Những người giữ gìn thanh âm nơi bản Mông

16/12/2024 - 14:08 [GMT +7]

- Trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Mông đen, tại xã Cao Minh, huyện Tràng Định, nhạc cụ truyền thống có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đó là tài sản quý giá được người dân nơi đây bảo tồn và lưu giữ qua nhiều thế hệ. Dù trải qua bao thăng trầm của thời gian, tiếng sáo Mông, tiếng kèn lá vẫn ngân vang, cất lên những thanh âm, nhạc điệu trong trẻo, như chứa cả tâm tình giữa đất trời bao la, núi non hùng vĩ nơi núi rừng xứ Lạng.

Xã Cao Minh hiện có 226 hộ với 960 nhân khẩu, trong đó, có khoảng 62% là người dân tộc Mông đen. Người Mông đen sinh sống tập trung chủ yếu ở thôn Khuổi Làm và Khuổi Nặp. Với mong muốn gìn giữ và phát huy giá trị bản sắc dân tộc, một số người Mông đen trên địa bàn xã đã truyền dạy thế hệ trẻ cách làm và cách thổi sáo Mông.
Đối với người Mông đen, cây sáo Mông là một loại nhạc cụ không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây. Cây sáo được người dân sử dụng vào các dịp đặc biệt như: lễ, tết, hội, đám cưới...
Để làm nên cây sáo Mông có âm thanh hay đòi hỏi các công đoạn phải rất kỳ công, tỉ mẩn. Trước tiên là khâu chọn nguyên liệu, để có ống sáo như ý, người làm sáo phải chọn được cây trúc có thân thẳng, cắt thành đoạn có độ dài từ 50cm đến 60cm.
Điểm khác biệt ở cây sáo của người Mông đen đó là chỉ có 4 lỗ (các loại sáo trúc khác thường có nhiều lỗ hơn).
Điểm đặc biệt tạo âm thanh ở sáo Mông là lỗ thổi đặt một miếng gỗ hoặc miếng đồng chỉ lộ một khe để đón luồng hơi từ ngoài thổi vào.
Phần đầu ống sáo của người Mông đen còn gắn những mảnh vải màu trang trí bắt mắt.
Phương pháp dạy thổi sáo Mông phổ biến nhất hiện nay của người Mông đen nơi đây là kết hợp truyền khẩu và truyền ngón. Theo đó, người dạy sẽ hướng dẫn cách đặt môi vào lỗ thổi, đẩy hơi theo lực mạnh, nhẹ cũng như cách sử dụng ngón tay để lướt tạo âm thanh, giai điệu. Với người học, đây là phương pháp chỉ dạy trực tiếp “cầm tay, chỉ việc”, người dạy đến đâu, làm theo đến đó.
Bên cạnh sáo Mông, kèn lá cũng là loại nhạc cụ thông dụng được người dân tộc Mông đen sử dụng trong các dịp giao lưu văn nghệ, lễ, tết, đám cưới...Thổi kèn lá cũng là cách để người dân tộc nơi đây giải trí, bộc bạch cảm xúc, nỗi niềm...
Kèn lá được làm từ lá của các loại cây như: lá sa nhân, lá nhãn... Lá được người thổi chọn phải là loại lá tương đối mềm, dai, mép lá trơn...
Để thổi kèn lá người Mông đen thường gập đôi phần mép lá sau đó ngậm ngang chiếc lá ở giữa môi, dùng môi để giữ kết hợp sử dụng lưỡi và đẩy hơi qua khe môi. Nếu chưa thổi quen thì có thể dùng ngón tay để giữ hai đầu của lá, sau đó mới ngậm môi. Người Mông đen khi vui hay buồn đều mang kèn lá ra thổi như gửi gắm cả tâm tư, tình cảm của mình vào những thanh âm.
Để bảo tồn các nét văn hóa truyền thống của dân tộc, tháng 10/2024, một số người Mông trên địa bàn xã đã thành lập Câu lạc bộ (CLB) bảo tồn văn hóa dân tộc Mông đen gồm 46 thành viên. Tại đây, các thành viên đã được những người cao niên, người am hiểu về nhạc cụ dân tộc Mông đen ở xã truyền dạy cách chơi nhạc cụ truyền thống như thổi sáo Mông, thổi kèn lá...
Từ khi thành lập CLB, vào mỗi dịp lễ, tết, ngày hội đại đoàn kết, hội thi... các thành viên CLB lại mang tiếng sáo, tiếng kèn lá đi giao lưu. Qua đó, góp phần, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của địa phương.
Ngày nay, trước sự phát triển của các dụng cụ âm nhạc hiện đại, cũng như môi trường sinh hoạt của các đồng bào dân tộc có những sự thay đổi, thì việc gìn giữ và truyền dạy âm nhạc truyền thống cho thế hệ trẻ là rất quan trọng. Việc bảo tồn, gìn giữ các nhạc cụ dân tộc của người Mông đen tại xã Cao Minh đã và đang góp phần lưu giữ và phát huy truyền thống văn hóa của người dân tộc Mông nói riêng và người dân tộc thiểu số xứ Lạng nói chung.