Lực đẩy từ mô hình hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới

Nhân rộng mô hình kiểu mới

Hiện nay, Việt Nam có hơn mười nghìn HTX nông nghiệp với tổng số thành viên tham gia khoảng 6,7 triệu người. Kể từ khi thành lập và vận hành các HTX kiểu mới theo Luật HTX năm 2012, tại nhiều địa phương đã có những HTX kiểu mới hoạt động với mô hình rất nhỏ, chỉ vài chục thành viên, xã viên nhưng đem lại hiệu quả thiết thực hơn những HTX kiểu cũ có tới hơn một nghìn xã viên.

HTX Dịch vụ nông nghiệp Đức Huệ (ấp Mỹ Phước 2, xã Mỹ Quý, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp) là một thí dụ điển hình minh chứng cho hiệu quả hoạt động của một mô hình HTX kiểu mới với 45 thành viên. Từ năm 2014 đến nay, HTX Đức Huệ đã ký hợp đồng với các hộ nông dân ở xã Mỹ Quý để thuê đất nhằm tổ chức sản xuất lúa. Ông Trương Trí Hiếu (xã Mỹ Quý) – một trong 50 hộ dân đầu tiên cho HTX Đức Huệ thuê đất với giá 7 tấn lúa/vụ, cho biết: Sau khi thu hoạch, ông chỉ phải trả cho HTX 22 triệu đồng chi phí đầu tư, số còn lại gia đình ông được hưởng. Tính ra mỗi ha đất cho thuê cũng đem về cho ông khoản lợi nhuận đến 40 triệu
đồng/năm.

Theo lãnh đạo HTX Đức Huệ, sở dĩ HTX mạnh dạn ký hợp đồng sản xuất lúa thuê trọn gói với nông dân là do có đầy đủ phương tiện làm đất, bơm nước, thu hoạch, ghe chở lúa, có đội ngũ nhân công phun xịt, rải phân,… Bên cạnh đó, những thửa ruộng nhỏ được gom lại thành những cánh đồng lớn khiến cho việc áp dụng cơ giới hóa cũng được thuận tiện hơn. Toàn bộ lúa được trồng cùng một giống, sản xuất cùng một quy trình nên sản lượng và chất lượng đều tăng lên. Ngoài ra, cũng nhờ canh tác diện tích rộng nên HTX mua các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật số lượng lớn với giá rẻ hơn thị trường khoảng 5%. Sau một năm triển khai mô hình, hiệu quả hoạt động của HTX đã khiến không ít DN tìm đến ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Đơn cử như Công ty lương thực Đồng Tháp gần một năm nay, đang là đơn vị nhận bao tiêu gần hai phần ba diện tích cho bà con xã viên với giá thu mua lúa của HTX cao hơn thị trường khoảng 200 đồng/kg. Điều này đã góp phần giúp người nông dân và HTX đều có lãi cao hơn, trong đó lợi nhuận mà nông dân thu được cũng cao hơn khi trực tiếp sản xuất.

Không riêng HTX Dịch vụ nông nghiệp Đức Huệ, với nhiều mô hình HTX kiểu mới khác đang hoạt động trên khắp cả nước, các hộ nông dân cùng nhau tham gia vào HTX. Họ cùng xây dựng kế hoạch, quy hoạch sản xuất xuất phát từ nhu cầu của thị trường. Từ đó, các hộ nông dân sẽ tiếp tục sản xuất trên chính mảnh ruộng của mình theo quy hoạch. HTX sẽ đứng ra chịu trách nhiệm về cung ứng giống, phân bón, các dịch vụ nông nghiệp khác và chịu trách nhiệm bao tiêu sản phẩm cho các hộ nông dân, thành viên, xã viên của mình.

Đổi mới nhận thức

Hiệu quả hoạt động của mô hình HTX nông nghiệp kiểu mới đang từng bước được khẳng định. Nhưng theo ước tính của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), chỉ khoảng 10% số HTX nông nghiệp hoạt động có hiệu quả tốt. Nghĩa là mới chỉ có hơn 1.000 HTX nông nghiệp hoạt động có hiệu quả trong tổng số hơn mười nghìn HTX nông nghiệp hiện nay. Điều này cho thấy, để phát huy hơn nữa vị trí và vai trò của mô hình HTX kiểu mới trong phát triển kinh tế tập thể, vẫn còn cả một chặng đường dài khó khăn phía trước.

Nhiều nguyên nhân được cho là rào cản lớn của tiến trình này đã được các nhà quản lý, nghiên cứu kinh tế chỉ ra, đó là: Tại nhiều nơi, nhiều địa phương, nhận thức của người dân cũng như cán bộ quản lý chưa thật sự hiểu hết về vị trí và vai trò hoạt động của kinh tế hợp tác. Mặt khác, khuôn khổ pháp lý vẫn còn nhiều bất cập, đơn cử như việc chậm trễ ban hành các văn bản chính sách hướng dẫn dưới Luật khiến việc thực thi khó khăn. Ngoài ra, những khó khăn về vốn, nhân lực quản lý HTX,… cũng đòi hỏi cần sớm được khắc phục.

Bên cạnh đó, thống kê của Bộ NN&PTNT cũng cho thấy, đến nay phần lớn các HTX nông nghiệp mới chỉ tập trung cung cấp các dịch vụ đầu vào như cung ứng giống, vật tư. Hơn 90% số HTX không tham gia vào hoạt động liên kết tiêu thụ nông sản và kết nối nông dân với doanh nghiệp. Đây là nguyên nhân chính khiến nông dân chưa thật sự mặn mà với HTX. Vì vậy, cần thúc đẩy hơn nữa việc liên kết giữa các hộ sản xuất nhỏ lẻ để HTX đóng vai trò trung gian, kết nối giữa nông dân và doanh nghiệp trong chuỗi hoạt động sản xuất, nhằm vừa giúp giải quyết dịch vụ đầu vào, vừa giải quyết đầu ra cho sản phẩm của các
thành viên.

Theo Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân, cần đổi mới nhận thức về vai trò, chức năng của HTX, trong đó xác định xây dựng các HTX kiểu mới là khâu đột phá. HTX kiểu mới sẽ tạo ra động lực kép, mạnh mẽ để tạo đột phá phát triển nông nghiệp Việt Nam hiện nay bởi nó tạo ra sự tương tác đồng hướng của bốn loại lợi ích: lợi ích của hơn mười triệu hộ nông dân, lợi ích của Nhà nước, lợi ích của doanh nghiệp và lợi ích của các nước giao thương với Việt Nam.

Trong quá trình tái cơ cấu nông nghiệp hướng tới sản xuất quy mô lớn với các sản phẩm chủ lực, sử dụng các giống chất lượng và năng suất cao, quy trình canh tác hiện đại gắn với chế biến, tiêu thụ và xuất khẩu sản phẩm thì chủ thể quan trọng nhất của quá trình tái cơ cấu nông nghiệp chính là các HTX. Quá trình này cũng đòi hỏi các HTX cần có một sự chuyển đổi mạnh mẽ từ nhận thức đến việc tìm ra một hướng đi mới. Trên cơ sở đó càng ngày càng củng cố vai trò và vị trí của mô hình HTX trong phát triển kinh tế bền vững.