Nguy cơ đổ vỡ quan hệ Liên minh châu Âu - Thổ Nhĩ Kỳ

Căng thẳng ngoại giao giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Liên minh châu Âu tiếp tục leo thang khi Liên minh châu Âu triệu Đại sứ Thổ Nhĩ Kỳ vì phát biểu của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan. Các nhà phân tích nhận định, các tranh cãi giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Liên minh châu Âu có thể khiến mối quan hệ hai bên đổ vỡ.

Sau những căng thẳng ngoại giao với Đức và Hà Lan xung quanh việc nhà chức trách hai quốc gia trên cấm các bộ trưởng Thổ Nhĩ Kỳ tổ chức tiếp xúc với công dân Thổ Nhĩ kỳ hiện đang sinh sống tại các quốc gia trên trong chiến dịch vận động cho cuộc trưng cầu ý dân sắp diễn ra vào ngày 16-4 tới, quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ với Liên minh châu Âu đã leo lên nấc thang căng thẳng mới.

Ngày 22-3, trong bài phát biểu tại thủ đô Ankara, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan đã nói bóng gió rằng người dân châu Âu có thể sẽ bị đối xử tương tự như người Thổ Nhĩ Kỳ và người Hồi giáo bị đối xử khi đi trên các đường phố ở châu Âu. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ T.Erdogan tuyên bố sẽ xem xét lại tất cả các mối quan hệ chính trị và hành chính với Liên hiệp châu Âu sau khi nước này tiến hành cuộc trưng cầu ý dân về cải cách Hiến pháp vào ngày 16-4 tới. Theo ông, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ vẫn duy trì mối quan hệ kinh tế với Liên minh châu Âu nhưng sẽ xem xét lại thỏa thuận về người di cư. Tổng thống Erdogan tuyên bố sẽ giữ nguyên việc so sánh một số nhà lãnh đạo châu Âu với phát-xít.

Ngay lập tức, ngày 23-3, Liên minh châu Âu đã triệu Đại sứ của Thổ Nhĩ Kỳ để giải thích về tuyên bố trên của Tổng thống nước Erdogan.

Người phát ngôn Liên minh châu Âu Maja Kocijancic, cho biết: “Chúng tôi đã đề nghị đại diện thường trực của Thổ Nhĩ Kỳ tại Liên minh châu Âu đến vì chúng tôi muốn nhận được lời giải thích về phát biểu của Tổng thống Erdogan liên quan đến sự an toàn của người châu Âu trên đường phố trên thế giới”.

Nhân lệnh cấm của Mỹ và Anh đối với các thiết bị lớn hơn điện thoại di động lên khoang hành khách của các chuyến bay từ một vài nước, trong đó có Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống T.Erdogan cho rằng, hành động này đã làm tổn hại sự tin cậy lẫn nhau. Ông kêu gọi Mỹ và Anh sớm dỡ bỏ lệnh cấm này.

Cũng trong ngày 23-3, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ T.Erdogan chỉ trích Bulgaria gây sức ép đối với những người Thổ Nhĩ Kỳ sống ở nước này trước thềm cuộc bầu cử Quốc hội ở Bulgaria. Hiện có hơn 500 nghìn người gốc Thổ Nhĩ Kỳ sống ở Bulgaria. Trước đó, Bulgaria đã triệu Đại sứ Thổ Nhĩ Kỳ tại Sofia và triệu hồi Đại sứ Bulgaria tại Thổ Nhĩ Kỳ về nước để tham vấn.

Ngày 23-3, gặp người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ tại Thụy Sĩ, Bộ trưởng Ngoại giao Thụy Sĩ Didier Burkhalter. cho biết, Thụy Sĩ sẽ “điều tra kỹ” bất kỳ hành động do thám trái phép nào của Ankara đối với các công dân Thổ Nhĩ Kỳ tại Thụy Sĩ trước ngày 16-4 tới. Thụy Sĩ quan ngại Thổ Nhĩ Kỳ lợi dụng mạng lưới tình báo để giám sát công dân trước thềm cuộc trưng cầu ý dân ngày 16-4 tới.

Cùng ngày, Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ đã triệu Đại sứ Na Uy đến sau khi Na Uy ban hành quy chế tị nạn cho năm cựu sĩ quan quân đội Thổ Nhĩ Kỳ bị cáo buộc liên quan tổ chức khủng bố Phetula (FETO) của Giáo sĩ Ph.Gulen, người hiện sống lưu vong tại Mỹ. Những cựu sĩ quan này từng làm việc tại trung tâm giáo dục của NATO ở Na Uy.

