Nghệ nhân miệt mài, tâm huyết với sản phẩm thủ công truyền thống

– Mặc dù tuổi đã cao nhưng nghệ nhân Hoàng Choóng (sinh năm 1945), xã Mai Pha, thành phố Lạng Sơn vẫn miệt mài nhào nặn đất, làm ra những chiếc đầu sư tử mèo độc đáo và đẹp mắt. Đây là sản phẩm thủ công truyền thống, mang đậm nét văn hóa của đồng bào dân tộc Tày, Nùng ở Xứ Lạng.

Nghệ nhân Hoàng Choóng bên chiếc đầu sư tử mèo ông vừa chế tác

Trong tiết trời mưa phùn phảng phất ngày cuối năm Nhâm Dần 2022, trong căn nhà nhỏ ở thôn Khòn Phổ, xã Mai Pha, chúng tôi chứng kiến một cụ ông ngồi tỉ mẩn với công việc nhào nặn đất, tô vẽ để tạo nên những chiếc đầu sư tử mèo với nhiều màu sắc sặc sỡ. Cầm trên tay chiếc đầu sư tử mèo mới họa xong màu, ông Choóng say sưa kể cho chúng tôi nghe cơ duyên ông gắn bó với công việc này: Tôi sinh ra và lớn lên tại thôn Thâm Mè, xã Hoàng Việt (nay là thị trấn Na Sầm) huyện Văn Lãng. Khi còn là một thiếu niên 13 – 14 tuổi, cứ vào mùa xuân, tôi lại được theo các già làng tham gia nhiều hoạt động tại các lễ hội. Lớn hơn một chút, tôi được đi biểu diễn cùng đội múa sư tử tại các lễ hội “lồng tồng” ở các thôn, bản trên địa bàn huyện. Qua nghe các cụ kể chuyện, tôi được biết múa sư tử mèo là nét văn hóa đặc sắc của dân tộc, không phải ở đâu cũng có. Từ đó, tôi đã tìm hiểu và nghiên cứu về cách làm ra những chiếc đầu sư tử mèo độc lạ này. May mắn tôi được cụ Nông Xuân Quyền – nghệ nhân nổi tiếng nhất vùng thời điểm đó truyền nghề làm ra những chiếc đầu sư tử mèo sinh động và độc đáo. Sau thời gian dài làm công tác giảng dạy và công tác văn hóa, thông tin tại huyện Văn Lãng, năm 2002, tôi nghỉ hưu theo chế độ. Từ đó đến nay, tôi mới có điều kiện cũng như thời gian để nghiên cứu, chế tác ra những chiếc đầu sư tử mèo với mong muốn bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc.

Theo ông Choóng, cái độc đáo của đầu sư tử mèo là được làm bằng nguyên liệu đất sét cùng những đường nét tinh tế. Do đó, để làm ra được một chiếc đầu sư tử mèo có hồn và đẹp mắt, đòi hỏi ở người làm phải kiên trì và tỉ mỉ. Để hoàn thiện một chiếc đầu sư tử mèo phải mất hơn một 1 tuần từ khâu chọn đất (đất sét trắng ở gần sông, suối), giã mịn, sàng sảy đất, ngâm nước rồi mới đến khâu nhào nặn, chế tác để tạo ra đầu sư tử. Sau khi đất khô lại, ông dán giấy bồi, sơn vẽ các loại màu lên đầu sư tử sao cho ấn tượng và bắt mắt… Ngoài thực hiện chế tác ra những chiếc đầu sư tử mèo, ông còn truyền dạy lại cách làm cho con, cháu trong gia đình để nghề không bị mai một.

Bà Ấu Thị Nga Sơn, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh cho biết: Múa sư tử của đồng bào dân tộc Tày, Nùng tỉnh Lạng Sơn được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2017. Từ đó đến nay, công tác bảo tồn di sản này càng được các cấp, ngành và nhiều người dân quan tâm, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống trong đời sống hiện đại. Trong đó, đầu tiên phải kể đến công tác truyền dạy của các nghệ nhân và những người am hiểu, tâm huyết. Nghệ nhân Hoàng Choóng là người có rất nhiều kinh nghiệm, am hiểu và tâm huyết với việc giữ gìn và phát huy di sản múa sư tử mèo của đồng bào dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn tỉnh. Ông đã tích cực nghiên cứu, chế tác ra rất nhiều đầu sư tử mèo đặc sắc và nỗ lực truyền dạy cho các thế hệ sau với mong muốn loại hình nghệ thuật này tiếp tục được giữ gìn và phát triển.

Được biết, múa sư tử mèo là loại hình nghệ thuật dân gian, thường được biểu diễn trong các dịp lễ, tết của người Tày, Nùng ở Lạng Sơn. Theo quan niệm, năm mới, sư tử mèo đi đến đâu là mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó. Từ năm 2002 đến nay, nghệ nhân Hoàng Choóng đã chế tác và bán khoảng 250 bộ đạo cụ sư tử cho cả người lớn và trẻ nhỏ. Khách hàng chủ yếu là các cơ quan, đơn vị, các trường học và nhiều cá nhân có nhu cầu mua để trưng bày, biểu diễn, giới thiệu nét văn hóa của dân tộc.

Ngoài tâm huyết trong chế tác đầu sư tử mèo, ông còn là người đam mê nghiên cứu, bảo tồn các đồ chơi dân gian truyền thống như: cáy cộc (gà đất gáy), tò he… Ông là một trong những nghệ nhân được ngành văn hóa, thể thao và du lịch tỉnh mời tham gia trưng bày, quảng bá sản phẩm thủ công truyền thống tại nhiều chương trình, hoạt động như: chương trình triển lãm đặc trưng đồng bào các dân tộc Lạng Sơn, tại Hà Nội như chương trình Chợ phiên Xứ Lạng tổ chức tại Đồng Mô, Hà Nội năm 2018; khai trương tuyến phố đi bộ Kỳ Lừa năm 2020… Qua đó, những sản phẩm thủ công truyền thống mang đậm nét văn hóa của dân tộc Tày, Nùng Xứ Lạng được nhiều người biết đến.