Khắc phục những vướng mắc của thị trường chứng khoán phái sinh

Tính đến cuối năm 2020, thị trường chứng khoán phái sinh đã có 20 thành viên đều là công ty chứng khoán và đã có gần 80 triệu hợp đồng được giao dịch.

Ảnh minh họa.

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho rằng nghị định mới về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh ra đời nhằm khắc phục những khó khăn vướng mắc, phù hợp với yêu cầu phát triển mới của thị trường và phù hợp với Luật Chứng khoán (sửa đổi) có hiệu lực từ năm 2021.

Trước đó ngày 31/12/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 158/2020/NĐ-CP về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh thay thế Nghị định số 42/2015/NĐ-CP.

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước nhận định Nghị định số 42/2015/NĐ-CP ngày 05/5/2015 của Chính phủ về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2015 đã đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng nền tảng pháp lý đầu tiên để triển khai thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. Điều này, góp phần giúp thị trường chứng khoán phái sinh đạt được kết quả thành công ban đầu.

Đến nay, sau hơn 3 năm đi vào vận hành kể từ ngày 10/8/2017, thị trường chứng khoán hoạt động thông suốt với 2 sản phẩm giao dịch là hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30 và Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ 5 năm.

Hoạt động giao dịch Hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 tăng trưởng mạnh ở tất cả các chỉ tiêu như: khối lượng giao dịch bình quân/phiên năm 2020 đạt 158.390 hợp đồng/phiên, tăng 78,49% so với năm 2019, gấp 2 lần so với năm 2018 và gấp hơn 14 lần so với năm 2017.

Khối lượng hợp đồng mở (OI) tính đến cuối năm 2020 đạt 40.339 hợp đồng, tăng 142,64% so thời điểm cuối năm 2019 và gấp 5 lần so với thời điểm cuối năm 2017.

Số lượng tài khoản giao dịch của nhà đầu tư đạt 173.395 tài khoản, tăng 88% so với cuối năm 2019.

Tính đến cuối năm 2020, thị trường chứng khoán phái sinh đã có 20 thành viên đều là công ty chứng khoán và đã có gần 80 triệu hợp đồng được giao dịch.

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết Nghị định số 42/2015/NĐ-CP đã thiết lập khung pháp lý cho thị trường chứng khoán phái sinh phát triển theo đúng lộ trình được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Đề án xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam; hoàn thiện cấu trúc thị trường chứng khoán theo hướng bổ sung thị trường phòng ngừa rủi ro để hỗ trợ phát triển các mảng thị trường cơ sở như cổ phiếu, trái phiếu.

Nghị định đã tạo cơ sở để xây dựng các văn bản hướng dẫn như thông tư, quy chế và chế độ kế toán, thuế, phí, lệ phí cho vận hành một thị trường bậc cao mới, đảm bảo thị trường chứng khoán phái sinh được vận hành an toàn, trật tự, công bằng, minh bạch và bền vững.

Dù vậy, Nghị định số 42/NĐ-CP được ban hành trước khi thị trường chứng khoán phái sinh được vận hành chính thức nên quá trình thực thi Nghị định cũng đã bộc lộ một số vướng mắc, hạn chế cần được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh Luật Chứng khoán số 54/2019/QH14 (gọi tắt là Luật Chứng khoán 2019) đã được Quốc hội thông qua vào ngày 26/11/2019, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2021 đòi hỏi sự cần thiết phải có những hướng dẫn mới về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh phù hợp với quy định tại Luật Chứng khoán.

Cụ thể như một số quy định tại Nghị định số 42/2015/NĐ-CP về quyền của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam; quyền và trách nhiệm của thành viên bù trừ và nhà đầu tư; quy trình xử lý rủi ro mất khả năng thanh toán; quỹ bù trừ; các biện pháp bảo đảm thanh toán và cơ chế phòng ngừa rủi ro thanh toán tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán…

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho rằng Nghị định số 42/2015/NĐ-CP quy định còn chưa được đầy đủ và cụ thể so với thực tiễn yêu cầu, cần phải bổ sung các quy định này nhằm quy định đầy đủ, bao quát cơ chế phòng ngừa và xử lý các rủi ro có thể phát sinh, đảm bảo tính an toàn và ổn định cho thị trường chứng khoán phái sinh trong bối cảnh thị trường chứng khoán phái sinh ngày càng phát triển hơn.

Một số quy định chưa phù hợp đang được quy định tại Thông tư hướng dẫn Nghị định số 42/2015/NĐ-CP của Bộ Tài chính (Thông tư số 11/2016/TT-BTC) như điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh, cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh (điều kiện về kết quả kinh doanh, an toàn tài chính); quy định trình tự, hồ sơ, thủ tục để được cấp Giấy chứng nhận kinh doanh chứng khoán phái sinh; Giấy chứng nhận cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán chứng khoán phái sinh; việc đình chỉ chấm dứt hoạt động kinh doanh chứng khoán phái sinh; cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán chứng khoán phái sinh…

Bên cạnh đó, về các điều kiện và quy trình, hồ sơ thủ tục đăng ký làm thành viên giao dịch, thành viên tạo lập thị trường, thành viên bù trừ đang để tại Quy chế của Sở giao dịch chứng khoán và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán… là không phù hợp với quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 và Luật Chứng khoán 2019.

Do vậy, các nội dung này cần phải được quy định tại Nghị định mới để đảm bảo phù hợp về tính pháp lý và hiệu lực khi áp dụng, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thông tin.

Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Luật Chứng khoán 2019 (Khoản 4a Điều 56) quy định thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài chỉ được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh cho chính ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Trong khi đó, Nghị định số 42/2015/NĐ-CP cho phép ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán cho khách hàng và cho thành viên không bù trừ. Do vậy, cần phải điều chỉnh nội dung này tại Nghị định về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh mới để phù hợp với quy định tại Luật Chứng khoán 2019.

Ngoài ra, Luật Chứng khoán 2019 (Khoản 4 Điều 50 và Điều 118) cũng đã giao cho Bộ Tài chính quy định chi tiết về công bố thông tin và giám sát giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh. Theo đó, cần phải đưa các quy định về công bố thông tin và giám sát giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh ra khỏi nghị định mới mà quy định tại các Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính cho phù hợp./.