Kiểm toán góp phần nâng hiệu quả xây dựng nông thôn mới

Xác định rõ vai trò của Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM), những năm gần đây Kiểm toán nhà nước (KTNN) ngày càng chú trọng kiểm toán việc triển khai Chương trình NTM, thông qua đó phát hiện những vướng mắc, bất cập để kịp thời kiến nghị chấn chỉnh; hoàn thiện chính sách nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện Chương trình đang được triển khai.

Kiểm toán chương trình nông thôn mới, rà soát những hạn chế

Năm 2015 là năm đầu tiên KTNN thực hiện kiểm toán Chương trình NTM giai đoạn 2010-2014 theo một chuyên đề riêng nhằm đánh giá tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực đối với việc thực hiện quy hoạch xây dựng NTM và phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội.

Theo lãnh đạo KTNN chuyên ngành II – đơn vị được giao chủ trì cuộc kiểm toán, để thực hiện được mục tiêu đặt ra, công tác kiểm toán đã tập trung vào các nội dung chủ yếu như: kiểm toán công tác chỉ đạo thực hiện Chương trình NTM, cụ thể là sự phối hợp giữa các Bộ, ngành liên quan trong xây dựng và ban hành các văn bản hướng dẫn các địa phương thực hiện, việc xây dựng kế hoạch 5 năm và hằng năm về mục tiêu, nhiệm vụ, các giải pháp và nhu cầu kinh phí thực hiện Chương trình và việc đôn đốc, kiểm tra, giám sát tình hình thực hiện Chương trình NTM.

"Kết quả bước đầu của Chuyên đề kiểm toán này đã gợi mở ra những vấn đề quan trọng, từ đó góp phần giúp KTNN có định hướng đổi mới, trong đó có việc đưa nội dung kiểm toán này thành chuyên đề riêng" - lãnh đạo KTNN chuyên ngành II cho biết.

Năm 2023, KTNN chuyên ngành IV đã thực hiện kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 tại Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) và các địa phương: Phú Thọ, Hà Nội, Hải Dương, Hải Phòng, Thanh Hóa, Bình Phước, TPHCM, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tây Ninh, Vĩnh Long, Cần Thơ.

Theo kết quả kiểm toán, Bộ NN&PTNT triển khai thực hiện nhiệm vụ xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định quy định chi tiết nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ vốn NSTW và tỷ lệ vốn đối ứng từ Ngân sách địa phương còn chậm so với kế hoạch được giao tại Quyết định số 1689/QĐ-TTg ngày 11/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ; chậm trình Thủ tướng phê duyệt ban hành Bộ tiêu chí đánh giá phân hạng sản phẩm OCOP; chưa hoàn thành việc xây dựng chỉ số, biểu mẫu giám sát, đánh giá Chương trình NTM theo quy định tại Điều 32 Nghị định số 27/2022/NĐ-CP ngày 19/4/2022 của Chính phủ…

Bên cạnh đó, Bộ NN&PTNN chưa chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan trung ương, địa phương liên quan lập Kế hoạch Chương trình giai đoạn 5 năm gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), Bộ Tài chính theo quy định tại Nghị định số 27/2022/NĐ-CP ngày 19/4/2022 của Chính phủ làm cơ sở để trình Thủ tướng giao kinh phí sự nghiệp giai đoạn 5 năm trong cơ cấu vốn NSTW cho cơ quan chủ quản Chương trình...

Theo kết quả kiểm toán, tại 13 địa phương được kiểm toán, kết quả thực hiện một số chỉ tiêu chưa đạt so với chỉ tiêu, kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ giao tại Quyết định số 653/QĐ-TTg ngày 28/5/2022...

Bên cạnh đó, qua kiểm toán, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 145,728 tỷ đồng, trong đó thu hồi nộp ngân sách các khoản chi sai quy định 46,3 triệu đồng; thu hồi kinh phí thừa 36,724 tỷ đồng; giảm thanh toán 6,597 tỷ đồng...

Tổng Kiểm toán nhà nước Ngô Văn Tuấn khẳng định: Các chương trình mục tiêu quốc gia, trong đó có Chương trình NTM là một trong những nội dung kiểm toán trọng tâm, được KTNN quan tâm chỉ đạo các đơn vị đưa vào kế hoạch kiểm toán. Thông qua kiểm toán, KTNN đã chỉ ra các hạn chế, bất cập cũng như kiến nghị điều chỉnh công tác quản lý, sửa đổi cơ chế, chính sách bất cập để nâng cao hơn nữa hiệu quả triển khai Chương trình.

Theo Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp (KTNN) Trần Trí Thành – nguyên Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành IV, Trưởng Đoàn kiểm toán Chương trình NTM giai đoạn 2021-2025, việc thực hiện cơ chế huy động vốn, cơ chế lồng ghép các nguồn vốn thực hiện Chương trình tại một số địa phương: Chưa ban hành cơ chế lồng ghép nguồn vốn giữa các chương trình mục tiêu và các chương trình, dự án khác trên địa bàn theo quy định tại Điều 10 Nghị định số 27/2022/NĐ-CP; chưa lập danh mục chi tiết các dự án thuộc Chương trình, danh mục các dự án lồng ghép mục tiêu, đối tượng của Chương trình.

