Mở rộng quy mô nghề nuôi cá nước lạnh

Các loài cá nước lạnh (cá hồi, cá tầm…) là loài thủy sản nuôi có giá trị kinh tế cao. Từ năm 2005, cá hồi vân và cá tầm được Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I nhập khẩu trứng cá đã thụ tinh về nuôi thử nghiệm ở huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Với những nỗ lực nhằm khai thác tiềm năng các thủy vực nước lạnh, hiện nay cá nước lạnh đã được nuôi tại 21 tỉnh, chủ yếu tại khu vực miền núi phía bắc và Tây Nguyên.

Theo Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), sau hai năm được nuôi thành công tại Việt Nam, đến năm 2007, sản lượng cá nước lạnh đạt 95 tấn, đến năm 2020, đạt 3.720 tấn và năm 2023 đạt gần 4.700 tấn. Tăng trưởng sản xuất trong giai đoạn 2007-2023 trung bình 49,13%/năm.

Trở thành đối tượng nuôi quan trọng

Hiện nay, Việt Nam được Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO) đánh giá là quốc gia đứng thứ sáu trên thế giới về sản xuất cá nước lạnh. Nỗ lực phát triển nuôi cá tầm trong những năm qua đã đưa nước ta vào nhóm 10 nước có sản lượng cá tầm lớn nhất thế giới, cùng Trung Quốc, Nga, Italia, Bulgaria...

Cá nước lạnh đã được nhiều địa phương xem như đối tượng nuôi quan trọng, góp phần vào khai thác tiềm năng các thủy vực nước lạnh. Ngoài tận dụng tốt diện tích mặt nước vốn không thích hợp để nuôi các loài thủy sản nước ngọt truyền thống, việc phát triển nuôi cá nước lạnh ở những vùng cao, miền núi đã góp phần phát triển cơ sở hạ tầng, tạo việc làm, gia tăng thu nhập, cải thiện đời sống người dân. Tận dụng lợi thế tự nhiên, hai tỉnh Lào Cai và Lâm Đồng đã trở thành vùng nuôi cá nước lạnh phát triển nhanh và lớn nhất, nơi tập trung nhiều cơ sở nuôi có quy mô lớn.

Thống kê cho thấy, năm 2021, sản lượng cá tầm nuôi trong nước đạt 2.400 tấn, năm 2022 đạt 3.252 tấn, năm 2023 đạt 4.303 tấn; sáu tháng đầu năm 2024 ước đạt 1.966 tấn. Trong đó, sản lượng của tỉnh Lâm Đồng qua các năm 2021 đến 2023 lần lượt đạt 1.200 tấn, 1.500 tấn và 2.297 tấn; tỉnh Lào Cai qua các năm lần lượt đạt 239 tấn, 757 tấn và 665 tấn.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng Nguyễn Văn Châu cho biết, bắt đầu thử nghiệm từ năm 2006, đến nay, tỉnh Lâm Đồng đã có 109 cơ sở nuôi cá nước lạnh, với tổng diện tích khoảng 54 ha và 640 lồng, bè trên hồ thủy lợi, thủy điện. Sản lượng cá nước lạnh trên toàn tỉnh đạt 2.300 tấn/năm đã đem lại giá trị ước đạt 450 tỷ đồng.

Từ năm 2015, một số cơ sở tại Lâm Đồng đã đầu tư dây chuyền công nghệ chế biến trứng cá tầm cho thị trường trong nước và xuất khẩu. Từ năm 2017 đến nay, sản lượng trứng cá tầm do các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng sản xuất liên tục tăng. Năm 2017, sản lượng mới đạt 1.000 kg, thì tới năm 2020 đã đạt 2.000 kg. Công nghệ chế biến sản phẩm trứng cá tầm muối (caviar) đóng hộp ngày càng hoàn thiện, tiên tiến, đáp ứng được nhu cầu, tiêu chuẩn cao của thị trường quốc tế.

Hướng tới sản phẩm chất lượng cao

Mặc dù đã đạt được những tiến bộ lớn sau khi thử nghiệm và nuôi thành công cá nước lạnh tại Việt Nam, song theo Cục Thủy sản, nghề nuôi cá nước lạnh vẫn đang gặp không ít khó khăn, vướng mắc, như: Luật Quy hoạch được Quốc hội thông qua năm 2017 đã bãi bỏ quy hoạch phát triển cá nước lạnh, gây khó khăn cho các địa phương, doanh nghiệp trong quản lý, sản xuất, phát triển cá nước lạnh bền vững. Phần lớn các cơ sở phải nhập khẩu trứng cá đã thụ tinh về để ương thành cá giống, khiến giá thành sản phẩm tăng cao, khó cạnh tranh với cá nhập khẩu.

Hầu hết công nghệ nuôi hiện nay ở hai tỉnh Lào Cai và Lâm Đồng chưa đáp ứng đầy đủ các đặc điểm sinh học của cá nước lạnh, cho nên tỷ lệ hao hụt cao, năng suất nuôi thấp so với các nước nuôi công nghệ cao. Việc khai thác và sử dụng nguồn nước lạnh chưa phát huy hết tiềm năng, vẫn còn tình trạng sử dụng nguồn nước rất lãng phí, nhất là các cơ sở nuôi ở vị trí đầu nguồn. Với hệ thống nuôi phụ thuộc nhiều vào nguồn nước tự nhiên như hiện nay, các tỉnh Tây Bắc, Tây Nguyên sẽ không bảo đảm nguồn nước cung cấp trong mùa khô, cho nên không nâng cao được năng suất tới mức cao nhất.

Theo dự báo của FAO, tổng nhu cầu tiêu thụ cá nước lạnh trên thế giới đến năm 2025 đạt mức 3,5 triệu tấn và sẽ lên đến mức 4,5 triệu tấn vào năm 2030. Để phát triển nghề nuôi cá nước lạnh, hướng tới sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu gia tăng của thị trường thế giới, Cục trưởng Cục Thủy sản Trần Đình Luân cho biết, cần kiểm soát chặt chẽ việc nhập lậu các sản phẩm cá nước lạnh, áp dụng quy trình nuôi tiên tiến cùng phát triển công nghệ chế biến trong thời gian tới.

Các địa phương cần tổ chức, xử lý nghiêm trường hợp không chấp hành quy định về sản xuất giống và nuôi thương phẩm cá nước lạnh; áp dụng khoa học-công nghệ mới, tiên tiến vào sản xuất để tăng năng suất, sản lượng, chất lượng sản phẩm; phát triển công nghệ chế biến sâu nhằm tạo ra sản phẩm chất lượng cao (như trứng cá muối), phục vụ thị trường cao cấp; khuyến khích hình thức liên kết chuỗi sản xuất, xây dựng và phát triển thương hiệu, nhãn mác các sản phẩm cá nước lạnh, tạo vị thế cho sản phẩm cá nước lạnh Việt Nam trên thị trường trong nước và quốc tế.