Kiểm soát rủi ro trong xuất, nhập khẩu mặt hàng gỗ

Mở rộng thị trường, ngành gỗ Việt Nam đang đối mặt nhiều hơn với các vụ kiện phòng vệ thương mại, nhất là kiện chống lẩn tránh thuế.

Ðể giảm rủi ro, các doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước cần có sự phối hợp chặt chẽ. Phải kiểm soát hiệu quả gian lận thương mại trong hoạt động xuất, nhập khẩu đồ gỗ của các doanh nghiệp…

Ðối diện nhiều rủi ro

Năm 2020 được đánh giá là năm thắng lợi của ngành gỗ. Tuy vậy, ngành gỗ đang gặp rất nhiều khó khăn trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa các cường quốc trên thế giới tiếp tục diễn ra. Từ đầu năm đến nay, ngành gỗ liên tiếp phải đối mặt với các vụ kiện chống bán phá giá từ Mỹ, Hàn Quốc. Gần đây nhất, Cơ quan Ðại diện thương mại của Mỹ cáo buộc ngành gỗ Việt Nam sử dụng gỗ bất hợp pháp tại thị trường nội địa và trong sản phẩm xuất khẩu vào nước này. Ðiều này khiến cho hoạt động kinh doanh của ngành gỗ tại thị trường này trong thời gian tới dự được báo sẽ có nhiều biến động và rủi ro.

Ông Phùng Gia Ðức, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công thương) cho biết, tính đến nay, Việt Nam đã bị điều tra tổng cộng 199 vụ kiện liên quan đến phòng vệ thương mại. Riêng 5 năm trở lại đây đã có 97 vụ điều tra. Nhiều nhất là Mỹ (40 vụ), Ấn Ðộ (27 vụ), Thổ Nhĩ Kỳ (23 vụ), Ô-xtrây-li-a (16 vụ), Ca-na-đa (16 vụ), EU (14 vụ) và Phi-li-pin (12 vụ). Trong năm 2020, Việt Nam bị điều tra 37 vụ việc. Riêng các vụ việc liên quan tới sản phẩm gỗ nhiều năm trước còn ít, nhưng từ năm 2019 đến nay các vụ việc bị điều tra diễn ra khá dồn dập. Cụ thể năm 2019, Hàn Quốc điều tra chống bán phá giá với mặt hàng gỗ dán. Năm 2020, Việt Nam liên tiếp bị Ấn Ðộ điều tra chống bán phá giá với mặt hàng gỗ ván MDF và Mỹ điều tra chống lẩn tránh thuế với gỗ dán. Theo Tổng cục Hải quan, thách thức đang đặt ra hiện nay là hình thức gian lận ngày càng tinh vi, quy mô ngày càng rộng. Văn bản pháp quy còn chưa điều chỉnh hết các trường hợp phát sinh trên thực tế; chế tài xử phạt còn chưa mang tính răn đe; nhận thức của một số doanh nghiệp Việt Nam còn hạn chế dẫn tới tiếp tay cho thương mại bất hợp pháp.

Trước những vụ kiện diễn ra ngày càng nhiều, tổ chức Forest Trend đã cảnh báo một số doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải đối mặt với rủi ro trong luồng cung cấp gỗ nguyên liệu bất hợp pháp từ Nga và U-crai-na chủ yếu được nhập khẩu qua Trung Quốc. Tổng cục Hải quan đã có văn bản yêu cầu hải quan các địa phương kiểm tra chặt nguồn gốc gỗ nguyên liệu nhập khẩu từ các nước nêu trên. Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST) Ðỗ Xuân Lập cho rằng, việc nhập khẩu nguyên liệu từ những khu vực địa lý có rủi ro cao sẽ dẫn đến nguồn gốc, xuất xứ gỗ không rõ ràng, điều này đã bị các hiệp định thương mại song phương và đa phương cấm. Các doanh nghiệp xuất, nhập khẩu gỗ cần hết sức thận trọng, chỉ nên sử dụng nguyên liệu có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, đúng quy định. Làm thế nào để các doanh nghiệp có thể tuân thủ chặt chẽ các quy định về kiểm soát gỗ nhập khẩu; làm thế nào để các cơ quan quản lý vừa tạo sự thông thoáng, vừa có cơ chế chính sách hiệu quả, phù hợp với thông lệ quốc tế cho các doanh nghiệp gỗ đang là những câu hỏi lớn, cần trả lời sớm, với sự chung tay, hợp tác chặt chẽ giữa các nhà doanh nghiệp và quản lý.

