Những vấn đề rút ra từ xây dựng nông thôn mới ở Bắc Ninh

Khởi sắc từ một xã “điểm”

Năm 2010, xã Ðông Thọ, huyện Yên Phong bắt tay vào việc xây dựng NTM, đến năm 2011, Ðông Thọ được chọn là một trong tám xã của tỉnh Bắc Ninh thí điểm xây dựng NTM. Bước ngoặt đột phá, tạo “sức sống mới” trong toàn xã là con đường trục liên thôn được bê-tông hóa, rộng chín mét với tổng vốn đầu tư 14 tỷ đồng theo phương thức “Nhà nước và nhân dân cùng làm” (Nhà nước hỗ trợ 70%, còn lại là kinh phí của xã và nhân dân đóng góp) đã hoàn thành, tạo “cú hích” mạnh mẽ để phát triển kinh tế – xã hội, thay đổi hẳn bộ mặt nông thôn. Ðến nay, tất cả các tuyến đường trong xã đều được cứng hóa với chiều dài hơn mười km. Hơn ba năm qua, Ðông Thọ cũng đầu tư hơn 110 tỷ đồng, trong đó vốn của Trung ương hỗ trợ 11 tỷ đồng để xây dựng và đưa vào sử dụng hệ thống trường học các cấp, nhà văn hóa thôn, công trình nước sạch…

So với bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM, đến nay Ðông Thọ đã đạt 17 trong số 19 chỉ tiêu, đời sống của nhân dân được cải thiện rõ rệt, một bộ phận nông dân đã trở nên giàu có, bộ mặt nông thôn đổi mới. Ô-tô, xe máy rộn ràng trên con đường trục liên thôn trải bê-tông phẳng lì, đường làng ngõ xóm sạch đẹp, những ngôi nhà cao tầng và những căn biệt thự sang trọng tỏa bóng xuống làng quê. Các cơ sở sản xuất gỗ, xưởng sơ chế tóc xuất khẩu hoạt động tấp nập, hối hả, sáng sớm và chiều tối tại nhà văn hóa ở các thôn, người dân hăng hái tập luyện văn nghệ, thể thao, vui chơi giải trí…

Bí thư Ðảng ủy xã Ðông Thọ Nguyễn Ðăng Kỷ nhận xét: “Một trong những thành quả lớn nhất mà chương trình NTM mang lại đó là làm thay đổi nếp nghĩ cũ, cách làm cũ của cán bộ, đảng viên và người dân. Kinh nghiệm của chúng tôi cho thấy, phải để người dân trực tiếp tham gia tất cả các khâu trong quá trình xây dựng NTM. Dám thay đổi lối suy nghĩ cũ, cách làm cũ để làng xã bừng lên sức sống mới”.

Chung sức xây dựng nông thôn mới

Sau gần hai năm triển khai thực hiện chương trình xây dựng NTM, đến nay 100% số xã trong tỉnh Bắc Ninh đã xây dựng được quy hoạch chung, trong đó 35 xã đang triển khai lập quy hoạch chi tiết; tám xã điểm đều đạt trên 12 tiêu chí, cao nhất là xã Khắc Niệm đạt 18 tiêu chí, xã Ðông Thọ đạt 17 tiêu chí, các xã khác đạt từ 5 đến 14 tiêu chí. Hầu hết các xã đã chú trọng chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển mạnh tiểu thủ công nghiệp, quy hoạch vùng sản xuất sản phẩm hàng hóa, xây dựng mô hình trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, bảo vệ môi trường, triển khai thí điểm mô hình cơ giới hóa nông nghiệp…

