Giữ vững tính nhân văn của báo chí cách mạng

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đặt mục tiêu: “Xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại”. Ba phẩm chất đều rất quan trọng, song chỉ khi báo chí đậm đà tính nhân văn mới trực tiếp giữ gìn giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng Việt Nam.

Báo chí phải có tính nhân văn!

Xuyên suốt lịch sử, nền báo chí cách mạng Việt Nam luôn thể hiện tư tưởng nhân văn, đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng, phong phú của cuộc sống. Từ đó đấu tranh loại bỏ những nhân tố xấu trong xã hội, nhân rộng những tấm gương người tốt, việc tốt, giữ gìn những nét đẹp văn hóa của dân tộc, hướng con người đến giá trị chân, thiện, mỹ…

Tính nhân văn của báo chí cách mạng Việt Nam thể hiện ở nội dung tác phẩm với hàng loạt chương trình, cuộc thi, chuyên mục… ấn tượng, sâu sắc như: Cuộc thi viết về “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” (Báo Nhân Dân), Cuộc thi viết “Những tấm gương bình dị mà cao quý” (Báo Quân đội nhân dân), “Như chưa hề có cuộc chia ly”, “Việc tử tế”, “Cặp lá yêu thương” (Đài Truyền hình Việt Nam)…

Xu hướng tác phẩm báo chí tôn vinh những tấm gương người tốt, việc tốt, những tấm gương truyền cảm hứng, những việc làm giúp đỡ những người yếu thế đang là dòng chủ đạo của báo chí Việt Nam hiện nay. Có thể dẫn chứng một số tác phẩm báo chí đoạt giải A Giải Báo chí quốc gia như: “Nơi ấy có thầy” (Đài Truyền hình Việt Nam) năm 2017; “BRíu Pố và chuyện nêu gương” (Đài Phát thanh-Truyền hình Quảng Nam), “Hiếu và Minh” (Đài Phát thanh-Truyền hình Thanh Hóa) năm 2020…

Với uy tín xã hội và khả năng kết nối cộng đồng, nhiều cơ quan báo chí và những người làm báo thường xuyên nỗ lực làm việc thiện đằng sau con chữ, chung tay, góp sức làm nên những câu chuyện cổ tích giữa đời thường như: Chương trình “Trái tim cho em” do Tập đoàn Công nghiệp-Viễn thông Quân đội (Viettel) và Quỹ Tấm lòng Việt-Đài Truyền hình Việt Nam đã hỗ trợ kinh phí phẫu thuật tim cho gần 6.000 trẻ em nghèo; Báo Hà Tĩnh đã kết nối Quỹ Chia sẻ hỗ trợ chi phí học tập hằng tháng và tìm nhiều suất học bổng tiếp sức cho học sinh nghèo….

Tính nhân văn trong báo chí còn thể hiện dưới những góc độ khác như giữ gìn đạo đức báo chí trong quá trình tác nghiệp, sáng tác ra tác phẩm báo chí không xâm phạm lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức… Nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Việt Văn (Báo Lao động) đoạt giải C giải Báo chí quốc gia lần thứ XV-2020 với bộ ảnh “Cô gái khiếm thị Việt Nam duy nhất làm việc cho UNDP (Chương trình phát triển của Liên hợp quốc)- “Anh hùng” thầm lặng”, cho biết: “Nếu bộ ảnh chụp nhân vật là người khiếm thị để công chúng thương hại thì không đạt được hiệu quả tuyên truyền. Tôi lựa chọn phản ánh một ngày làm việc của nhân vật mục đích để tạo dựng niềm cảm hứng, nghị lực vươn lên của nhân vật tới cộng đồng”.

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân chuẩn bị cơ động đường thủy vào khu sạt lở Thủy điện Rào Trăng 3, tháng 10-2020. Ảnh:TRỌNG HẢI

Nhiều cách làm để báo chí đậm tính nhân văn

Trong thời đại bùng nổ thông tin, cạnh tranh đưa ra thông tin nhanh nhất, chính xác nhất và tạo sức hấp dẫn bạn đọc rất quyết liệt. Nhiều cơ quan báo chí bất chấp tất cả gia tăng lượng độc giả, “câu view” bằng mọi giá, mọi thủ đoạn: Rút tít giật gân, ly kỳ, “sốc, sến, sex”, chăm chăm vào chuyện “tiền, tình, tù, tội”, moi móc chuyện đời tư, miêu tả tỉ mỉ, rùng rợn chuyện vụ án, làm “nóng” sự việc, đăng thông tin không kiểm chứng… Những kiểu tin, bài như vậy sẽ tạo ra hiệu ứng dư luận, thu hút công chúng khai thác thông tin; song đồng thời lại tạo ra bầu không khí văn hóa thiếu lành mạnh, nhìn đâu cũng thấy văn hóa, con người xuống cấp, xã hội thiếu an toàn…

