Nguy cơ tiệt chủng một loại thảo dược quý

Người dân xã Nhân Cơ, huyện Đác R'lấp mua mật nhân bày bán ven đường. Bài và ảnh: NGUYỄN CÔNG LÝ

Hơn một tháng nay, ở Đác Nông rộ lên phong trào người người sử dụng cây mật nhân. Phụ nữ, người già thì mua củ, rễ về nấu nước uống; nam giới thì đem ngâm rượu uống.

Do nhu cầu tăng cao cho nên người dân khắp nơi đổ xô vào rừng đào cây mật nhân, đưa về bày bán tràn lan tại các chợ, nhiều nhất là trên các tuyến đường và chợ trung tâm thị xã Gia Nghĩa. Việc rộ lên phong trào sử dụng cây mật nhân là do có thông tin “cây mật nhân chữa được bách bệnh, nhất là tăng cường sinh lực cho nam giới”, làm cho loại thảo dược quý này có nguy cơ tiệt chủng.

Chủ tịch Hội Đông y tỉnh Đác Nông Trương Văn Minh cho biết: Cây mật nhân còn gọi là cây bách bệnh (tên khoa học là Eurycoma Longifolia), là loài thực vật thuộc nhóm thuốc quý. Theo kinh nghiệm dân gian thì các bộ phận của cây như: rễ, vỏ, thân… từ lâu được dùng để bào chế các loại biệt dược chữa bệnh ăn uống không tiêu, nôn mửa, đầy bụng, tiêu chảy, kiết lỵ, đau mỏi lưng, chữa sốt rét, giải độc do uống nhiều rượu; lá nấu nước trị ghẻ, lở ngứa… Ngoài ra, còn chữa khí hư và có công dụng tăng cường sinh lực cho nam giới. Mặc dù cây mật nhân có nhiều công dụng nhưng một thời gian dài trước đây ít người quan tâm đến, nhưng kể từ khi trên ti-vi xuất hiện quảng cáo rầm rộ loại sâm Alipas với nội dung tăng cường sinh lực cho nam giới, trong đó có thành phần của cây mật nhân, từ đó mọi người mới quan tâm, sử dụng.

Người ta đổ xô đi tìm mua củ, rễ của loại cây này về thái lát mỏng, phơi khô ngâm rượu hoặc nấu nước sử dụng hằng ngày. Anh Nguyễn Văn Tuấn, ở phường Nghĩa Trung, thị xã Gia Nghĩa cho biết: “Từ trước đến nay, tôi chưa khi nào sử dụng cây mật nhân nhưng từ khi có thông tin uống rượu ngâm củ mật nhân sẽ tăng cường sinh lực, chưa biết thực hư thế nào, tôi cũng mua cho mình một hũ sử dụng gần một tháng nay. Uống vào tôi thấy vẫn bình thường không thấy khỏe hơn trước tí nào cả”. Cũng giống như anh Tuấn, từ ngày rộ lên phong trào sử dụng mật nhân, ông Nguyễn Văn Bá, ở phường Nghĩa Thành, thị xã Gia Nghĩa ngoài việc mua về sử dụng hằng ngày, ông còn mua rễ về ngâm rượu bán cho khách. Có ngày bán được cả chục lít rượu pha chế với mật nhân. Ai đến mua rượu cũng đòi pha mật nhân, dù có đắt một chút cũng chấp nhận.

Trong khi đó, theo những người làm trong ngành đông y thì để sử dụng mật nhân có hiệu quả, là bài thuốc tốt cho sức khỏe cần phải có chỉ định của các thầy thuốc, lương y có kinh nghiệm. Những người có sức đề kháng yếu, cơ thể mang nhiều bệnh liên quan đến nội tạng như gan, mật, dạ dày… nếu dùng mật nhân sẽ nguy hiểm đến tính mạng, nhất là phụ nữ có thai không nên dùng cây này làm thuốc. Còn thông tin cây mật nhân có thể chữa được cao huyết áp, tiểu đường hay nhiều bệnh nan y khác thì chưa được kiểm chứng. Tuy nhiên, chưa có cơ quan chức năng hay một đơn vị chuyên môn nào kiểm tra các “khúc củi” bày bán này có phải là dược liệu mật nhân hay không? Và khi các cơ quan chức năng chưa vào cuộc thì người dân cần hết sức cẩn thận khi tìm mua cây mật nhân, nhằm tránh mua phải “hàng rởm”, rước họa vào thân.

