Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Thọ cống hiến sức trẻ gìn giữ di sản then

- Di sản Then là loại hình tín ngưỡng dân gian gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của dân tộc Tày, Nùng. Để di sản Then có sức sống bền bỉ và được lưu truyền qua bao thế hệ thì vai trò của các nghệ nhân là rất lớn. Mặc dù tuổi đời còn trẻ (33 tuổi) nhưng nghệ nhân Nguyễn Văn Thọ, dân tộc Tày (sinh năm 1991), thôn Nà Noọng, xã Đề Thám, huyện Tràng Định đã có gần 22 năm thực hành, gìn giữ và phát huy giá trị di sản Then.

Sinh ra và lớn lên ở vùng đất Tràng Định, nơi cư trú của lớp cư dân Tày, Nùng bản địa với những phong tục, truyền thống văn hóa giàu bản sắc và là quê hương của làn điệu Then Tò mạy nổi tiếng, từ nhỏ nghệ nhân Nguyễn Văn Thọ đã được đắm mình trong những nghi lễ then như cấp sắc, lẩu then đặc sắc... Anh Thọ chia sẻ: Năm 2002, tôi bắt đầu theo học then với bà Hoàng Thị Shinh, ở thôn Lậu Cáy, xã Hồng Thái, huyện Văn Lãng. Sau quá trình học tập, nghiên cứu và bước đầu thực hành, cuối năm 2002, khi ấy được 11 tuổi, tôi đã được làm lễ cấp sắc; đến năm 2005, tôi bắt đầu tự đi làm các nghi lễ then. Với tôi, then không chỉ là nghiệp duyên mà còn là di sản văn hóa cha ông để lại nên tôi tự thấy trách nhiệm của mình là phải gìn giữ, lan tỏa để không bị mai một.

Với tấm lòng với di sản then như vậy, sau một thời gian học hỏi và nắm chắc tri thức và kỹ năng thực hành nghi lễ then cổ của dòng then dân tộc Tày huyện Tràng Định với hơn 4000 câu thơ, anh Thọ đã trực tiếp thực hành nhiều lễ then lớn, nhỏ theo phong tục tập quán truyền thống của đồng bào Tày tại các làng bản trên địa bàn xã Đề Thám, huyện Tràng Định và các vùng lân cận trong tỉnh, tiêu biểu như: cầu an, đầy tháng, cúng mụ, khao tổ, vào nhà mới,… và các nghi lễ khác. Bên cạnh đó, anh Thọ còn được nhiều gia đình mời đi thực hành nghi lễ then ở một số tỉnh, thành phố trong và ngoài nước như: Thanh Hóa, Bắc Ninh, Bắc Giang, Nam Định, Hà Nội, Đắk Lắk, Đắk Nông; Thành phố Hồ Chí Minh; Bằng Tường, Long Châu (Trung Quốc)… Bên cạnh việc trực tiếp thực hành các nghi lễ then cổ, với uy tín trong quá trình thực hành di sản, nghệ nhân Nguyễn Văn Thọ đã truyền dạy cho 105 học trò; thường xuyên cung cấp thông tin, phối hợp với các cơ quan nghiên cứu, truyền thông trung ương và địa phương về các nghi lễ then phục vụ công tác quảng bá, bảo tồn phát huy di sản then, đơn cử như năm 2018, cung cấp lời hát then trong lễ then thôi tang cho Viện Âm nhạc (Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) xuất bản bộ sách “Hát then các dân tộc Tày, Nùng, Thái Việt Nam” (3 tập); năm 2020, phối hợp cung cấp thông tin xuất bản cuốn sách “Tàng Pựt mừa đẳm” (Đường then về tổ) của tác giả Nguyễn Văn Bách – Nông Thị Cúc - Nguyễn Thị Thắm.

Ngoài ra, nghệ nhân Thọ còn rất tích cực trong việc quảng bá giá trị đặc sắc của di sản then Lạng Sơn tới các địa phương khác trong tỉnh và đem về nhiều thành tích cao cho tỉnh nhà tại các cuộc thi toàn quốc, tiêu biểu như: giải A Liên hoan hát then toàn quốc lần thứ V (năm 2015); giải C trích đoạn nghi lễ: "Lẩu Then khai quang cấp sắc" Liên hoan nghệ thuật hát then, đàn tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái lần thứ VII - năm 2024... Đặc biệt, năm 2024, anh Thọ là một trong số các nghệ nhân của tỉnh Lạng Sơn và Quảng Ninh được Hiệp hội tinh hoa Việt Nam (L’Association Parfums du Vietnam) tại Pháp mời sang trình diễn di sản Then tại thành phố Nice và thành phố Paris, Cộng hòa Pháp. Ông Nguyễn Đặng Ân, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đánh giá: Những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản then trên địa bàn tỉnh có sự đóng góp tích cực của nghệ nhân Nguyễn Văn Thọ. Mặc dù tuổi còn trẻ nhưng những gì anh đã đóng góp cho việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản then của Lạng Sơn thật đáng biểu dương và ghi nhận. Anh chính là tấm gương cho thấy thế hệ trẻ đang rất nâng niu, trân trọng những giá trị truyền thống của dân tộc...   

Với những đóng góp tiêu biểu trên, nghệ nhân Nguyễn Văn Thọ đã nhận được nhiều bằng khen, giấy khen của các cấp, các ngành trao tặng. Tiêu biểu, tháng 9/2022, nghệ nhân Nguyễn Văn Thọ được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể với loại hình “Tập quán xã hội và tín ngưỡng”; tháng 10/2024, Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Thọ được Chủ tịch UBND tỉnh tặng bằng khen vì đã có thành tích trong hoạt động bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống các dân tộc tỉnh Lạng Sơn.