Những băn khoăn về việc thu mua tạm trữ lúa, gạo

Chương trình tạm trữ một triệu tấn gạo vụ đông – xuân 2012 – 2013 theo chỉ đạo của Chính phủ đã khép lại từ ngày 31-3. Dù các doanh nghiệp đã mua đủ số lượng gạo, đạt 100% kế hoạch và bảo đảm giá lúa cao hơn giá định hướng của Bộ Tài chính đưa ra nhưng vẫn còn đó nhiều băn khoăn, lo ngại về hiệu quả của chính sách này.

Nông dân chưa được hưởng lợi xứng đáng

Theo đánh giá của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), trong quá trình tạm trữ, giá lúa cao hơn trước từ 100 đến 200 đồng/kg. Tại Bạc Liêu, giá mua lúa tại kho từ 5.200 đến 5.400 đồng/kg, tăng từ 150 đến 300 đồng/kg so thời điểm trước tạm trữ. Tại Cà Mau, giá mua lúa tại kho từ 5.400 đến 5.420 đồng/kg tăng so với trước tạm trữ từ 150 đến 170 đồng/kg. Còn tại Vĩnh Long, Tiền Giang, Sóc Trăng cao hơn từ 100 đến 200 đồng/kg so với trước tạm trữ. Ðáng chú ý, tại tỉnh Kiên Giang, doanh nghiệp thu mua cao hơn từ 700 đến 1.400 đồng/kg so với giá mua tối thiểu do UBND tỉnh quy định (không dưới 4.500 đồng/kg).

Trong khi đó, tại tỉnh Hậu Giang giá thu mua thấp hơn một số tỉnh, thành phố khác trong khu vực, song cũng bảo đảm nông dân có lãi khoảng 30%. Với giá thành sản xuất bình quân toàn vụ đông – xuân là 3.616 đồng/kg thì chênh lệch giữa giá thu mua và giá thành là 38 đến 46%. Tuy nhiên, sự chênh lệch này người nông dân không được hưởng hoàn toàn mà còn thuộc về thương lái, doanh nghiệp trung gian. Ngoài ra, việc phân giao chỉ tiêu mua tạm trữ cũng chưa đáp ứng nhu cầu tiêu thụ lúa, gạo trên một số địa bàn do lượng tạm trữ chỉ bằng 15% sản lượng cần tiêu thụ. Câu hỏi đặt ra là tại sao các doanh nghiệp trực thuộc VFA không trực tiếp thu mua lúa, gạo cho nông dân?

Chủ tịch VFA Trương Thanh Phong cho rằng: Tất cả các sản phẩm nông sản của nước ta hiện nay hầu như không bán trực tiếp đến doanh nghiệp mà đều thông qua hệ thống thương lái. Bởi doanh nghiệp hiện không đủ tài lực để tổ chức một hệ thống thu mua xuống tận ruộng của nông dân, nông dân cũng không thể chở lúa đi sấy rồi giao trực tiếp cho doanh nghiệp. Ngay tại Thái-lan, 80% lượng lúa, gạo cũng được thu mua qua thương lái. Ở thời điểm hiện nay, rất khó cải thiện tình hình này. Liên quan đến giá định hướng 3.616 đồng/kg, có nhiều ý kiến cho rằng, giá đó chưa tính hết những chi phí của nông dân bỏ ra trong quá trình sản xuất, ông Phong cũng cho biết: Giá định hướng là tính giá thành bình quân cho cả vùng đồng bằng sông Cửu Long chứ không thể đưa ra mỗi tỉnh mỗi giá. Bảng tính giá bao gồm đủ các công đoạn vì đã qua ý kiến thảo luận của nhiều đơn vị. Tuy nhiên, đặc thù mỗi địa phương không giống nhau, cho nên dẫn đến tình trạng có những nơi nông dân không đạt được lợi nhuận 30% như đề ra.

