Một số mong muốn về chính sách Bảo hiểm tiền gửi

Bảo hiểm tiền gửi là hoạt động đã có khá lâu trên thế giới. Tuy nhiên, ở nước ta thì BHTG là một lĩnh vực hoạt động khá mới mẻ. BHTG Việt Nam (DIV) được thành lập năm 1999, sau hơn 10 năm hoạt động, DIV đã từng bước phát triển và đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế nước nhà trong giai đoạn phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN. Có thể tóm tắt những thành tựu của DIV trong hơn 10 năm hoạt động như sau:

Bảo toàn và phát triển nguồn vốn được Nhà nước cấp ban đầu; Góp phần quan trọng vào công cuộc đổi mới của đất nước, tham gia tái cấu trúc hệ thống ngân hàng, duy trì sự ổn định và phát triển an toàn của hệ thống các tổ chức tham gia BHTG, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, là nhân tố quan trọng trong việc phát huy nguồn vốn nội lực để phát triển kinh tế. Khẳng định BHTG là một định chế tài chính quan trọng đối với nền kinh tế, trong đó có mạng an toàn tài chính quốc gia…

Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, DIV vẫn còn phải giải quyết một số bất cập cả về pháp lý, mô hình hoạt động lẫn các chính sách cụ thể trong thời gian tới để tiếp tục phát triển. Việc quy hoạch, hoàn thiện thiết chế tổ chức, mô hình và chính sách hoạt động cụ thể của DIV là việc của cấp quản lý vĩ mô. Trong phạm vi hiểu biết của mình, chúng tôi xin mạnh dạn đề xuất một số mong muốn:

Thứ nhất, về cơ sở pháp lý,DIV được thành lập theo Quyết định số 218/1999/QĐ-TTg ngày 9-11-1999 của Thủ tướng Chính phủ. Tuy là một tổ chức do Thủ tướng Chính phủ thành lập nhưng lại chịu điều chỉnh khá nhiều của Luật Ngân hàng nhà nước, Luật Các tổ chức tín dụng… Do vậy, tính độc lập của DIV chưa cao. Thông thường trên thế giới, tổ chức BHTG của các nước đều hoạt động độc lập với ngân hàng và chịu sự điều chỉnh của một luật riêng.

Từ thực tế nêu trên, DIV cần phải nhanh chóng có một cơ sở pháp lý phù hợp – đó là Luật Bảo hiểm tiền gửi.

Luật BHTG nếu được Quốc hội thông qua sớm (theo dự kiến sẽ được đưa vào chương trình chính thức cho ý kiến tại kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa XIII sẽ là cơ sở pháp lý cụ thể cho hoạt động của DIV, đưa hoạt động của DIV phù hợp hoạt động BHTG trên thế giới. Tạo ra sự độc lập trong cơ chế hoạt động của DIV, khắc phục được sự chưa đồng bộ giữa hoạt động hiện nay của DIV với pháp luật hiện hành về hoạt động ngân hàng (Luật Ngân hàng nhà nước, Luật Các tổ chức tín dụng…). Khắc phục việc các văn bản dưới Luật có liên quan đến hoạt động BHTG chưa thống nhất, không đồng bộ với nhau làm giảm năng lực hoạt động và đóng góp của hoạt động BHTG vào việc ổn định hệ thống tài chính quốc gia.

Thứ hai, về mô hình hoạt động,trên thế giới, hiện nay BHTG hoạt động theo ba mô hình: “Chuyên chi trả”; “Chi trả với quyền hạn được mở rộng” và “Giảm thiểu rủi ro”.

Hiện nay, DIV có các nhiệm vụ và quyền hạn: Thu phí BHTG của tổ chức tham gia BHTG theo quy định; chi trả các khoản tiền gửi được bảo hiểm cho người gửi tiền trong phạm vi mức bảo hiểm tối đa theo quy định; theo dõi, giám sát và kiểm tra việc chấp hành các quy định tại Nghị định của Chính phủ về BHTG và các quy định về an toàn trong hoạt động của các tổ chức tham gia BHTG; hỗ trợ cho tổ chức tham gia BHTG khi có nguy cơ mất khả năng chi trả nhưng chưa đến mức phải đặt trong tình trạng kiểm soát đặc biệt; tham gia quản lý, thanh lý tài sản của tổ chức tham gia BHTG bị phá sản; kiến nghị với Ngân hàng nhà nước và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc xây dựng, sửa đổi, bổ sung các chủ trương, chính sách về BHTG; Tuyên truyền về BHTG đối với công chúng; tổ chức tập huấn, đào tạo và tư vấn về các nghiệp vụ liên quan đến BHTG; hợp tác các tổ chức trong và ngoài nước nhằm tăng cường năng lực hoạt động của BHTG Việt Nam và của tổ chức tham gia BHTG; thực hiện các nhiệm vụ khác khi được Thủ tướng Chính phủ giao. Như vậy, DIV hiện nay đang hoạt động theo mô hình “Chi trả với quyền hạn được mở rộng”. Mô hình hoạt động nói trên của DIV trong thời gian qua là phù hợp với quy mô phát triển của nền kinh tế nước ta. Tuy nhiên, trong thời gian tới, khi mà mức độ hội nhập và phát triển của nền kinh tế nước ta tăng trưởng cao thì chúng tôi cho rằng DIV cần phải có sự điều chỉnh theo hướng chuyển dần sang mô hình “Giảm thiểu rủi ro”. Theo mô hình này, tổ chức BHTG ngoài việc bảo vệ quyền lợi của cá nhân, đơn vị gửi tiền, còn tham gia cùng với các cơ quan nhà nước và ngân hàng trung ương giám sát và đánh giá rủi ro của các ngân hàng và các định chế tài chính khác, góp phần bảo đảm sự an toàn và hoạt động bình thường của hệ thống tài chính – tiền tệ quốc gia; tính phí bảo hiểm dựa trên cơ sở định mức tín nhiệm của tổ chức tài chính; tiếp nhận xử lý nợ và thu hồi nợ đối với các tổ chức tham gia BHTG bị phá sản; được thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh, đầu tư nhằm bảo toàn phát triển vốn ban đầu cũng như tăng cường sức mạnh tài chính, giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách.

