Khơi nguồn sáng tạo từ văn hóa truyền thống

Kết nối quá khứ và hiện tại, những yếu tố văn hóa truyền thống đang trở thành nguồn cảm hứng mạnh mẽ, cũng là chất liệu đặc sắc để làm nên dấu ấn sáng tạo cho nhiều dự án, sản phẩm nghệ thuật.

Mới đây, tại Lễ trao giải VTV Awards 2024, chương trình "Anh trai vượt ngàn chông gai" đã xuất sắc giành chiến thắng ở hạng mục giải thưởng "Chương trình giải trí ấn tượng". Không cần sử dụng chiêu trò hay những chi tiết kịch tính, chương trình này vẫn tạo được sức hút mạnh mẽ trên thị trường giải trí năm qua nhờ những tiết mục khai thác đậm đặc chất liệu văn hóa truyền thống dân tộc, như "Trống cơm", "Chiếc khăn piêu", "Dạ cổ hoài lang"…

Năm vừa qua cũng đánh dấu bước tiến mới của nhạc sĩ Ngô Hồng Quang với nỗ lực đưa âm nhạc dân tộc Việt Nam bước ra thế giới qua album "Rạng đông" quyện hòa sắc màu âm nhạc dân tộc thiểu số và đương đại. Bên cạnh đó, còn có nhiều dự án trong diễn xướng như: "Trường ca kịch viện", "Lên ngàn", "Tuồng Date", "Xẩm trong phố". Khai thác yếu tố văn hóa truyền thống cũng được khẳng định ở lĩnh vực điện ảnh với sự xuất hiện của nhiều bộ phim lấy cảm hứng từ kho tàng văn hóa dân gian, nghệ thuật truyền thống, như: "Ma da", "Cám", "Kẻ ăn hồn", "Quỷ cẩu", "Song Lang"… Ðáng chú ý, ở lĩnh vực thiết kế, điểm nhấn văn hóa bản địa càng nổi bật, nhất là khi trào lưu phục dựng và mặc cổ phục đang hồi sinh mạnh mẽ, cùng với đó là sự ra đời của nhiều bộ sưu tập thời trang khai thác di sản văn hóa dân tộc, ứng dụng các mẫu hoa văn thổ cẩm lên túi xách, khăn choàng, quần áo…

Xu hướng lấy văn hóa truyền thống làm điểm tựa cho sáng tạo những năm gần đây cũng được nhiều nghệ sĩ trẻ áp dụng thành công. Không dừng lại ở một tác phẩm, nhiều người trong số họ mạnh dạn thử sức ở nhiều dự án, chương trình khác nhau, cho thấy việc tìm về với những giá trị văn hóa truyền thống đang là "chìa khóa" sáng tạo được nhiều người trẻ nghiêm túc nghiên cứu, áp dụng. Tình yêu, sự quan tâm dành cho văn hóa truyền thống không chỉ được khẳng định bằng các sản phẩm sáng tạo cụ thể, mà còn được định hình và lan tỏa thông qua nhiều dự án dài hơi mang đến những cách tiếp cận mới về nghệ thuật truyền thống.

Có thể thấy, dòng chảy sáng tạo từ văn hóa dân tộc đang được khơi nguồn mạnh mẽ, đồng thời cũng khẳng định chất liệu truyền thống vẫn là mảnh đất màu mỡ giúp chắp cánh sáng tạo, góp phần nhận diện những cá tính nghệ thuật độc đáo. Sự góp sức của công nghệ cùng độ nhạy bén của người trẻ trước nhu cầu thị trường mang đến những sản phẩm giao thoa tinh tế giữa truyền thống và hiện đại, giúp bắc nhịp cầu để những yếu tố văn hóa truyền thống được bảo tồn, phát huy giá trị trong cuộc sống, góp phần nhận diện văn hóa Việt Nam một cách rõ nét trong bối cảnh hội nhập.