Một vấn đề khác đặt ra là lượng lúa, gạo tạm trữ chỉ đạt 15% so với tổng sản lượng cần tiêu thụ, thì 85% còn lại sẽ tiêu thụ như thế nào, với mức giá ra sao? Mặc dù cả Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đều khẳng định, thu mua tạm trữ lúa, gạo không phải là giải pháp hỗ trợ trực tiếp cho nông dân mà là giải pháp để nâng đỡ thị trường, hỗ trợ thu mua lúa trong giai đoạn cao điểm thu hoạch lúa nhằm đẩy giá lúa lên theo chiều hướng có lợi cho nông dân. Hiện, chưa có giải pháp nào khả thi hơn giải pháp này khi giá lúa thị trường có xu hướng giảm xuống. Tuy nhiên, thực tế thời gian qua, việc thu mua tạm trữ chỉ có tác dụng trong một thời điểm nhất định. Còn sau tạm trữ, giá lúa lại tiếp tục giảm chứ không hề được “ăn theo” giá lúa trong thời điểm tạm trữ.

Về phía doanh nghiệp, trong thời điểm nhu cầu thị trường giảm mà nguồn cung lại tăng, dẫn đến xuất khẩu khó khăn như hiện nay, thì việc tạm trữ cũng trở thành áp lực giải phóng hàng để trả nợ ngân hàng. Ðiều đó lý giải việc các doanh nghiệp tạm trữ lúa gạo buộc phải hạ giá bán ra để xoay vòng vốn.

Giao thu mua tạm trữ về địa phương

Trước những hạn chế trong quá trình thực thi chính sách thu mua tạm trữ lúa, gạo, Chủ tịch VFA Trương Thanh Phong cho biết: Hiện VFA đã kiến nghị Chính phủ giao việc thu mua tạm trữ lúa, gạo về các địa phương. Phương án này được tính đến với mong muốn địa phương căn cứ vào sản lượng lúa trên địa bàn và năng lực của doanh nghiệp để phân bổ trực tiếp sản lượng thu mua, giúp giải quyết tốt hơn bài toán sản xuất, tiêu thụ, xuất khẩu gạo. Nhưng vấn đề đặt ra là nếu việc thu mua tạm trữ giao về các địa phương thì công việc tìm đầu ra sẽ do các doanh nghiệp và chính quyền địa phương tự lo.

Trong khi khả năng xúc tiến thương mại của nhiều doanh nghiệp còn khá hạn chế thì nguy cơ lượng gạo tồn kho sẽ tăng lên, ảnh hưởng đến giá lúa, gạo trong nước và xuất khẩu. Vì vậy, dù kiến nghị này mới đang được Chính phủ xem xét nhưng có lẽ cũng không thể “khoán trắng” cho địa phương thực hiện mà vẫn cần sự chung tay, nỗ lực của các đơn vị liên quan. Tuy nhiên, nhìn ở nhiều khía cạnh thì chính sách tạm trữ thực chất cũng chỉ là một giải pháp “tình thế”, rất khó có thể đem lại lợi ích tối đa cho tất cả các bên liên quan. Chính vì vậy, về lâu dài, ngành nông nghiệp nói chung và ngành lúa, gạo nói riêng cần có chính sách, chiến lược cụ thể giải bài toán sản xuất – tiêu thụ lúa, gạo.

Theo Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt Phạm Ðồng Quảng thì, ngành nông nghiệp cần tính đến việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, thực hiện đa dạng hóa cây trồng trên đất lúa để tăng thu nhập cho nông dân. Ðối với diện tích lúa, cần giảm bớt trên cơ sở bảo đảm lượng lúa, gạo cho mục tiêu an ninh lương thực, số còn lại xuất khẩu theo nhu cầu thị trường. Trong đó, chú trọng đến phân khúc lúa chất lượng cao và nâng cao năng lực chế biến của doanh nghiệp để gia tăng giá trị xuất khẩu gạo trên thị trường thế giới.

Thu hoạch lúa tại Nông trường Cờ Ðỏ, TP Cần Thơ. Ảnh: THẠCH VÂN