Hình ảnh hoa đào trong kho tàng dân ca Tày, Nùng Lạng Sơn

- Nhắc đến Lạng Sơn là nhắc đến xứ sở của hoa đào. Mỗi độ tết đến xuân về, những cánh hoa đào đã làm nao lòng biết bao du khách khi đến với Lạng Sơn. Trong kho tàng văn hóa dân gian Tày, Nùng Lạng Sơn, hình ảnh hoa đào còn xuất hiện trong các câu chuyện cổ, trong làn điệu dân ca sli, lượn, then mượt mà đằm thắm... 

Nhiều đời nay, hoa đào gắn bó mật thiết với đời sống của Nhân dân các dân tộc tỉnh Lạng Sơn, trong đó có dân tộc Tày, Nùng, từ trong đời sống hàng ngày cũng như sinh hoạt tín ngưỡng đều có sự xuất hiện của cây đào và hoa đào, đặc biệt là trong văn học dân gian, làn điệu dân ca.

Trong cuốn “Truyện cổ xứ Lạng” dân tộc Tày và Nùng của Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc năm 1997, tác giả Vi Hồng Nhân và Hà Văn Thư đã sưu tầm câu chuyện cổ về sự tích hoa đào bích của dân tộc Tày, Nùng như sau: “...một chàng trai người dân tộc thiểu số, con một gia đình nghèo sống trên núi Mẫu Sơn, từ nhỏ đã nhanh nhẹn, hoạt bát, thông minh, trí nhớ hơn người, có sức khỏe và chăm chỉ học tập, hay giúp đỡ người có hoàn cảnh khó khăn. Một ngày nọ, chàng quyết chí rời bản xuống thị thành để học thêm cái khôn, đến thị xã Lạng Sơn, chàng trọ học tại một gia đình nông dân cách chợ Kỳ Lừa khoảng 2 cây số về phía Lộc Bình – Mẫu Sơn. Tại lớp học, chàng được thầy giáo và các bạn quý mến, kính nể, trong số bạn học có một tiểu thư con quan giàu sang, hai người thường giúp đỡ nhau học hành và cảm mến nhau. Tuy nhiên, viên quan lại (cha cô tiểu thư) phản đối, bắt nhà trường đuổi học chàng trai. Đau buồn trước sự ngăn cấm của gia đình tiểu thư, chàng trai đã viết bức thư gửi lại cho nàng để ly biệt, đọc xong bức thư nàng tiểu thư đã khóc và xé vạt áo trắng đang mặc để viết bức thư bằng máu nói lên mối tình của mình với chàng trai. Đợi lúc đêm khuya, nàng tìm cách bỏ ra ngoài, đến gặp chàng trai trao bức huyết thư, hai người cùng khóc, khóc đến nỗi máu mắt cùng bật ra hòa với huyết thư rơi xuống đất. Kể từ đêm hôm ấy, hai người đau buồn, thương nhớ nhau rồi lâm bệnh nặng và mất. Mùa xuân năm sau, người ta thấy ở nơi đôi trai gái gặp nhau lần cuối và trên đường đi của hai người về nhà mọc lên một loại cây nở những bông hoa cánh đỏ tươi như máu. Người ta gọi đó là hoa đào bích. Màu đỏ tươi của hoa chính là máu và nước mắt của đôi bạn trẻ trên bức huyết thư, đã nhỏ xuống đất nơi họ ngồi và rơi suốt dọc đường đi của hai người...".

Bên cạnh những câu chuyện cổ, hoa đào còn xuất hiện trong các làn điệu dân ca đặc sắc của người Tày, Nùng Lạng Sơn. Dân ca không chỉ đơn thuần là tiếng lòng của con người mà còn là kết quả của cả một quá trình lịch sử dân tộc. Những câu ca ấy theo chân người Xứ Lạng trong mọi chặng đường của cuộc đời. Theo các nhà nghiên cứu, dân ca của đồng bào Tày, Nùng Lạng Sơn được chia thành một số nhóm cơ bản: dân ca giao duyên (lượn, ví, phong slư, sli...); dân ca nghi lễ (then); dân ca sinh hoạt (cỏ lảu); sân khấu dân gian. Chủ đề của các bài dân ca tập trung phản ánh phong tục, tập quán, đời sống văn hóa, lao động sản xuất của đồng bào dân tộc Tày Nùng, ngoài ra còn có các bài ca ngợi cảnh đẹp quê hương, đất nước, các loài hoa, loài vật gắn bó với đời sống người dân... trong đó có hoa đào.

Nghệ sĩ Ưu tú Phùng Văn Muộn, Chủ tịch Hội Bảo tồn dân ca tỉnh cho biết: Trong kho tàng dân ca của dân tộc Tày, Nùng Lạng Sơn, hoa đào là biểu tượng của mùa xuân, của sự khởi đầu tốt đẹp xuất hiện trong các bài sli, quan làng, cò lẩu, then. Ví dụ như trong bài sli xân (sli xuân) của dân tộc Nùng Phàn Slình có câu “Chinh ngụt khay xân bjoóc mặn khay/Bjoóc tào slung slỉnh slí tì xày...” (Tháng Giêng đầu xuân hoa mận nở/hoa đào nở rộ bốn phương cùng...). Hình ảnh hoa đào, hoa mận nở rộ được xem là tín hiệu của một năm nhiều sự may mắn, tài lộc.

Ngoài ra, theo quan niệm trong tín ngưỡng Then của đồng bào Tày, Nùng, cây hoa đào thể hiện sự sạch sẽ, thanh sạch. Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Bông, thị trấn Thất Khê, huyện Tràng Định cho biết: Thông thường trong các nghi lễ then truyền thống, các thầy then dùng một cành đào để tiến hành nghi thức tẩy uế (giải ví, sláo ví), xua đuổi những thứ uế tạp ra khỏi bàn then và làm cho nhà cửa, lễ vật thanh sạch trước khi lên đường tiến lễ. Cây hoa đào có vai trò, ý nghĩa rất quan trọng đối với nghi lễ then, trong nhiều trường đoạn then cũng có mô tả những vùng đất có trồng nhiều cây hoa đào.

Như vậy, có thể thấy rằng, hoa đào có ý nghĩa quan trong trong đời sống của đồng bào Tày, Nùng, đặc biệt đi vào văn học dân gian, dân ca của họ như một biểu tượng của mùa xuân. Tết Ất Tỵ năm 2025 đã đến, tìm hiểu những giá trị truyền thống để thêm hiểu về lịch sử vùng đất Lạng Sơn cũng như thêm yêu loài hoa biểu tượng của mùa xuân xứ Lạng.