Nhận bảo hiểm xã hội một lần: Vẫn chuyện thiệt thòi cho người lao động

Chỉ trong 3 tháng đầu năm 2022, đã có gần 209 nghìn người nhận bảo hiểm xã hội một lần. Đây là thực tế rất đáng lo ngại, tác động trực tiếp đến quyền lợi về an sinh xã hội của người lao động.

Vẫn gia tăng số người nhận bảo hiểm xã hội một lần

Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, trong 3 tháng đầu năm 2022, số người được giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần là 208.943 người. Con số này đã tăng 1% so với cùng kỳ năm 2021.

Như vậy, trong tương lai, những lao động này khi đến tuổi về hưu sẽ không có nguồn thu nhập hằng tháng từ lương hưu để bảo đảm cuộc sống và không được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí để chăm sóc sức khỏe khi về già, hoặc nếu có thì mức hưởng lương hưu rất thấp. Đây là thực tế rất đáng lo ngại. Điều này không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của người lao động, mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội lâu dài của quốc gia, khi dân số nước ta đang bắt đầu giai đoạn già hóa.

Việc nhận bảo hiểm xã hội một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt, nhưng đồng nghĩa với việc người lao động đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi đến tuổi già, độ tuổi dễ bị tổn thương nhất. Khi đó, sức khỏe của họ đã suy giảm, dễ mắc bệnh.

Có nhiều người đã nhận bảo hiểm xã hội một lần, sau này lại mong muốn được nộp lại khoản tiền đã nhận, tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội cho số năm còn thiếu để hưởng lương hưu. Nhưng vấn đề này không thể giải quyết được, vì pháp luật hiện hành không có quy định theo mong muốn của người lao động.

Nhiều thiệt thòi khi nhận bảo hiểm xã hội một lần

Một lao động nữ vào năm 2022 đủ 55 tuổi 8 tháng, đến hết năm 2019 đã tham gia bảo hiểm xã hội được 18 năm (từ năm 2002-2019). Giả định lao động nữ thọ 76,3 tuổi (tuổi thọ trung bình theo kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở của Tổng cục Thống kê năm 2020), không tính đến tác động của các yếu tố tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng lương, lãi suất đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội, có các kết quả như sau:
1. Nếu quyết định nhận bảo hiểm xã hội một lần, mức hưởng là: (12 năm X 1,5 tháng lương) (6 năm X 2,0 tháng lương) = 30 tháng lương.
2. Nếu đóng bảo hiểm xã hội thêm 2 năm cho đủ 20 năm (đủ số năm tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng lương hưu), mức hưởng lương hưu nhận được trong khoảng 20 năm là: 20 năm X 12 tháng X 45% = 108 tháng lương.

Đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp hơn 2 năm qua đã gây ra những tác động tiêu cực đến đời sống kinh tế-xã hội. Nhiều người lao động mất việc làm dẫn đến không có thu nhập. Đa số người lao động chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần vì cần có một khoản tiền chi tiêu, trang trải cuộc sống. Một số người lao động khác lựa chọn nhận vì chưa hiểu được những lợi ích của việc hưởng lương hưu so với nhận bảo hiểm xã hội một lần cũng như tính nhân văn, ưu việt và tính chia sẻ, trách nhiệm cộng đồng của việc tham gia bảo hiểm xã hội.

Khi quyết định nhận bảo hiểm xã hội một lần, thời gian đóng đã được tính hưởng bảo hiểm xã hội một lần của người lao động sẽ không được tính thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội khác. Họ cũng không còn trong hệ thống bảo hiểm xã hội được Nhà nước bảo hộ về an sinh xã hội. Đồng thời, mất cơ hội tham gia bảo hiểm y tế 5 năm liên tục để được hưởng quyền lợi với các dịch vụ y tế kỹ thuật cao và thuốc đắt tiền; phải tự chi trả chi phí khám, chữa bệnh nếu không may bị ốm đau, tai nạn trong thời gian chờ hưởng bảo hiểm xã hội một lần (12 tháng).

Ngoài ra, người lao động mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động hoặc đủ điều kiện hưởng nhưng mức hưởng thấp do bị trừ thời gian đóng bảo hiểm xã hội đã nhận một lần.

Bảo hiểm xã hội Việt Nam khuyến nghị, người lao động khi không lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần, có quyền bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội. Từ đó, khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, hoặc tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện cho đủ số năm còn thiếu để đủ điều kiện hưởng lương hưu trang trải cuộc sống và được cấp thẻ bảo hiểm y tế (với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh) trong suốt thời gian hưởng lương hưu để chăm sóc sức khỏe khi về già.

Nếu tham gia bảo hiểm xã hội nhiều hơn, mức hưởng sẽ cao hơn. Chưa kể, mức hưởng lương hưu còn được điều chỉnh tăng, Khi người lao động sống càng thọ, tiền hưởng lương hưu sẽ càng nhiều hơn.

Như vậy, có thể thấy rõ, việc người lao động được hưởng chế độ hưu trí sẽ có nhiều quyền lợi hơn lựa chọn nhận bảo hiểm xã hội một lần. Hưởng bảo hiểm xã hội một lần đồng nghĩa với việc người lao động ra khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội và tự tước đi quyền an sinh cơ bản của bản thân.

Trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) – do Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội xây dựng – đang lấy ý kiến và hoàn thiện, đã có đề xuất giảm dần số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm theo quy định hiện hành, xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm với mức hưởng được tính toán phù hợp. Quy định này nhằm tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia bảo hiểm xã hội thấp, được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi bảo hiểm xã hội. Qua đó, giúp giảm tình trạng người lao động rời khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội trước khi nghỉ hưu.

Theo dự kiến, dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ hai của Quốc hội khóa XV (tháng 10/2022). Sau đó, dự thảo Luật dự kiến trình Quốc hội thông qua vào năm 2023.