Mộc mạc ngói âm dương Bắc Sơn

– Nghề làm ngói âm dương đã xuất hiện tại xã Bắc Quỳnh và xã Long Đống, huyện Bắc Sơn từ khoảng cuối thế kỷ XIX.

Tại xã Bắc Quỳnh và xã Long Đống hiện có trên 50 hộ sản xuất ngói âm dương. Bình quân, nghề làm ngói âm dương giúp mỗi hộ dân tại 2 xã có thu nhập khoảng 80 đến 100 triệu đồng/năm. Loại ngói này được người dân huyện Bắc Sơn và các huyện lân cận như: Bình Gia, Văn Quan, Văn Lãng và một số tỉnh như Hòa Bình, Thái Nguyên, Sơn La, Lào Cai… tin dùng.

DƯƠNG KIM

Đất được chọn làm ngói phải là đất sét, có độ dẻo quánh, độ mịn cao, được lấy từ những khu ruộng ngập úng. Trong quy trình sản xuất, nhặt sỏi là công đoạn rất quan trọng vì nó sẽ quyết định thành phẩm có mịn hay không. Sau khi nhặt sỏi, đất sẽ được ủ trong khoảng 20 ngày để dẻo và mịn hơn

“Thợ ngói” sẽ cắt xén từng khối đất nhỏ sau đó cho vào khuôn hình chữ nhật có 2 ngăn với chiều dài mỗi ngăn là 35 cm, chiều rộng là 25 cm để đóng

Để giúp đất không bị dính vào phần khuôn, dễ tách ra khỏi khuôn, người ta thường tráng khuôn qua một lớp tro

Sau khi cho đất vào khuôn, “thợ ngói” phải dùng chân giẫm lên để đất được dàn đều khuôn, nện chặt, sau đó dùng dây cung để tách phần đất thừa

Quy trình hoàn thành một mẻ ngói thường mất khá nhiều thời gian, khoảng 5 đến 6 tháng. Người dân xã Bắc Quỳnh phải tranh thủ những ngày nông nhàn để làm ngói

Sau khi đóng thành viên, ngói được xếp thành từng chồng, phơi khô trước khi cho vào lò nung. Mỗi mẻ ngói thường lên đến 60.000 viên. Trung bình mỗi ngày, mỗi người dân có thể làm được từ 300 đến 400 viên

Mỗi lò nung thường chứa từ 40.000 đến 60.000 viên ngói/mẻ. Để ra thành phẩm phải nung liên tục trong khoảng 10 đến 15 ngày đêm. Hiện nay, ngói âm dương thành phẩm có giá bán 1.500 đồng/viên. Để mẻ ngói chín sớm, chín đều, các hộ làm ngói phải thay phiên nhau túc trực, canh cho lửa cháy đều và liên tục

Ngói sau khi được nung chín sẽ được để trong lò khoảng 5 ngày. Khi nguội hẳn, từng viên ngói sẽ được xếp lại thành từng hàng

Theo người làm ngói nơi đây, thông thường trong một mẻ ngói 60.000 viên sẽ bị hỏng từ 2.000 đến 3.000 viên

Những lán trại làm ngói được lợp bằng ngói âm dương nằm san sát nhau

Rất nhiều ngôi nhà ở xã Bắc Quỳnh sử dụng ngói âm dương để lợp mái. Những mái ngói bình dị, mộc mạc tạo nên một nét văn hóa đặc trưng, giàu bản sắc của đồng bào dân tộc huyện Bắc Sơn

Một góc làng quê xã Bắc Quỳnh nhìn từ trên cao thật ấn tượng

Mái đình Nông Lục, di tích lịch sử xã Hưng Vũ, huyện Bắc Sơn cũng được lợp bằng ngói âm dương