Khó xử lý hình sự tội trốn đóng bảo hiểm xã hội

Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Nguyễn Bá Hoan báo cáo tại phiên họp (Ảnh: BH)

Tình hình chậm đóng BHXH tiếp tục gia tăng

Báo cáo tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Nguyễn Bá Hoan cho biết, tính đến 31/12/2020 tổng số tiền chậm đóng BHXH bắt buộc là 11.666 tỷ đồng, tăng 1.566 tỷ đồng so với năm 2019, tương đương mức tăng 15,5% so với năm 2019, chiếm 4,2% số phải thu (nợ lãi 3.017 tỷ đồng).

Như vậy, trong năm 2020, tình hình chậm đóng BHXH tiếp tục gia tăng, trong đó, việc chậm đóng BHXH chủ yếu diễn ra ở khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh chiếm đến hơn 71%. Tuy nhiên, năm 2020 ghi nhận sự gia tăng nhanh chóng số tiền chậm đóng BHXH ở khu vực doanh nghiệp Nhà nước với mức tăng số tiền chậm đóng lên đến hơn 50% so với năm 2019.

Phân tích theo thời gian chậm đóng thì số chậm đóng tập trung ở nhóm chậm đóng từ 01 tháng đến dưới 6 tháng với tỷ trọng 18,81%, nhóm chậm đóng từ 3 năm trở lên với tỷ trọng 34,4% và lãi chậm đóng với tỷ trọng 25,86%. Trong nhóm chậm từ 3 năm trở lên chủ yếu là chậm đóng từ 4 năm, 5 năm trở lên với tỷ trọng 92,12%.

Cũng về vấn đề này, trong báo cáo gửi Ủy ban về các vấn đề xã hội, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh cho biết, số tiền nợ hàng năm có tăng nhẹ, nhưng tỷ lệ nợ trên số thu giảm nhiều, do số tiền thu ngày càng tăng nhanh; số tiền nợ lãi chiếm trên ¼ tổng nợ. Riêng từ đầu năm 2020 đến nay, do tình hình dịch COVID-19 diễn biến phức tạp dẫn đến việc thanh tra, kiểm tra bị gián đoạn, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn dẫn đến số nợ năm 2020 tăng hơn so với năm 2019.

Trong thời gian qua, ngành BHXH đã nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp để thu hồi nợ đọng, như đôn đốc các đơn vị sử dụng lao động thu ngay khi đơn vị có dấu hiệu chậm đóng; công khai danh sách các doanh nghiệp nợ BHXH trên các phương tiện thông tin đại chúng. Thường xuyên nắm thông tin hoạt động của doanh nghiệp để có biện pháp, giải pháp kịp thời đối với các doanh nghiệp mới phát sinh nợ BHXH, BHTN không để nợ kéo dài, hoặc nợ với số tiền lớn. Mặt khác, tăng cường thực hiện thanh tra, kiểm tra phát hiện kịp thời tình trạng trốn đóng, cương quyết xử phạt hành vi trốn đóng, nợ đóng BHXH. Chuyển hồ sơ những đơn vị không thực hiện quyết định, kết luận thanh tra đến cơ quan Công an, kiến nghị điều tra, khởi tố theo quy định của Bộ luật Hình sự… Đáng chú ý, BHXH Việt Nam đã triển khai công cụ tra cứu quá trình đóng BHXH trên mạng, từ đó người lao động có thể tự tra cứu biết được đơn vị sử dụng lao động đóng BHXH của mình.

Tuy nhiên, theo BHXH Việt Nam, biện pháp kiến nghị xử lý hình sự đến nay chưa được thực hiện (ngoài một số trường hợp doanh nghiệp chuyển tiền trả nợ trong quá trình điều tra của cơ quan công an). Nguyên nhân là do, việc thực thu thập hồ sơ, tài liệu xác định tội danh hình sự về trốn đóng gặp nhiều khó khăn như: báo cáo tài chính của đơn vị chưa sát đúng với thực trạng hoạt động của đơn vị, đơn vị không phối hợp cung cấp đầy đủ hồ sơ, tài liệu…

Một số cơ quan điều tra yêu cầu cung cấp hồ sơ, tài liệu ngoài thẩm quyền của cơ quan BHXH như: Hợp đồng lao động bản chính, bản lương tất cả nhân viên của đơn vị, yêu cầu về xác định giám định viên tư pháp của cơ quan BHXH, các biện pháp cưỡng chế của cơ quan BHXH đã áp dụng đối với đơn vị vi phạm…

