Khởi nghĩa Bắc Sơn - bài học kinh nghiệm về khởi nghĩa vũ trang và xây dựng căn cứ địa cách mạng

– Cách đây 81 năm, cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn (ngày 27/9/1940) do Chi bộ Cộng sản và Nhân dân Bắc Sơn tiến hành đã thức tỉnh tinh thần cách mạng của Nhân dân cả nước, mở đầu khởi nghĩa vũ trang đầu tiên của cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, là tiền đề quan trọng để cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 thắng lợi.

Ngày 22/9/1940, quân Nhật tiến vào chiếm Lạng Sơn, một số lớn quân Pháp đầu hàng, số còn lại tháo chạy theo hướng Điềm He, Bình Gia, Bắc Sơn về Thái Nguyên. Không bỏ lỡ thời cơ, một số đảng viên Cộng sản vừa thoát khỏi nhà tù Lạng Sơn về cùng Đảng bộ, Nhân dân Bắc Sơn họp bàn, quyết định khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Đúng 20 giờ ngày 27/9/1940, lực lượng khởi nghĩa khoảng 600 người, gồm tự vệ, quần chúng các dân tộc Tày, Nùng, Dao… ở khắp các địa phương trong huyện được trang bị các loại vũ khí thô sơ, tự tạo, gậy gộc, giáo mác. Lực lượng được chia làm 3 mũi, tiến công đánh chiếm đồn Mỏ Nhài (châu lỵ Bắc Sơn). Trước khí thế của quân khởi nghĩa, quân địch chỉ chống cự 15 đến 20 phút thì từ tri châu đến binh lính bỏ chạy tháo thân, chính quyền địch tan rã. Thay mặt Ban chỉ huy khởi nghĩa, đồng chí Hoàng Văn Hán tuyên bố xóa bỏ chính quyền cũ, trật tự trị an do Nhân dân tự đảm nhiệm, hạ lệnh đốt giấy tờ, sổ sách, ấn tín của địch. Ngày 28 và 29, quân khởi nghĩa tiếp tục phục kích tiêu diệt, tước khí giới quân Pháp ở đèo Canh Tiếm, Sập Dì, Nà Ty, Thẳm Thông…

Học sinh Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS huyện Bắc Sơn tham quan Bảo tàng khởi nghĩa Bắc Sơn

Sau khi chấp nhận đầu hàng quân Nhật, thực dân Pháp cấp tốc điều quân trở lại Bắc Sơn để đàn áp lực lượng khởi nghĩa. Không khí khủng bố đẫm máu lan tràn khắp châu Bắc Sơn. Nhiều chiến sĩ trung kiên bị địch bắt, sát hại, nhiều gia đinh bị khủng bố, nhà cửa bị đốt phá, làng xóm tang thương. Cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn bị thực dân Pháp dìm trong bể máu. Giữa lúc Ban chỉ huy khởi nghĩa đang lúng túng tìm cách đối phó thì Xứ ủy Bắc Kỳ kịp thời cử đồng chí Trần Đăng Ninh lên tăng cường lãnh đạo. Ngày 13/10/1940, đồng chí Trần Đăng Ninh đã triệu tập cuộc họp tại khu rừng Sa Khao, xã Vũ Lăng (nay thuộc Tân Hương) bàn biện pháp xây dựng lại phong trào cách mạng Bắc Sơn. Qua thảo luận, Hội nghị quyết định tập trung đảng viên và số quần chúng tích cực, thu thập vũ khí, thành lập Đội du kích Bắc Sơn đầu tiên do đồng chí Trần Đăng Ninh đứng đầu. Tại cuộc mít tinh, đồng chí Trần Đăng Ninh tuyên bố: “Đội du kích Bắc Sơn” được thành lập và kêu gọi Nhân dân ủng hộ Đội du kích Bắc Sơn, tiếp tục đẩy mạnh cuộc khởi nghĩa. Trong thời gian tiến hành Hội nghị Trung ương 8 của Đảng (tháng 5/1941), Đội du kích Bắc Sơn đươc giao nhiệm vụ cùng lực lượng du kích Pác Bó (Cao Bằng) dẫn đường, bảo vệ cán bộ dự hội nghị và đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Mặc dù cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn chưa giành được thắng lợi triệt để nhưng đã ghi nhận bước trưởng thành lớn mạnh của phong trào cách mạng nước ta trước Cách mạng Tháng Tám 1945. Từ những hình thức nhỏ với mục tiêu đòi quyền dân sinh, dân chủ đã từng bước tiến hành đấu tranh vũ trang, tập dượt cho quần chúng nổi dậy khởi nghĩa giành chính quyền. Có thể khẳng định: Cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn đã mở đầu thời kỳ cách mạng nước ta, sử dụng các hình thức bạo lực cách mạng, đấu tranh vũ trang kết hợp với đấu tranh chính trị nổi dậy của quần chúng Nhân dân, với tiến công của lực lượng vũ trang cách mạng, đánh đổ đế quốc, phong kiến đã giúp Đảng ta có thêm những kinh nghiệm thực tiễn quý báu, làm cơ sở lý luận cho đường lối đấu tranh cách mạng, giải phóng dân tộc; là tiền đề và điều kiện quan trọng để Đảng ta lãnh đạo Tổng khởi nghĩa năm 1945 thắng lợi, giành chính quyền về tay Nhân dân, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Nhận định về cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, đồng chí Trường Chinh đã nói: “Ưu điểm lớn nhất của Nhân dân Bắc Sơn là đã kịp thời nổi dậy giành chính quyền khi quân đội phát xít Nhật xâm lược Lạng Sơn và hàng ngũ quân Pháp cùng bè lũ tay sai đã hoang mang, dao dộng đến cực điểm”.

