Kịch bản cho an ninh tương lai của châu Âu

Vốn luôn phụ thuộc vào Mỹ trong vấn đề an ninh kể từ sau Thế chiến II, giờ đây châu Âu đứng trước viễn cảnh phải trả lời câu hỏi liệu có thể tự duy trì an ninh cho chính mình hay không? Đây thực ra không phải là một câu hỏi mới xuất hiện, nhưng dưới thời nước Mỹ của Tổng thống Donald Trump, vấn đề này trở thành mối quan tâm đặc biệt.

NATO - tiếp tục hay giải tán?

Joseph Henrotin, Giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm phân tích và dự báo rủi ro quốc tế (Capri, Paris) cho rằng châu Âu có thể hình thành một “tiểu NATO” không có Mỹ, với các quốc gia đồng minh có sự hòa hợp về chính sách, thậm thí là những quốc gia có lập trường không thân Nga. Một lựa chọn khác là xây dựng các liên minh nhỏ theo từng tiểu khu vực châu Âu. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng, với cấu trúc hiện tại, NATO có thể đối mặt với nguy cơ tê liệt khi Mỹ và một số thành viên trong tổ chức có thể cản trở các quyết định quan trọng từ bên trong.

Còn theo Alain De Neve, chuyên gia từ Viện Nghiên cứu quốc phòng Hoàng gia Bỉ (IRSD), việc Mỹ rút quân sẽ đánh dấu bước ngoặt chiến lược đối với châu Âu. Ông nói: “Mỹ hiện duy trì khoảng 100.000 quân trên lục địa châu Âu, phân bố tại các quốc gia như Đức, Italy, Anh và các nước Đông Âu. Sự hiện diện của Mỹ còn bao gồm các cơ sở hạ tầng quân sự chiến lược như các căn cứ Ramstein, Rota và Aviano, cùng các hệ thống phòng không và phòng thủ tên lửa tiên tiến”.

Mặc dù nhiều quốc gia châu Âu đang tái đầu tư vào quân đội của mình nhưng không đồng đều giữa các quốc gia và đôi khi gia tăng phụ thuộc vào Mỹ. Các quốc gia châu Âu không giảm quân bị, nhưng lại thiếu các hệ thống cơ bản như chỉ huy và tình báo để có thể hoạt động độc lập mà không cần sự hỗ trợ từ Washington. Joseph Henrotin nhấn mạnh: “Châu Âu phải thực sự xác định muốn gì trong bối cảnh an ninh toàn cầu đang thay đổi”.

Trong bối cảnh hiện tại, khi không có một cơ quan siêu quốc gia thực sự, các quốc gia châu Âu vẫn giữ vai trò chủ đạo trong việc bảo vệ chủ quyền và sức mạnh quân sự của mình. Joseph Hentorin chỉ ra rằng, lịch sử hợp tác quốc phòng gần đây cho thấy vai trò trung tâm của các quốc gia châu Âu nhưng cũng cho thấy sự mâu thuẫn trong các cam kết của họ, với ngân sách và chính sách đối nội thường được ưu tiên hơn các mục tiêu trong lĩnh vực quốc phòng.

Còn theo Alain De Neve, thì “tình hình này cần phải thay đổi. Chừng nào quốc phòng vẫn là đặc quyền quốc gia thì châu Âu vẫn dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa chiến lược. Tuy nhiên, không nhất thiết phải tạo ra một đội quân châu Âu hay làm suy yếu các chính sách quốc phòng quốc gia. Thay vào đó, châu Âu cần tích hợp các lực lượng quân sự hơn nữa, hài hòa các học thuyết và chia sẻ năng lực. Một hệ thống chỉ huy tác chiến chung của châu Âu, cùng với một nguồn tài chính quốc phòng chung mạnh mẽ hơn, sẽ giúp tăng cường khả năng tự chủ chiến lược của châu Âu mà không làm suy yếu NATO”.