Chủ động phòng vệ thương mại

Ngày 1-9-2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định 102/2020/ NÐ-CP quy định hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp thiết lập các cơ chế kiểm soát gỗ nhập khẩu. Nghị định quy định gỗ nhập khẩu được quản lý rủi ro theo các tiêu chí xác định quốc gia thuộc vùng địa lý tích cực hoặc không tích cực, loại gỗ thuộc loại rủi ro hoặc không thuộc loại rủi ro. Ðể triển khai Nghị định, ngày 27-11-2020, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Quyết định 8432/QÐ-BNN-TCLN công bố Danh sách vùng địa lý tích cực và Danh mục các loài gỗ nhập khẩu vào Việt Nam. Ðây là các hướng dẫn pháp lý quan trọng nhằm hướng dẫn để tránh rủi ro cho các doanh nghiệp gỗ trong hoạt động xuất, nhập khẩu. Tuy nhiên, để tránh các vụ việc bị điều tra chống bán phá giá, chống lẩn tránh thuế, các doanh nghiệp gỗ cần có kiến thức về phòng vệ thương mại. Khi xuất khẩu sản phẩm gỗ của doanh nghiệp mình sang thị trường nước khác, phải có nguồn thông tin cụ thể, bảo đảm tính hợp lệ, hợp pháp từ các đối tác nhập khẩu tại chính thị trường đó.

Cục Phòng vệ thương mại khuyến cáo, trước khi có vụ việc xảy ra, các nhà xuất khẩu cần cập nhật danh mục cảnh báo sớm của Cục Phòng vệ thương mại; xây dựng đội ngũ về lĩnh vực phòng vệ thương mại trong nội bộ; tìm hiểu quy định phòng vệ thương mại của nước điều tra. Bên cạnh đó, trong xuất khẩu, cần đa dạng hóa sản phẩm; tập trung vào các sản phẩm chất lượng cao; đa dạng hóa thị trường. Ðối với các nhà sản xuất trong nước, cần theo dõi tình hình hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam, đồng thời sử dụng công cụ phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Nếu làm tốt việc này và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng thì sẽ vượt qua được các hàng rào điều tra chống bán phá giá từ các nước. Ngành gỗ cần phối hợp chặt chẽ, hiệu quả hơn với ngành hải quan trong xác định các mặt hàng rủi ro và các công ty có nguy cơ gian lận, giả mạo xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp; xây dựng kênh kết nối thông tin giữa Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam với cơ quan quản lý nhà nước liên quan nhằm cập nhật thường xuyên thông tin về các dấu hiệu gian lận, giả mạo xuất xứ để các cơ quan hữu quan sớm có kế hoạch áp dụng các biện pháp can thiệp kịp thời.

Theo Thứ trưởng Công thương Cao Quốc Hưng, để bảo đảm nguyên liệu cho ngành chế biến gỗ, cần duy trì chính sách nhập khẩu thông thoáng, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp. Sớm có quy hoạch phát triển nguồn nguyên liệu ổn định trong nước, đồng thời tăng cường trồng rừng nguyên liệu gỗ lớn để đáp ứng nhu cầu nguyên liệu ngày càng cao cho ngành chế biến gỗ. Cần kiểm soát chặt chẽ gian lận thương mại, trong đó, tuân thủ nghiêm ngặt Hiệp định Ðối tác tự nguyện VPA/FLEGT, một bộ phận của EVFTA, có tác động rất lớn đến ngành gỗ Việt Nam trong thời gian tới.

Một trong những vấn đề quan trọng hiện nay là bố trí kinh phí cho các chương trình đào tạo nguồn nhân lực của ngành công nghiệp gỗ, xúc tiến thương mại, xây dựng quảng bá thương hiệu ngành gỗ. Do đó, cần ưu tiên triển khai các chương trình đào tạo, nâng cao tay nghề, bảo đảm cung ứng nhân lực cho ngành này. Các địa phương cần tận dụng cơ hội từ các Hiệp định thương mại tự do và trên cơ sở lợi thế của địa phương để phát triển sản xuất các sản phẩm chủ lực, có kế hoạch thu hút đầu tư vào sản xuất, chế biến các mặt hàng này hướng tới mục tiêu xuất khẩu bền vững.

Chủ động triển khai các hoạt động liên kết nhằm tạo khu vực cung ứng, chế biến gỗ tập trung, bao gồm cả khu công nghiệp dịch vụ hỗ trợ cho chế biến gỗ. Tiếp tục tìm kiếm các thị trường mới nổi, tiềm năng, nhằm đa dạng hóa thị trường. Cùng với việc tuân thủ nghiêm quy định của pháp luật trong nước và quốc tế, các nhà quản lý doanh nghiệp cần tiếp tục phát huy vai trò liên kết, xây dựng chuỗi cung ứng, nắm bắt thông tin, kết nối với các cơ quan quản lý liên quan nhằm kiểm soát tốt tình hình.