm vụ khoa học lớn như Đề án Nghiên cứu, biên soạn bộ Lịch sử Việt Nam (Quốc sử); xây dựng bộ Địa chí quốc gia Việt Nam (Quốc chí); phục vụ nghiên cứu các xu thế mới của thế giới như cách mạng công nghiệp 4.0, xã hội 5.0…

Lĩnh vực khoa học cơ bản đạt được những thành tựu thể hiện qua các xếp hạng, công bố nghiên cứu quốc tế.

Đặc biệt, hoạt động KHCN ứng dụng thể hiện qua trình độ công nghệ có những bước tiến rõ nét như yếu tố năng suất tổng hợp hay những sản phẩm (từ hàng tiêu dùng đến máy móc tối tân, hiện đại) do các DN Việt Nam tiếp nhận công nghệ của thế giới, có cải tiến hoặc có những công nghệ tự phát triển.

Nắm chắc tất cả nguồn lực KHCN

Một trong những yêu cầu được Phó Thủ tướng nêu lên khi bắt đầu cuộc làm việc là Bộ KH&CN phải tin học hoá toàn bộ hoạt động quản lý, điều hành. “Các đồng chí phải làm sao nắm chắc được tất cả nguồn lực KHCN (con người, tài sản, sở hữu trí tuệ) của cả đất nước, ở tất cả các chuyên ngành; quản lý toàn bộ, thống nhất các nhiệm vụ, chương trình, kế hoạch, đề tài nghiên cứu khoa học, công khai, minh bạch và thực hiện giám sát ngang hàng”.

Ảnh VGP/Đình Nam

Bên cạnh những kết quả và cả vướng mắc trong quá trình thực hiện đổi mới hệ thống sáng tạo quốc gia, Phó Thủ tướng đặt câu hỏi: Để DN là trung tâm hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia thì Bộ KH&CN phải làm gì? Các đồng chí không chỉ ở vai trò người đi kêu mà phải trực tiếp tham gia tư vấn, xây dựng chính sách cụ thể, vướng ở điểm nào, sửa ra sao, từ nguồn vốn, thuế, đất đai cho đến cơ chế hạch toán tài chính DN, hỗ trợ tiếp cận thị trường.

“Bằng chính sách thuế, tín dụng, đấu thầu… thì không cần khuyến khích, DN cũng tự động đầu tư vào KHCN bởi vì đây là lợi ích trực tiếp. Cơ chế gì để DN lập viện nghiên cứu?”, Phó Thủ tướng gợi mở.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn cho rằng để DN chủ động đầu tư mạnh mẽ hơn cho KHCN rất cần sự thay đổi mạnh mẽ về tư duy, đặc biệt cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế, từ đó nghiên cứu, đề xuất cách thức phù hợp với xu thế thế giới và điều kiện đặc thù Việt Nam.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt cam kết sẽ tiếp tục thúc đẩy đổi mới hệ thống sáng tạo quốc gia, tích cực làm việc với các bộ ngành, đặc biệt Bộ Tài chính, để giải quyết vướng mắc liên quan, để DN trở thành trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo, sử dụng hiệu quả quỹ dành cho KHCN.

Đối với các viện nghiên cứu, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho rằng cần ủng hộ, tạo điều kiện các tập đoàn, DN thành lập viện nghiên cứu. Đây là nhu cầu thực tế của DN. “Cách đây 1 tuần có 2 DN đến Bộ KH&CN hỏi thủ tục để thành lập viện nghiên cứu. Nhiều DN không cần tiền mà cần Nhà nước ủng hộ cơ chế, chính sách”, Bộ trưởng cho biết.

Là một đỉnh của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, các trường đại học đang rất cần cơ chế để thành lập các nhóm nghiên cứu mạnh, tìm điểm đột phá, động lực mới cho phong trào khởi nghiệp, sáng tạo trong sinh viên.

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Văn Phúc cho rằng để xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh trong trường ĐH dứt khoát phải có cơ chế đột phá ở tầm quốc gia với đầu mối là Bộ KH&CN để hình thành những nhóm nghiên cứu mạnh liên trường, liên viện, phối hợp với DN.

Quy hoạch lại và quản lý thống nhất

“Để đất nước phát triển nhanh hơn, bứt lên được, thì không có cách nào khác là phải có những đột phá mới để KHCN trở thành sức mạnh, động lực thực sự”, Phó Thủ tướng nói.

Cụ thể, Bộ KH&CN phải phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành để tiếp tục tháo gỡ những vướng mắc từ nhiều năm nay và “càng về sau càng khó”.