Nhờ sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước bằng các chính sách như: Hỗ trợ 100% vốn xây dựng trường học, trạm y tế, đường trục xã, kênh mương loại 1 loại 2; hỗ trợ 80% vốn xây dựng chợ, công trình văn hóa, đường thôn, liên thôn; hỗ trợ 50% vốn xây dựng kênh mương loại 3… cho nên phong trào xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn phát triển khá. Toàn tỉnh đã và đang xây dựng 38 km đường trục của xã và liên xã, 121 km đường trục thôn, xóm, 10 km đường chính nội đồng, kiên cố hóa 28 km kênh mương, 14 dự án cấp nước sạch, xây dựng mới 89 trường học các cấp, nâng cấp 20 nhà văn hóa, khu thể thao… Các xã Khắc Niệm (thành phố Bắc Ninh), Trung Kênh (huyện Lương Tài), Ðông Thọ (huyện Yên Phong) là ba xã điểm của tỉnh đã vận động, thuyết phục nhân dân hiến đất, đổi đất với diện tích 2.652 m2 để làm đường giao thông và các công trình phúc lợi công cộng.

Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân các cấp đã hướng về nông thôn, có nhiều hoạt động thiết thực, cùng nông dân chung sức xây dựng NTM. Hội Nông dân đã phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh cấp vốn cho 30.485 hộ gia đình hội viên vay với tổng dư nợ đạt 465,4 tỷ đồng. Trong đó, 297 hộ vay giải quyết việc làm với dư nợ 5 tỷ 473 triệu đồng; 17.991 hộ vay xây dựng công trình nước sạch và vệ sinh môi trường dư nợ 135 tỷ 600 triệu đồng; 516 hộ nghèo vay xây dựng nhà ở với dư nợ 4 tỷ 128 triệu đồng.

Thông qua các chương trình tín dụng ưu đãi, nông dân, nhất là các hộ nghèo và đối tượng chính sách có thêm cơ hội tạo ra việc làm mới, ngành nghề mới, góp phần nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống, từng bước vươn lên thoát nghèo, góp phần làm giảm tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn toàn tỉnh xuống còn 4,27% (theo tiêu chí mới).

Tỉnh đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã phát động phong trào “Chung tay thắp sáng đường quê” thu hút đông đảo đoàn viên, thanh niên tham gia xây dựng 40 km đường, trị giá 800 triệu đồng; hai xã Ðông Thọ, Tân Chi đã vận động các doanh nghiệp trên địa bàn hỗ trợ vật liệu để xây dựng kết cấu hạ tầng trị giá 1 tỷ 010 triệu đồng.

Ðiều chỉnh một số nội dung và tiêu chí

Xây dựng nông thôn mới là chủ trương lớn của Ðảng, Nhà nước, nhằm phát triển nông thôn toàn diện, cả về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội chứ không phải là dự án xây dựng cơ bản đơn thuần. Căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương, vừa qua Ban chấp hành Ðảng bộ tỉnh Bắc Ninh đã quyết định điều chỉnh mục tiêu đến năm 2015 số xã đạt tiêu chuẩn NTM từ 50 xã xuống 20 xã (20% tổng số xã, bằng mức phấn đấu chung của cả nước).

Ðể đẩy mạnh phong trào xây dựng NTM, tỉnh đã đề ra các chính sách hỗ trợ với tỷ lệ khá cao, nhưng kinh nghiệm của các xã điểm là phải tuyên truyền, giáo dục, làm cho nhân dân hiểu rõ đây là công việc của dân, nhân dân là chủ thể trong tất cả các khâu: bàn bạc, quyết định quy hoạch, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động, xây dựng kết cấu hạ tầng, giám sát kiểm tra việc xây dựng các công trình đó. Khi nhân dân thật sự làm chủ, được bàn bạc, quyết định những vấn đề của làng, xã thì sẽ khắc phục được tư tưởng ỷ lại vào Nhà nước, vào cấp trên, nhân dân sẽ tích cực đóng góp tiền của, công sức, đồng thời nhân dân cũng là người tổ chức và sử dụng có hiệu quả các công trình, tránh được tình trạng lãng phí, tiêu cực.

Nội dung cốt lõi của xây dựng NTM là tổ chức lại sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động, phát triển mạnh tiểu thủ công nghiệp nhằm chuyển lao động nông nghiệp sang công nghiệp-xây dựng, dịch vụ. Ðây là một trong những tiêu chí cơ bản góp phần phấn đấu trở thành tỉnh công nghiệp một cách bền vững.