"Đơn vị tổ chức kiểm toán cho biết, cơ chế lồng ghép nguồn vốn giữa các chương trình mục tiêu và các chương trình, dự án khác là vấn đề khó và là thách thức chung của các địa phương trong triển khai Chương trình. Để có cách làm thống nhất, hiệu quả đòi hỏi Bộ NN&PTNT, các bộ, ngành chức năng phải có hướng dẫn, cũng như địa phương phải phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo trong thực hiện nhiệm vụ được giao" – ông Trần Trí Thành cho biết.

Nghiêm túc tiếp thu kiến nghị kiểm toán, hoàn thành tốt mục tiêu đề ra

Qua kiểm toán cho thấy, một số văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình NTM hiện nay còn có những bất cập, hạn chế gây khó khăn, vướng mắc cho các địa phương trong tổ chức, triển khai thực hiện Chương trình.

Đơn cử, Bộ KH&ĐT chậm trình Chính phủ ban hành Văn bản sửa đổi, bổ sung Nghị định số 27/2022/NĐ-CP; chậm trình Chính phủ thông qua báo cáo phân bổ vốn NSTW năm 2022; chưa hoàn thành thiết lập Hệ thống giám sát, đánh giá chương trình MQTG theo quy định tại Điều 32 Nghị định số 27/2022/NĐ-CP...

KTNN cũng phân tích: Thông tư số 53/2022/TT-BTC ngày 12/8/2022 quy định việc quản lý và sử dụng kinh phí sự nghiệp của Chương trình giai đoạn 2021-2025 từ nguồn NSTW. Tuy nhiên, nội dung của Thông tư số 53/2022/TT-BTC chưa có hướng dẫn, quy định cụ thể về đối tượng áp dụng, nội dung chi, mức chi, chi các nội dung đặc thù.... đối với đối tượng sử dụng kinh phí sự nghiệp từ nguồn ngân sách địa phương...

Trong quá trình làm việc với đoàn kiểm toán của KTNN, cũng như tiếp nhận kết quả kiểm toán, đại diện Bộ NN&PTNT cùng các địa phương cho biết, những kết quả được KTNN chỉ ra là phù hợp, đúng với thực tế triển khai của địa bàn vừa qua; đồng thời cho biết sẽ nghiêm túc tiếp thu, thực hiện theo kết luận, kiến nghị kiểm toán.

Trao đổi với báo chí, các cơ quan, địa phương cũng giải trình, làm rõ thêm đối với những khó khăn trong tổ chức triển khai thực hiện Chương trình NTM. Chia sẻ về những khó khăn trong triển khai Chương trình tại Hội nghị sơ kết 3 năm thực hiện Chương trình NTM giai đoạn 2021-2025 diễn ra ngày 18/7/2023, ông Ngô Trường Sơn - Chánh Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương (Bộ NN&PTNT) cho biết, Hệ thống văn bản pháp lý, văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình ở cấp trung ương chậm ban hành. Một số địa phương còn lúng túng, chậm ban hành các văn bản cụ thể hóa Bộ tiêu chí quốc gia về NTM theo phân cấp.

Mô hình tổ chức và cơ chế làm việc của Văn phòng Điều phối NTM cấp tỉnh ở các địa phương có sự khác nhau, chưa có sự thống nhất. Cán bộ làm công tác xây dựng NTM cấp xã chủ yếu là kiêm nhiệm và thường xuyên thay đổi nên ảnh hưởng đến việc tham mưu triển khai, theo dõi, tổng hợp thực hiện Chương trình ở cơ sở.

Nhiều địa phương cũng cho biết, triển khai Chương trình, Chính phủ đã ban hành Nghị đinh số 38/2023/NĐ-CP ngày 24/6/2023 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 27/2022/NĐ-CP ngày 19/4/2022 quy định cơ chế quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình MTQG tuy nhiên địa phương vẫn còn gặp khó trong việc triển khai một số nội dung… Do đó, các địa phương đề nghị Bộ NN&PTNT có hướng dẫn chung về mô hình Văn phòng Điều phối NTM đảm bảo thống nhất ở các địa phương; Trung ương tiếp tục hỗ trợ nguồn lực cho địa phương để hoàn thành xây dựng NTM…

Theo lãnh đạo Bộ NN&PTNT, với vai trò là cơ quan chủ trì, Bộ sẽ nghiêm túc xem xét các vấn đề được KTNN chỉ ra, cũng như kiến nghị, đề xuất của địa phương. Tại các cuộc họp về đánh giá về triển khai Chương trình NTM, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan đề nghị các địa phương đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, thay đổi tư duy, nhận thức cho người dân về xây dựng NTM, đặc biệt phát triển kinh tế nông thôn theo hướng chuyển từ đơn giá trị sang đa giá trị.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan cũng đề nghị các bộ, ngành Trung ương, các địa phương tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách hỗ trợ xây dựng NTM nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế; huy động tối đa các nguồn lực thực hiện Chương trình xây dựng NTM; từng bước nâng cao chất lượng đời sống của người dân, thúc đẩy sự phát triển kinh tế ở nông thôn…

Chương trình MTQG xây dựng NTM là một trong ba Chương trình mục tiêu quốc gia có quy mô lớn, nhận được sự quan tâm, giám sát chặt chẽ của Quốc hội. Nguồn vốn cho thực hiện Chương trình được huy động từ nhiều nguồn ngoài NSNN (vốn vay, doanh nghiệp, huy động nhân dân...) và được lồng ghép đầu tư với Chương trình, kế hoạch vốn đầu tư công hàng năm của địa phương. Cơ quan chủ trì và điều phối chung toàn Chương trình là Bộ NN&PTNT.