Tiến sĩ Mạch Lê Thu (Viện Thông tin khoa học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) cho biết: “Hiện nay, báo chí giải pháp là cách có thể dung hòa giữa các thái cực xấu và tốt trong tin tức. Báo chí giải pháp là phương pháp tiếp cận tập trung phát hiện và đưa tin về các vấn đề trong xã hội, đồng thời gợi mở cách xử lý, giải quyết vấn đề. Lấy ví dụ, nhà báo của báo chí giải pháp không chỉ đưa kẻ vi phạm pháp luật đứng trước vành móng ngựa, mà còn mạnh dạn chỉ ra những tồn tại trong chính sách, trong cơ chế làm việc những kẽ hở pháp luật để giải quyết tận gốc vấn đề”. Như vậy có thể hiểu báo chí giải pháp sẽ mở ra những điều tốt đẹp, hy vọng tươi sáng đằng sau những hiện tượng xấu, mặt trái xã hội.

Báo chí luôn cần đưa tin khách quan, trung thực nhưng không phải tất cả những gì mắt thấy, tai nghe đều có thể đưa lên mặt báo mà trước khi đưa ra thông tin, báo chí phải cân nhắc đến cả tính hiệu quả cũng như sự tác động của thông tin tới công chúng, từ đó lựa chọn cách thức khai thác cho phù hợp. Nhà báo Trần Anh Tú, Trưởng ban Điện tử, Báo Đại Đoàn Kết, cho biết: “Cách đây vài tháng, trong cuộc họp giao ban chuyên môn thường kỳ, tôi đã phê bình một phóng viên thường trú là tác giả một tin có lượng truy cập cao. Lý do, anh đã dùng những lời lẽ mà tôi cho là nặng nề với nhân vật (một cậu thiếu niên có hành vi vi phạm pháp luật) như “đối tượng”, “y”, “côn đồ hung hãn”. Tôi đặt vấn đề, sau vài năm, liệu cậu thanh niên đó có thể làm lại cuộc đời khi tìm thấy thông tin về những sai lầm quá khứ của mình trên internet với đầy những tính từ “áp đặt”. Mỗi nhà báo, mỗi biên tập viên cần hết sức thận trọng nhất là những thông tin cá nhân, những thông tin có thể ảnh hưởng xấu đến một cá nhân, một đơn vị nào đó. Hãy nhớ câu “bút sa gà chết”! Hãy đặt mình vào vị trí người được phản ánh!”.

Một mối nguy hại khác với tính nhân văn trong báo chí là đạo đức nghề nghiệp của một số ít người làm báo suy thoái nghiêm trọng. Năm 2021, các cơ quan chức năng đã xử phạt 20 cơ quan báo chí với tổng số tiền 780,9 triệu đồng; 11 trường hợp vi phạm quy định thông tin điện tử với tổng số tiền hơn 467,5 triệu đồng; tước quyền sử dụng giấy phép hoạt động báo chí đối với một cơ quan báo chí và thu hồi thẻ nhà báo của 3 trường hợp do có sai phạm nghiêm trọng. Những con số trên không phải là nhiều nhưng là mối nguy hại không thể xem thường. Người làm báo đã suy thoái đạo đức thì ngòi bút không thể nào đặt lợi ích nhân dân lên trên lợi ích bản thân, tính nhân văn trong tác phẩm chắc chắn sẽ bị xem nhẹ.

Cùng với các điều luật, quy định, quy tắc và nhất là tới đây giới báo chí sẽ triển khai Phong trào thi đua “Xây dựng môi trường văn hóa trong cơ quan báo chí” chắc chắn sẽ góp phần tôn vinh, nâng tầm tính nhân văn trong đời sống báo chí. Suy cho cùng, tính nhân văn trong báo chí không phải là điều gì đó cao siêu, trừu tượng. Báo chí nhân văn là báo chí thực hiện đúng chức trách, tôn chỉ mục đích, hoạt động theo pháp luật và có tính toán đến tác động của thông tin với độc giả và với chính nhân vật. Như vậy, không chỉ dùng pháp luật, quy định, quy tắc để điều chỉnh, răn đe, xử phạt mà còn phải giáo dục, tuyên truyền để cơ quan báo chí và người làm báo tự ý thức về sứ mệnh giữ gìn tính nhân văn của báo chí cách mạng.

Theo Quandoinhandan