Quy hoạch NTM từng xã cần phù hợp với quy hoạch huyện, có tính kết nối với quy hoạch tỉnh, vùng, nhất là về phát triển kinh tế, không nhất thiết xã nào cũng phải có đầy đủ các công trình hạ tầng. Ðể tránh tốn kém, lãng phí, một số công trình có thể xây dựng theo cụm xã hoặc liên xã như: cấp điện, cấp nước, chợ, nghĩa trang, xử lý rác thải, nước thải, v.v. Quy hoạch sản xuất cây trồng, vật nuôi, phát triển ngành nghề cần gắn với quy hoạch bảo vệ môi trường, đặc biệt là vấn đề cung cấp nước sạch trong sinh hoạt và xử lý nước thải, rác thải nông thôn, đã và đang là những vấn đề “nóng” hiện nay. Quy hoạch sử dụng đất đai cần đặc biệt quan tâm khu dân cư và đất nghĩa địa là những vấn đề cần sớm có chủ trương hợp lý, hợp tình. Thực trạng đáng lo ngại hiện nay là môi trường nông thôn ngày càng bị ô nhiễm, nhất là ở các làng nghề, nước thải và rác thải của các cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp cộng với nước thải và rác thải sinh hoạt gây ra nhiều hệ lụy phá vỡ sự cân bằng sinh thái, ảnh hưởng trầm trọng đến sức khỏe của nhân dân.

Nhiều năm qua, người dân nông thôn vẫn tự ý xây dựng nhà ở của mình, tiện đâu làm đấy, không có sự quản lý, hướng dẫn về không gian, kiến trúc, đã tạo ra bức tranh “phố hóa” xô bồ, lộn xộn, phá vỡ kiến trúc làng xã, làm xấu đi bộ mặt nông thôn thoáng đãng, thanh bình. Khi xây dựng NTM, nên hướng tới mẫu nhà ở sinh thái hạn chế xây nhà ở theo kiểu chia lô, bám mặt đường.

Từ bao đời nay, nông thôn Bắc Ninh cũng như nhiều vùng khác đã hình thành hệ thống chợ nông thôn liên xã hoặc cụm xã tại các thị trấn, thị tứ; ở các thôn làng thường có các tụ điểm mua bán hàng hóa tiêu dùng thiết yếu hằng ngày như con cá, mớ rau, cái kim, sợi chỉ… Từ khi đất nước đổi mới, ở các thôn làng đã xuất hiện những cửa hàng, cửa hiệu bán lẻ hàng hóa. Hệ thống chợ và người buôn bán nhỏ ở nông thôn căn bản đáp ứng được nhu cầu phong phú, đa dạng và giao thương hàng hóa của nhân dân. Theo quy định trong bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM, nếu triển khai mỗi xã đầu tư xây dựng một chợ trung tâm thì sẽ dẫn đến tình trạng “khủng hoảng thừa” chợ quê. Vừa qua, một số địa phương đầu tư hàng chục tỷ đồng xây dựng chợ nhưng nhiều năm nay vẫn bỏ hoang. Trong bối cảnh hiện nay, áp đặt đầu tư xây dựng chợ nông thôn theo bộ tiêu chí quốc gia sẽ là sự lãng phí và trở thành gánh nặng đối với ngân sách các cấp, nhất là các xã nghèo, trong khi rất cần vốn đầu tư vào các công trình thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống dân sinh.

Thiết nghĩ, trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện cần cân nhắc kỹ càng, xác định bước đi phù hợp với thực tiễn của từng địa phương, cơ sở, khắc phục tính hình thức, chạy theo phong trào, ngăn ngừa và hạn chế những chi phí chưa thật sự cần thiết, tránh lãng phí, làm được như vậy thì chủ trương của Ðảng, Nhà nước về nông nghiệp, nông dân, nông thôn mới được thực hiện trọn vẹn, đáp ứng được kỳ vọng của nông dân.

Nhandan