Hơn nữa, pháp luật về BHXH chưa có quy định về nợ BHXH, dẫn đến cơ quan BHXH phải tự xây dựng, ban hành các hướng dẫn về quản lý nợ, phân tích tình hình nợ và có giải giáp cụ thể để giảm nợ. Vì vậy, biện pháp thu hồi, giảm nợ hiệu quả nhất hiện nay vẫn là cơ quan BHXH chủ động, thường xuyên đôn đốc, nắm bắt đơn vị, doanh nghiệp nhằm hạn chế nợ phát sinh, thu hồi nợ, thực hiện thanh tra chuyên ngành đóng. Đồng thời, cơ quan Tòa án nhân dân, Công an cần có giải pháp triển khai tích cực quy định về xử lý hình sự tội trốn đóng; pháp luật BHXH cần sửa đổi, bổ sung các quy định về nợ nêu trên.

Chế tài thấp, chưa đủ tính răn đe

­­­­Phó trưởng Ban Dân nguyện của Quốc Hội, Lưu Bình Nhưỡng cho rằng, con số nợ BHXH bắt buộc 11.660 tỷ đồng là đáng báo động. Ông đề nghị Chính phủ cần phân rõ từng loại nợ BHXH, loại nào do chây ỳ, do dịch COVID-19 (trước, sau dịch), loại nào nợ phá sản, giải thể… để có giải pháp phù hợp.

Trong khi đó, theo bà Nguyễn Thị Như Ý – Ủy viên Ủy ban về các vấn đề xã hội, về tình trạng chấp hành chưa đầy đủ pháp luật về BHXH, cần đánh giá thêm nguyên nhân công tác phối hợp giữa ngành BHXH và các cơ quan quản lý nhà nước, vai trò của Liên đoàn lao động tại các địa phương chưa thực sự rõ nét, nhất là công đoàn cơ sở.

Bà Nguyễn Thị Như Ý cũng cho biết, thời gian qua, tại địa phương của bà, dù công tác phối hợp giữa các cơ quan quản lý rất tốt, song cũng còn nhiều doanh nghiệp vi phạm chế độ, chính sách với người lao động, trong đó có trốn đóng, nợ đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).

Bà Nguyễn Thị Như Ý đặt câu hỏi: “Phải chăng chế tài xử phạt hành chính về hành vi vi phạm trong lĩnh vực lao động còn thấp, thiếu tính răn đe, nhiều doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận phạt để chiếm dụng tiền BHXH, BHYT, BHTN của người động?”.

Bà Nguyễn Như Ý cũng cho rằng, chế tài quy định về tội phạm trong lĩnh vực BHXH còn định tính, chung chung, dẫn đến cách hiểu khác nhau. Vì vậy, trên thực tế, BHXH và Công đoàn chuyển nhiều hồ sơ sang cơ quan điều tra nhưng cơ quan điều tra chưa khởi tố được vụ nào theo điều 216 của Bộ luật Hình sự. Từ thực trạng trên, đề nghị sớm sửa đổi, bổ sung quy định về đại diện trong tố tụng, tạo cơ sở để tổ chức công đoàn cấp trên đại diện cho người lao động khởi kiện doanh nghiệp đòi nợ BHXH.

Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh giải trình tại phiên họp (Ảnh: KT)

Giải trình tại phiên họp, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh cho biết, số nợ năm 2020 là 11.666 tỷ, tăng nhẹ so với 2019, nhưng số tương đối giảm. Ông cho biết, BHXH Việt Nam đã phân tích kỹ rõ về tuổi nợ dưới 1 tháng, từ 1 tháng đến 5 năm, từ 5 năm trở lên. Từ việc phân tuổi nợ, BHXH Việt Nam cũng đã phân tích các đối tượng nợ, từ đó có phương án đòi nợ cho hiệu quả.

“Năm 2020 tổng nợ là 11.666 tỷ đồng, trong đó có 1.767 tỷ đồng nợ của các doanh nghiệp đã giải thể, phá sản khó thu hồi” – ông Nguyễn Thế Mạnh thông tin.

Liên quan đến vấn đề sửa đổi quy định, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Nguyễn Bá Hoan cho biết, hiện Bộ LĐ-TB&XH đang trong quá trình tiếp thu, giải trình ý kiến thẩm định của Bộ Tư pháp để hoàn thiện Hồ sơ dự án đề nghị xây dựng Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), dự kiến trình Chính phủ vào quí IV năm 2021 để trình Quốc hội đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023. Theo Thứ trưởng Nguyễn Bá Hoan, những nội dung vướng mắc sẽ được tiếp thu, nghiên cứu để hoàn chỉnh./.