Khởi nghĩa Bắc Sơn đã gây chấn động lớn, trực tiếp đe dọa ách cai trị của phát xít Nhật và thưc dân Pháp. Cuộc khởi nghĩa đã khai sinh ra Đội du kích Bắc Sơn – một trong những lực lượng vũ trang đầu tiên của Đảng, đã góp phần quan trọng vào sự ra đời và trưởng thành của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Từ khởi nghĩa Bắc Sơn, Đảng ta quyết định thành lập căn cứ địa cách mạng Bắc Sơn – Võ Nhai mà sau này ta gọi là hậu phương căn cứ địa cách mạng trong kháng chiến. Đây là căn cứ địa đầu tiên để từ đó phong trào cách mạng và căn cứ địa khác được thành lập liên tiếp ở 6 tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang.

Cuộc khởi nghĩa đã cung cấp những luận cứ khoa học về xây dựng cứ địa cách mạng, là cơ sở khoa học trong việc củng cố và phát triển phong trào cách mạng cả nước, yếu tố quan trọng giành thắng lợi Cách mạng Tháng Tám 1945. Kinh nghiệm từ khởi nghĩa Bắc Sơn là cơ sở để Đảng ta đề ra chủ trương khởi nghĩa từng phần, ở từng địa phương, từng khu vực tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền cả nước. Xét về góc độ hoàn cảnh và thời cơ lịch sử, khởi nghĩa Bắc Sơn là cuộc khởi nghĩa còn non nhưng trong thời điểm bấy giờ là cuộc khởi nghĩa đã đánh thức tinh thần đấu tranh quật khởi của lòng yêu nước, ý chí quyết tâm vì khát vọng độc lập, tự do của Nhân dân. Sức lan tỏa của khởi nghã Bắc Sơn như nhận định của Hội nghị Trung ương VII (tháng 11/1940): “Khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra đúng lúc”. Tiếng súng khởi nghĩa Bắc Sơn đã thức tỉnh tinh thần đấu tranh cách mạng của Nhân dân cả nước, mãi mãi được ghi vào lịch sử cách mạng nước ta như một tấm gương về chủ nghĩa anh hùng cách mạng của Nhân dân Việt Nam.

Khởi nghĩa Bắc Sơn, giúp Đảng ta rút ra được rất nhiều bài học kinh nghiệm về chọn thời cơ khởi nghĩa, về vấn đề tập hợp lực lượng đoàn kết toàn dân. Từ khởi nghĩa Bắc Sơn đã hình thành ra một trong những đội quân vũ trang cách mạng đầu tiên của Đảng là Đội du kích Bắc Sơn, tiếp theo là thúc đẩy sự ra đời của các đội Cứu quốc quân I, II, III. Khởi nghĩa Bắc Sơn dẫn đến thành lập căn cứ địa cách mạng Bắc Sơn – Võ Nhai, làm nòng cốt cho việc củng cố, phát triển và thúc đẩy phong trào cách mạng ở các địa phương lân cận và rộng cả nước được gọi là các an toàn khu.

Kỷ niệm 81 năm khởi nghĩa Bắc Sơn, Đảng bộ, quân và dân các dân tộc huyện Bắc Sơn nói riêng và Lạng Sơn nói chung cùng đoàn kết phấn đấu, tập trung trí tuệ, phát huy sức mạnh tổng hợp, vượt qua khó khăn, thử thách trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang diễn biến phức tạp để phát triển kinh tế – xã hội; củng cố quốc phòng – an ninh; quyết tâm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII và Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, góp phần đắc lực vào việc xây dựng quê hương Xứ Lạng ngày càng văn minh, giàu đẹp