Sự đón nhận tích cực của công chúng thời gian qua đối với những sản phẩm sáng tạo từ văn hóa truyền thống, nhất là sự xuất hiện, tồn tại và tự khẳng định của những thương hiệu mạnh đã chứng minh khả năng ứng dụng cao của nghệ thuật, lịch sử, di sản dân tộc trong cuộc sống hiện đại. Ðây cũng là con đường để định hình những sản phẩm công nghiệp văn hóa, xây dựng hệ sinh thái sáng tạo, mang đến nguồn lợi về kinh tế-xã hội. Tuy nhiên, để bước trên hành trình này không đơn giản, bởi việc kể câu chuyện văn hóa trong sản phẩm nghệ thuật không phải là bê nguyên xi thứ có sẵn, mà cần chắt lọc để tìm ra nét riêng, phù hợp và sáng tạo trên tinh thần mới. Trên thực tế, có không ít sản phẩm, dự án nghệ thuật ngay khi thành hình đã vấp phải phản ứng từ dư luận bởi bộc lộ cái nhìn sai lệch, thiếu chính xác khi nhận diện, thể hiện văn hóa truyền thống; có trường hợp cách tân quá đà dẫn đến phản cảm, khó chấp nhận…

Do đó, để văn hóa truyền thống có thể thâm nhập, bén rễ vào đời sống đương đại một cách tự nhiên thông qua các sản phẩm nghệ thuật, đòi hỏi người sáng tạo phải thật sự đam mê và dấn thân, có sự nghiên cứu nghiêm túc để tạo ra không gian mới cho chất liệu truyền thống. Việc tìm về với chất liệu văn hóa, lịch sử truyền thống để tạo ra những dấu ấn riêng, đặc thù cho sản phẩm nghệ thuật là hướng đi tích cực và phù hợp bối cảnh hiện nay, giúp những người trẻ thêm yêu và gắn bó với văn hóa, cội nguồn dân tộc. Nếu chúng ta có thể tạo môi trường để kích thích đam mê, khả năng sáng tạo sẽ giúp hình thành nền nghệ thuật tiên tiến, đậm đà bản bản sắc dân tộc, giúp định vị dòng chảy nghệ thuật Việt Nam trong dòng chảy nghệ thuật thế giới, nơi mà quá trình toàn cầu hóa sẽ càng làm thăng hoa những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc chứ không phải làm những giá trị đó bị hòa tan.

Có thể nói, phát triển những sản phẩm văn hóa có chất lượng là quá trình sáng tạo phức tạp, đòi hỏi phải có sự nhận thức đúng đắn, sâu sắc về các giá trị truyền thống để lựa chọn phương thức sáng tạo phù hợp. Vì thế, những người làm nghệ thuật, nhất là giới trẻ cần tìm hiểu, nghiên cứu và lắng nghe, cầu thị, tham khảo sự tư vấn, đánh giá, góp ý từ các chuyên gia, nhà khoa học; biết khai thác thế mạnh của khoa học-công nghệ để tìm ra cách biểu đạt hấp dẫn cho các sản phẩm nghệ thuật sử dụng chất liệu truyền thống, đủ sức cạnh tranh với các sản phẩm quốc tế. Ðặc biệt, trong bối cảnh xã hội mới, khi câu chuyện về phát triển thương hiệu, marketing, xây dựng khán giả, khách hàng… ngày càng trở nên quan trọng thì những người làm nghệ thuật cũng cần chú ý để những sản phẩm sáng tạo có thể đến với thị trường và có đối tượng khách hàng phù hợp. Việc bảo đảm những yếu tố này sẽ giúp tạo ra sản phẩm vừa quảng bá văn hóa dân tộc, vừa phù hợp thị hiếu đương đại, mang lại lợi nhuận và tạo nền tảng bền vững để người trẻ tiếp tục hành trình sáng tạo của mình, nối dài sức sống cho những di sản văn hóa được cha ông truyền lại.