Nhân Ngày Dân số thế giới (11-7): Đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững

Việt Nam thuộc nhóm 15 quốc gia có dân số đông nhất thế giới. Đây vừa là lợi thế nhưng cũng là thách thức lớn trong việc nâng cao chất lượng dân số. Ngày Dân số thế giới năm nay có chủ đề “Đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững”, nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng dân số, đáp ứng nguồn nhân lực chất lượng cao cho thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Còn khó khăn trong công tác bảo đảm chất lượng dân số

Theo thông tin từ Bộ Y tế, năm 1994, tại Cairo (Ai Cập), Hội nghị quốc tế về dân số và phát triển có 179 quốc gia tham dự trong đó có Việt Nam đã thông qua Chương trình hành động với tầm nhìn sâu rộng trong lĩnh vực dân số và phát triển. Năm 2024, tròn 30 năm (1994-2024) thực hiện chương trình, mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu nhưng theo Quỹ Dân số Liên hợp quốc, thế giới vẫn còn đối mặt với nhiều vấn đề, như: Tử vong bà mẹ liên quan đến thai sản, nhu cầu về kế hoạch hóa gia đình chưa được đáp ứng, bạo lực đối với phụ nữ, mang thai ở tuổi vị thành niên...

Tại Việt Nam, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là sự lãnh đạo, chỉ đạo đồng bộ, quyết liệt của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp và sự đồng thuận, hưởng ứng của quần chúng nhân dân, công tác dân số 30 năm qua đã có những phát triển vượt bậc, đáng ghi nhận. Việt Nam đã áp dụng cách tiếp cận sáng tạo để giải quyết tình trạng bất bình đẳng và thu hẹp khoảng cách về phát triển kinh tế-xã hội giữa các vùng và các nhóm dân cư. Tuổi thọ của người dân được nâng cao, đạt 73,7 tuổi năm 2023. Việt Nam đã vượt qua các xu hướng toàn cầu về giảm tỷ lệ tử vong bà mẹ trong 30 năm qua, tỷ lệ sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại đạt mức cao trên thế giới. Tầm vóc, thể lực người Việt Nam có bước cải thiện. Dân số có sự phân bố hợp lý hơn, gắn với quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Song, công tác dân số tại Việt Nam vẫn còn những khó khăn, thách thức, như: Chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng, đối tượng và nguy cơ không đạt mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc; tốc độ già hóa dân số nhanh; tỷ số giới tính khi sinh cao; tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống vẫn còn chậm khắc phục. Cùng với đó là tỷ số giới tính khi sinh vẫn luôn ở mức cao là 112,1 trẻ trai/100 trẻ gái.

Cần chính sách phù hợp

Chia sẻ về các yếu tố giảm mức độ gia tăng dân số, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, theo các nghiên cứu, điều tra trong nước, tại Việt Nam, tuổi kết hôn tăng nhưng lại giảm tỷ lệ kết hôn. Điều này cho thấy xu hướng kết hôn muộn, không muốn kết hôn, không muốn sinh con, sinh muộn, sinh ít, sinh thưa ngày càng cao và có xu hướng lan rộng. Nếu mức sinh tiếp tục giảm, số người được sinh ra ngày càng ít đi thì tương lai lực lượng dân số trong độ tuổi lao động sẽ giảm, trong khi tuổi thọ trung bình của người Việt Nam tăng nhanh dẫn đến tỷ trọng dân số già sẽ chiếm tỷ lệ rất cao trong tổng dân số, và Việt Nam sẽ có cơ cấu dân số già. Mặt khác, dân số già có xu hướng sử dụng nhiều dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe hơn, gây sức ép lớn với hệ thống y tế và chăm sóc sức khỏe nhân dân của quốc gia. Chi phí trung bình để chăm sóc sức khỏe cho một người cao tuổi bằng 7-8 lần chi phí trung bình chăm sóc sức khỏe cho một người trẻ tuổi. Vì vậy, với số lượng người già tăng lên, hệ thống lương hưu và an sinh xã hội sẽ phải đối mặt với một áp lực lớn, chi tiêu công tăng để hỗ trợ người già không có nguồn thu nhập và các chương trình hỗ trợ khác.

Việt Nam là nước có tốc độ già hóa dân số nhanh (dự kiến bước vào thời kỳ già hóa dân số vào năm 2038) sẽ tác động sâu sắc tới nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội như hệ thống chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội, việc làm. Bên cạnh đó, việc hoàn thiện, ban hành cơ chế, chính sách, pháp luật về dân số còn chậm. Mạng lưới cung cấp dịch vụ dân số chưa đáp ứng được nhu cầu ngày càng đa dạng của người dân. Nguồn lực chưa đáp ứng đủ yêu cầu phát triển các cơ sở cung cấp dịch vụ xã hội cơ bản. Các chuyên gia dân số nhận định, cần duy trì vững chắc mức sinh thay thế để trong tương lai, Việt Nam sẽ có quy mô dân số phù hợp với diện tích lãnh thổ, bảo đảm sự cân đối, hài hòa giữa các độ tuổi; làm chậm lại thời gian chuyển đổi từ giai đoạn “già hóa dân số” sang “dân số già”, có cơ hội phát triển các dịch vụ an sinh xã hội, chăm sóc người cao tuổi tốt hơn.

Nhằm nâng cao chất lượng dân số, các chuyên gia khuyến cáo, cả nam, nữ nên khám sức khỏe tiền hôn nhân tối thiểu từ 3 đến 6 tháng trước khi kết hôn nhằm giúp các cặp vợ chồng tránh được một số bệnh di truyền thường gặp cho con như mù màu, tan máu bẩm sinh, hội chứng Down... Tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân sẽ giúp sinh ra những đứa trẻ khỏe mạnh, tránh những gánh nặng cho bản thân đứa trẻ, gia đình và xã hội, góp phần bảo đảm hôn nhân bền vững, từng bước nâng cao chất lượng giống nòi. Hiện nay, hoạt động tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn là một trong những nhân tố quyết định đến chất lượng dân số, chất lượng nguồn nhân lực và tương lai của giống nòi. Theo đó, vấn đề này được Bộ Y tế xác định là một ưu tiên hàng đầu trong Chiến lược dân số đến năm 2030.