Cùng với đó, Bộ KH&CN cần dựa trên nghiên cứu xu thế KHCN thế giới, tìm ra những cái mới để kiến nghị. Phó Thủ tướng nêu ví dụ, khi nói về cách mạng công nghiệp 4.0 thì có một số công nghệ ưu tiên cần tập trung như công nghệ về sức khỏe, trí thông minh nhân tạo, vật liệu mới, tích trữ năng lượng… thì Bộ KH&CN phải kiến nghị chi tiết hơn, xác định rõ những công nghệ trọng điểm cần ưu tiên phát triển dựa trên thế mạnh, thực tiễn của Việt Nam.

Bộ KH&CN phải xác định, quy hoạch lại hệ thống cơ sở KHCN của Việt Nam trong thời kỳ mới bao gồm hai viện hàn lâm, các viện nghiên cứu trực thuộc bộ ngành, cần đặc biệt lưu ý đến các trường, đặc biệt lưu ý đến các trường đại học, các viện nghiên cứu thuộc DN. Từ đó xác định nguồn lực Nhà nước sẽ tập trung vào đâu, mức độ đến đâu, từ ra đề bài nghiên cứu, hỗ trợ về cơ chế tài chính, chính sách đến khuyến khích động viên DN đầu tư cho KHCN.

Bộ KH&CN cũng phải rà lại toàn bộ, quản lý thống nhất các chương trình, nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu KHCN ở tất cả cấp độ, phân bổ nguồn lực dành cho KHCN hiệu quả.

“Bộ KH&CN làm đầu mối xác định sản phẩm trọng điểm quốc gia thuộc mọi ngành nghề, không nhất thiết phải do Bộ bảo trợ, hỗ trợ vốn nhưng phải là sản phẩm trí tuệ của Việt Nam, công nghệ của Việt Nam”, Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng cho rằng phải tiếp tục đổi mới cơ chế phân bổ, quản lý vốn ngân sách nhà nước dành cho KHCN theo tinh thần quản lý thống nhất, liên thông, ứng dụng công nghệ, minh bạch, công khai để khắc phục những bất cập, vướng mắc trước đây.

“Chúng ta quản lý thống nhất tất cả yêu cầu, nhiệm vụ KHCN ở tất cả các cấp, nguồn lực (bao gồm tài chính và lực lượng KHCN) để lựa chọn những người làm hiệu quả nhất để giao đề tài, nhiệm vụ. Dần tiến tới nhiệm vụ KHCN không chỉ dành riêng cho đơn vị nghiên cứu của từng bộ ngành, địa phương”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Bộ KH&CN chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm KHCN để tháo gỡ vướng mắc quy trình, thủ tục liên quan đến các đề tài, nhiệm vụ KHCN sử dụng ngân sách Nhà nước theo hướng “chấp nhận nguyên tắc rủi ro trong khoa học, tin các nhà khoa học” thay vì quản lý theo hướng chống thất thoát. Đi kèm với đó là công khai, minh bạch tất cả các nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu để chính các nhà khoa học và cộng đồng giám sát (hay còn gọi là giám sát ngang hàng).

Để DN thực sự là trung tâm hệ thống đổi mới sáng tạo, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ KH&CN phối hợp với Bộ Tài chính để hướng dẫn cơ chế hạch toán tài chính đối với những DN đầu tư vào KHCN, đào tạo hướng theo chuẩn quốc tế.

Về những khó khăn của DN đổi mới sáng tạo (Start-up), Phó Thủ tướng cho rằng phải làm sao tạo sự cộng hưởng của hệ thống khởi nghiệp sáng tạo và trung tâm đổi mới sáng tạo, muốn vậy điều cần thiết nhất là sửa bằng được các quy định tham gia thị trường cho DN start-up.

Phó Thủ tướng trăn trở: Các đồng chí phải nhìn thẳng vào sự thật làm sao để các sở KHCN “bận rộn” hơn, đây chính là nhiệm vụ nặng nề của Bộ trưởng Bộ KH&CN. Các đồng chí phải đưa được KHCN về đến địa phương. Đây là câu chuyện cực kỳ quan trọng. Bộ KH&CN cần có hướng dẫn rất cụ thể, theo đó Sở KH&CN giúp tỉnh nêu yêu cầu, đầu bài, Bộ KH&CN tập hợp thành các nhóm nhiệm vụ KHCN, công khai để đội ngũ KHCN đều được tiếp cận để thực hiện. Có như vậy vai trò của các Sở KHCN mới lên.

Bộ KH&CN cũng cần có những đầu bài lớn, công nghệ lõi, dự án lớn về khoa học cơ bản “đặt hàng” hai viện hàn lâm; phối hợp với hai đại học quốc gia, các đại học lớn để thực hiện các sản phẩm, công nghệ trọng điểm quốc gia.