Do nhiều người dân đổ xô vào rừng săn lùng đào mật nhân về bán khiến cho cây thuốc quý này có nguy cơ tiệt chủng. Bà Nguyễn Thị Kim Thúy, một tiểu thương bày bán củ mật nhân với số lượng lớn ở chợ Gia Nghĩa cho biết: Từ khi rộ lên phong trào sử dụng mật nhân khiến nhiều tiểu thương ở chợ kiêm thêm việc bán mật nhân nên nhiều điểm bán chất thành đống như… củi. Còn theo anh K’Hơn ở xã Đác Plao, huyện Đác Glong, nhiều người dân trong xã kéo nhau vào rừng đào cây mật nhân đem về bán. Thời gian đầu, mỗi chuyến đi rừng chỉ một, hai ngày là đào được 30 đến 40 kg củ, rễ. Còn bây giờ, do nhiều người đi đào nên phải vào tận rừng sâu, mỗi chuyến đi phải mất gần một tuần mới đào được khoảng 50 kg. Còn ông Trần Văn Thắng, một trong 10 người thường xuyên đi rừng đào mật nhân ở xã Nhân Cơ, huyện Đác R’lấp cho biết: Trước đây, khi chưa ai để ý đến loại thảo dược này, chỉ cần vào bìa rừng là đào được, thậm chí còn mọc cả trong rẫy cà-phê. Nhưng hơn một tháng nay, nhiều người đi đào cây mật nhân cho thu nhập cao, khiến nhiều người chuyên “hành nghề” đào mật nhân.

Không chỉ người dân địa phương mà nhiều người dân ở các tỉnh miền trung như Bình Định, Quảng Ngãi, Phú Yên… cũng kéo lên đi rừng đào cây mật nhân về bán, làm cho “đội quân” đi rừng săn lùng mật nhân ngày càng đông. Do vậy, diện tích cây mật nhân bị thu hẹp nhanh chóng, hiện nay muốn đào được với số lượng lớn phải vào tận rừng sâu, thậm chí một số người còn lén lút vào các khu bảo tồn thiên nhiên Nam Nung, Tà Đùng, Vườn quốc gia Nam Cát Tiên… để đào mật nhân. Với cách khai thác đào cả rễ, củ thì có lẽ chẳng bao lâu nữa loại cây này sẽ bị “xóa sổ”.

Hiện nay, ở Đác Nông không chỉ có người dân mua mật nhân về sử dụng mà xuất hiện nhiều thương lái từ các nơi tìm đến thu gom với số lượng lớn để đưa đi các tỉnh, thành phố khác bán, thậm chí có người còn thu gom để bán ra nước ngoài. Chị Nguyễn Thị Hoa, một tiểu thương ở chợ Gia Nghĩa cho biết: Nghe tin đồn thổi, người nhà của chị ở tận Thừa Thiên – Huế cũng gọi điện vào nhờ mua một ít củ, rễ mật nhân khô gửi về ngâm rượu uống. Chủ tịch Hội Đông y tỉnh Đác Nông Trương Văn Minh lo lắng: Nếu cứ để tình trạng khai thác và buôn bán cây mật nhân một cách tràn lan như hiện nay thì chẳng bao lâu nữa loại thảo dược quý này sẽ cạn kiệt. Thảo dược quý có nguy cơ tiệt chủng. Tính mạng con người bị đe dọa nếu sử dụng dược liệu tùy tiện. Đề nghị các cơ quan liên quan sớm vào cuộc.