Theo Alain De Neve: “NATO vẫn là cấu trúc quốc phòng hiệu quả và tích hợp nhất mà châu Âu hiện có, nhưng tổ chức này vẫn phụ thuộc vào sự lãnh đạo của Mỹ. Thay vì tạo ra một tổ chức mới thì tăng cường một hoặc vài trụ cột châu Âu trong NATO đồng thời phát triển khả năng tự chủ về quốc phòng dưới sự dẫn dắt của EU sẽ là cách tiếp cận thực tế hơn”. Vấn đề là ai sẽ dẫn dắt?

Cuộc đua của các “ông lớn”

Vương quốc Anh và Pháp, 2 cường quốc hạt nhân của châu Âu, đang có lợi thế nhất trong cuộc đua giành quyền chỉ huy. Tuy nhiên, với tiềm lực kinh tế và khoa học quân sự hùng mạnh, Đức cũng không muốn đứng ngoài cuộc chơi.

Theo Alain De Neve, khả năng khả thi duy nhất là một bộ chỉ huy do các cường quốc châu Âu như Anh, Pháp, Đức, Italy hoặc Ba Lan luân phiên nắm giữ vai trò chỉ huy. “Trong trường hợp trụ sở châu Âu được thành lập như một phần của trụ cột châu Âu được tăng cường ở cấp độ NATO, việc phân bổ chỉ huy của nó sẽ là vấn đề tế nhị, vì sẽ chạm đến chủ quyền của các quốc gia và sự cân bằng chiến lược trong EU và NATO.

Châu Âu thật ra cũng đang sở hữu một tổ hợp công nghiệp quân sự tiên tiến. Tuy nhiên, việc mua sắm thiết bị vẫn được thực hiện ở cấp quốc gia, dẫn đến sự thiếu hài hòa về trang bị và chuỗi hậu cần phức tạp ở các cấp độ khác nhau (lục quân, không quân, hải quân...). “Sự đa dạng này hạn chế khả năng tiến hành các hoạt động chung và làm tăng chi phí bảo trì, huấn luyện. Chính nhân sự mới là vấn đề gây quan ngại. Quân đội châu Âu đã trải qua giai đoạn cắt giảm mạnh về quân số kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc”, Alain nói.

Mặc dù cuộc chiến tại Ukraine nổ ra đã khiến các quốc gia châu Âu “bừng tỉnh” và tăng ngân sách quốc phòng, nhưng số lượng binh lính sẵn sàng chiến đấu vẫn còn hạn chế: 200.000 quân ở Pháp, 180.000 quân ở Đức, 100.000 quân ở Italy, Tây Ban Nha và Vương quốc Anh. Ba Lan đã đặt mục tiêu tăng quy mô lực lượng vũ trang lên 300.000 vào năm 2035 và trang bị mới cho tất cả các đơn vị. NATO đã triển khai các tiểu đoàn tăng cường ở Ba Lan và các nước Baltic, nhưng các lực lượng này vẫn phụ thuộc phần lớn vào các năng lực tình báo, hậu cần và hỗ trợ trên không của Mỹ.

Trong một cuộc phỏng vấn với báo kinh tế De Tijd mới đây, Bộ trưởng Quốc phòng Bỉ Theo Francken đã đề cập đến sự thay đổi trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương. Ông cho rằng Tổng thống Trump sẽ dần rút quân Mỹ khỏi châu Âu, nhưng vẫn sẽ tiếp tục hỗ trợ thông qua lá chắn hạt nhân. Ông nhấn mạnh: “Người Mỹ đã yêu cầu chúng ta đầu tư nhiều hơn vào an ninh trong suốt 20 năm qua. Đây quả thực là sự thức tỉnh đầy đau đớn”.

Trước những thay đổi lớn trong chính sách quốc phòng và an ninh toàn cầu, đặc biệt là sau cuộc xung đột Nga - Ukraine nổ ra, tương lai của quan hệ xuyên Đại Tây Dương và khả năng tự chủ quốc phòng của châu Âu đang là những vấn đề hết sức nghiêm trọng. Mặc dù NATO vẫn giữ vai trò quan trọng trong cấu trúc an ninh của châu Âu, nhưng việc phụ thuộc quá mức vào sự lãnh đạo của Mỹ đang đặt ra câu hỏi về khả năng tự lực của các quốc gia châu Âu trong việc bảo vệ lợi ích chung.