Việc thực hiện chuyển đổi dần mô hình hoạt động của DIV theo hướng “Giảm thiểu rủi ro” sẽ giúp: Chủ động nắm chắc tình hình kinh doanh, năng lực tài chính của các ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng có tham gia BHTG để có biện pháp hỗ trợ nhằm giảm đến mức thấp nhất rủi ro (nếu có) của các ngân hàng và tổ chức tín dụng. Việc chủ động phòng ngừa rủi ro sẽ hiệu quả hơn việc xử lý rủi ro khi nó đã xảy ra.

Việc thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh sẽ tăng cường tiềm năng tài chính của DIV, bảo đảm cho việc thực hiện trọng trách của DIV, kịp thời hỗ trợ các ngân hàng và tổ chức tín dụng gặp nguy cơ và kịp thời giải quyết quyền lợi của người và đơn vị gửi tiền ở mức độ cao hơn hiện nay.

Nâng cao năng lực hoạt động của DIV, nhất là trong lĩnh vực giám sát an toàn hoạt động và cảnh báo rủi ro đối với các ngân hàng và tổ chức tín dụng tham gia BHTG.

Thứ ba, về một số chính sách trong BHTG:

Về mức phí bảo hiểm, hiện nay, mức phí bảo hiểm mà DIV thu của các tổ chức tham gia BHTG là 0,15%/năm tính trên toàn bộ số dư tiền gửi bình quân của các loại tiền gửi được bảo hiểm tại các tổ chức tham gia BHTG. Chúng tôi cho rằng, mức thu phí như trên còn một số bất cập cần phải điều chỉnh: Việc thu phí BHTG một cách cào bằng như vậy đối với tất cả các tổ chức tham gia BHTG là sự đối xử chưa thật công bằng giữa các ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng hoạt động kinh doanh tốt, năng lực tài chính vững vàng với các ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng kinh doanh chưa tốt, có nguy cơ phá sản cao; việc thu phí BHTG đồng hạng như đang thực hiện chỉ phù hợp với tổ chức BHTG nói chung, DIV nói riêng khi mới thành lập. Thu phí BHTG đồng hạng sẽ không tạo ra động lực giúp các ngân hàng và tổ chức tín dụng tham gia BHTG giảm rủi ro.

Để giải quyết bất cập trên, chúng tôi mong muốn DIV nhanh chóng nghiên cứu, xây dựng và triển khai thực hiện việc thu phí BHTG căn cứ trên mức độ rủi ro có thể xảy ra của các ngân hàng và tổ chức tín dụng tham gia BHTG theo nguyên tắc “khả năng rủi ro thấp thì mức phí BHTG thấp, khả năng rủi ro cao thì phải nộp mức phí BHTG cao”. Nếu thực hiện được đề án nêu trên, DIV sẽ tạo ra một động lực rất lớn cho các ngân hàng và tổ chức tín dụng có tham gia BHTG trong việc cố gắng giảm đến mức thấp nhất rủi ro của đơn vị mình, nhằm mục đích được hưởng mức phí thấp khi tham gia BHTG.

Về hạn mức chi trả BHTG của DIV, trước năm 2005 mức chi trả cao nhất của DIV là 30 triệu đồng/một người gửi tiền (một cá nhân hoặc người đại diện theo pháp luật). Từ tháng 8-2005 đã nâng mức cao nhất lên 50 triệu đồng/một người gửi tiền, thế nhưng, hạn mức nói trên đến nay cũng đã không còn phù hợp do lạm phát và GDP bình quân đầu người/năm tăng lên.

Để khắc phục tình trạng nêu trên, chúng tôi đề xuất DIV xem xét: Tính toán và quy định mức chi trả tối đa/người gửi tiền theo GDP bình quân đầu người/năm. Khi cơ quan có trách nhiệm của Chính phủ (Tổng cục Thống kê) công bố GDP bình quân đầu người/năm mức nào thì áp dụng mức đó để tính toán hạn mức chi trả BHTG; tham mưu Quốc hội khi xây dựng Luật BHTG cần có điều khoản mới về việc bù lạm phát trong hạn mức chi trả BHTG, mức bù sẽ là chỉ số lạm phát được công bố chính thức từ cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền (Bộ Tài chính, Tổng cục Thống kê hay cơ quan được Chính phủ giao trách nhiệm).

Về việc chỉ BHTG bằng đồng Việt Nam (VND), theo quy định hiện hành DIV chỉ BHTG với các khoản tiền gửi bằng VND . Việc này làm cho một bộ phận không nhỏ người gửi tiền bằng ngoại tệ ở các ngân hàng và tổ chức tín dụng bị thiệt thòi, chưa được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp (pháp luật hiện hành cho phép người dân hoặc tổ chức được sở hữu ngoại tệ hợp pháp) khi ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng mà họ gửi tiền gặp rủi ro phải phá sản. Chúng tôi mong muốn DIV xem xét BHTG cho cả ngoại tệ, tất nhiên là đối với tiền gửi là ngoại tệ thì mức phí BHTG phải cao hơn VND và chỉ BHTG đối với một số ngoại tệ mạnh, lưu thông phổ biến trên thị trường thế giới chứ không thực hiện tràn lan.