Nước giải khát có đường có phải là nguyên nhân chính gây ra thừa cân béo phì?

Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo và lấy ý kiến rộng rãi. Dự án này có tác động rất lớn đối với ngành đồ uống khi bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế. Ý kiến của doanh nghiệp, chuyên gia đề xuất cần làm rõ mục tiêu và cơ sở khoa học đối với việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường. Bởi nước giải khát có đường có phải là nguyên nhân chính gây ra thừa cân béo phì của trẻ em Việt Nam?

Thừa cân, béo phì do nhiều nguyên nhân

Dự thảo Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt đang được lấy ý kiến rộng rãi. Trong đó, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5g/100ml, vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Điều này nhằm thực hiện các chủ trương chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe nhân dân, khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc UNICEF và Bộ Y tế về thực tế bệnh tật liên quan đến nước giải khát có đường tại Việt Nam. Đồng thời nhằm kịp thời ngăn ngừa và giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì đáng báo động ở trẻ em và thanh thiếu niên, nhằm dự phòng giảm thiểu rủi ro bệnh tật và gánh nặng y tế đối với bệnh không lây nhiễm, nâng cao nhận thức và hạn chế tiêu thụ nước giải khát có đường, mang lại lợi ích về sức khỏe cộng đồng, đặc biệt đối với giới trẻ, thế hệ tương lai của quốc gia, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Một số ý kiến chuyên gia kinh tế, chuyên gia dinh dưỡng cho rằng, cần làm rõ cơ sở khoa học chứng minh rằng, nước giải khát có đường là thủ phạm chính gây nên tình trạng thừa cân béo phì tại Việt Nam để từ đó giúp các nhà hoạch định chính sách có những đề xuất hợp lý.

Theo bác sĩ Nguyễn Thị Lâm, nguyên Phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia chia sẻ, thực tế cho thấy thừa cân, béo phì bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng đều đến từ sự mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu hao. Các nguyên nhân hàng đầu bao gồm: Chế độ dinh dưỡng không hợp lý bao gồm cả việc tiêu thụ nhiều chất béo, chất đạm, nhiều muối và không đủ chất xơ; thiếu hoạt động thể chất, lười vận động.

Theo số liệu trong báo cáo của Bộ Tài chính, mức tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam năm 2018 là 50,7 lít/người/năm. Theo số liệu trong báo cáo của Bộ Y tế, năm 2020 Việt Nam tiêu thụ 3,3 tỷ lít nước giải khát, tức là tương đương với khoảng 34 lít/người/năm nếu tính trên số dân là 96 triệu người vào năm 2020. Như vậy, theo số liệu của hai cơ quan trên thì mức độ tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam từ năm 2018 đến năm 2020 có chiều hướng giảm.

Nhìn ở góc độ khác, có ý kiến cho rằng, người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em có thói quen tiêu dùng nhiều loại sản phẩm có đường khác từ những thực phẩm bao gói sẵn như bánh, kẹo, sữa, đồ uống từ ngũ cốc và rất nhiều các loại đồ uống từ đường phố như các loại trà sữa, cà phê, nước trái cây có thêm đường… nên việc xác định sản phẩm nào, mặt hàng nào trong nhóm các sản phẩm có chứa đường là nguyên nhân chính gây nên thừa cân béo phì là rất khó. Nếu chỉ áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường (là một trong nhóm những đồ uống có đường) thì nguyên tắc công bằng trong việc ban hành chính sách thuế liệu có được đảm bảo.

Cần có nghiên cứu sâu hơn để đưa ra sắc thuế phù hợp

TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng Ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phân tích: "Chúng ta chưa có một nghiên cứu tổng thể và toàn diện nào về việc mức độ thừa cân béo phì là do nước giải khát có đường. Đây là một trong những điểm cần có nghiên cứu sâu hơn để đưa ra sắc thuế phù hợp và có tính thuyết phục về việc thừa cân béo phì là do nước giải khát có đường thì chúng ta mới có cơ sở để áp thuế cho mặt hàng đó. Cùng với đó, đề xuất của Bộ Tài chính chỉ bổ sung nước giải khát theo tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt thì đôi khi chúng ta không đảm bảo được sự công bằng”.

Cùng quan điểm, ông Đỗ Thái Vương, Trưởng Tiểu ban Nước giải khát thuộc Hiệp hội Bia-rượu-nước giải khát Việt Nam chia sẻ, đề xuất bổ sung nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt dẫn đến việc phân biệt đối xử và không công bằng trong việc xây dựng các quy định về pháp luật của Nhà nước. Bởi nhiều sản phẩm thực phẩm và đồ uống khác chứa lượng đường nhiều hơn thì lại chưa được tính toán để đưa vào chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Nhìn toàn cảnh, theo đánh giá sơ bộ, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt lên đồ uống có đường sẽ tác động rất tiêu cực đến tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trong ngành này. Hiện nay, có khoảng 1.800 doanh nghiệp sản xuất nước giải khát, tạo ra hơn 300.000 lao động trực tiếp và hàng triệu việc làm gián tiếp.

Một chính sách mới, đặc biệt là thuế, trước khi đề xuất áp dụng cần có nghiên cứu và đánh giá toàn diện, cũng như lấy ý kiến từ các bên liên quan.