Mâu thuẫn đe dọa đổ vỡ

Quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và một số nước Liên minh châu Âu trở nên căng thẳng và bị đẩy xuống mức khó có thể hàn gắn khi một số quốc gia như Đức, Hà Lan, Đan Mạch không chấp nhận cho các bộ trưởng của Thổ Nhĩ Kỳ tổ chức các cuộc mít-tinh ở những nước này nhằm vận động cộng đồng người Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc trưng cầu ý dân sắp diễn ra vào ngày 16-4 tới. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan đã chỉ trích lãnh đạo Hà Lan và Đức hành xử “như những kẻ phát xít” đồng thời tuyên bố ngừng quan hệ ngoại giao cấp cao với Hà Lan. Trước những tuyên bố của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, Thủ tướng Đức Angela Merkel cho rằng, ông Erdogan đã đi quá giới hạn và Ankara đang ngày càng xa cách với Liên minh châu Âu.

Thực tế cho thấy từ lâu, quan hệ giữa Liên minh châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ luôn tồn tại những mâu thuẫn sâu sắc. Lịch sử cũng đã chia rẽ hai bên, khi các tranh cãi về việc thừa nhận nạn diệt chủng người Armenia dưới thời Đế chế Ottoman trong Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất vẫn còn dai dẳng đến ngày nay. Cho dù hợp tác an ninh và quan hệ kinh tế giữa Liên minh châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ luôn bền chặt nhưng những mâu thuẫn ngày càng lộ rõ.

Sau khi đảng Công lý và Phát triển (AKP) lên nắm quyền dưới thời Tổng thống Abdullah Gul năm 2002 và sau đó là dưới thời Tổng thống Tayyip Erdogan, những xung đột này dường như đã được giải tỏa. Trong những năm đầu tiên nắm quyền, đảng AKP luôn muốn Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập Liên minh châu Âu và hiện đại hóa nền kinh tế và đảng này đã tiến hành những cải cách thực sự, đặc biệt là trong các lĩnh vực như tư pháp, điều vốn cần thiết cho mục tiêu trở thành thành viên Liên minh châu Âu của Thổ Nhĩ Kỳ.

Thổ Nhĩ Kỳ đã xin gia nhập Liên minh châu Âu từ lâu bởi Ankara muốn được hưởng những ưu đãi về kinh tế, thương mại, tài chính, đầu tư, cũng như cả những phúc lợi xã hội từ phía Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, suốt nhiều năm qua, Liên minh châu Âu luôn tìm cách trì hoãn hoặc không dành ưu tiên cho việc kết nạp Thổ Nhĩ Kỳ. Việc Liên minh châu Âu chưa thực hiện cam kết miễn thị thực cho công dân Thổ Nhĩ Kỳ theo điều khoản đã cam kết trong thỏa thuận giữa Liên minh châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ về người di cư đạt được hồi tháng 3-2016 đã chứng minh điều này.

Thêm vào đó, việc chính quyền Tổng thống Erdogan bắt giam và sa thải hàng chục nghìn binh lính, cảnh sát, thẩm phán, công tố viên, nhà báo… sau khi chặn được âm mưu đảo chính hồi tháng 7-2016 bị Liên minh châu Âu coi là vi phạm nhân quyền và các nguyên tắc của luật pháp. Trong khi chính quyền Ankara lại cho rằng chính Liên minh châu Âu lại đang bao che cho các phần tử đảo chính và dung túng cho các tay súng người Kurd mà Thổ Nhĩ Kỳ đã đặt ngoài vòng pháp luật.

Dù hiện tại, Liên minh châu Âu đang rất cần sự hợp tác của chính quyền Ankara trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng di cư và Thổ Nhĩ Kỳ còn đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng ở Iraq và Syria, mà Liên minh châu Âu xác định là mối đe dọa an ninh hàng đầu, nhưng Liên minh châu Âu lại không từ bỏ các nguyên tắc của mình.

Việc Thổ Nhĩ Kỳ cảnh báo dừng thực thi thoả thuận với Liên minh châu Âu về hạn chế dòng người di cư nước ngoài kéo tới Lục địa già vào ngày 15-3 vừa qua có thể là “con bài cuối cùng” trong cuộc tranh cãi với Liên minh châu Âu. Điều này sẽ thúc đẩy dòng người di cư tìm đường đến châu Âu. Rõ ràng, các nước Liên minh châu Âu đã thấm thía bài học để lại từ cuộc khủng hoảng người di cư của những năm trước. Chính cuộc khủng hoảng này được coi là nguồn gốc đã dẫn tới những vụ khủng bố đẫm máu, cùng với đó là phong trào dân tộc chủ nghĩa và dân túy cực đoan đang trỗi dậy tại châu Âu. Liên minh châu Âu cũng hiểu rõ sự đổ vỡ trong quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ có thể đẩy khu vực Biển Đen và vùng Balkan vào bất ổn. Hơn thế nữa, nếu để mất mối quan hệ với quốc gia có vị trí chiến lược này, phương Tây sẽ mất một chỗ đứng quan trọng tại Trung Đông trong khi ảnh hưởng của Nga tại khu vực này ngày càng được củng cố.

Các nhà phân tích cho rằng cả Thổ Nhĩ Kỳ và Liên minh châu Âu đang đứng trước những thử thách lớn và đây sẽ là thời điểm hai bên phải quyết định mối quan hệ trong tương lai./.

Theo Dangcongsan