“Giữ lửa” nghề làm mía đường truyền thống

– Một mùa xuân mới đang về, không khí xuân rộn ràng, vui tươi đang lan tỏa khắp nơi. Tại thôn Pác Làng, xã Điềm He, huyện Văn Quan, bà con đang tất bật, nhộn nhịp với nghề làm mía đường để góp phần đem đến cho mọi người sản phẩm ngon cho ngày Tết cổ truyền.

Đến thôn Pác Làng trong tiết trời se lạnh của những ngày giáp Tết Nguyên đán, chúng tôi không khó bắt gặp hình ảnh những người nông dân đang ép mía, nấu đường bên những chiếc chảo gang to nặng… Bà Lăng Thị Bình, thôn Pác Làng vừa ép mía vừa cho chúng tôi biết: Tôi về làm dâu ở đây đã gần 30 năm, được nhà chồng truyền lại cách làm mía đường. Năm nào cũng vậy, cứ gần Tết Nguyên đán, gia đình tôi lại ép mía, nấu đường. Với hơn 6 sào mía, trung bình mỗi năm, gia đình tôi làm được khoảng 10 mẻ, thu được 6 đến 7 tạ đường, trừ chi phí, gia đình thu nhập hơn 20 triệu đồng.

Cách trung tâm xã Điềm He khoảng 5 km về phía Đông Nam, từ lâu đời, Pác Làng đã hình thành và lưu truyền nghề ép mía đường. Bà Phùng Thị Phải, ở thôn Pác Làng, năm nay đã hơn 80 tuổi cho biết: Từ khi tôi còn nhỏ đã thấy bố mẹ được ông bà truyền lại nghề làm mía đường. Cứ như vậy, bản thân tôi cũng tiếp nối theo nghề và đến nay, các con, cháu của tôi vẫn lưu truyền nghề này.

Dưới bàn tay cần mẫn, khéo léo, sản phẩm mía đường làm ra mang đậm dấu ấn của người lao động ở vùng quê này. Gia đình bà Bình, bà Phải chỉ là 2 trong số gần 50 hộ ở thôn Pác Làng đang gìn giữ nghề làm mía đường. Được biết, diện tích trồng mía ở thôn hằng năm khoảng 5 ha. Nguyên liệu để làm ra một mẻ mía đường ngon là giống mía được trồng tại thôn từ nhiều năm trước. Giống mía này cũng chẳng biết từ đâu mà có, khi thu hoạch mía thì người dân giữ lại ngọn để trồng cho vụ sau.

Theo kinh nghiệm của người dân nơi đây, mía phải có thời gian sinh trưởng từ 11 tháng trở lên mới có độ ngọt sắc và mới nấu được những mẻ đường thơm ngon. Đất trồng mía không cần quá màu mỡ. Trong quá trình chăm bón không cần bón nhiều phân đạm vì chỉ tốt cây, đẹp lá, cho lượng đường ít. Thay vào đó, mía được trồng ở nơi đất cằn, chỉ cần được vun gốc cao, rộng để tránh tình trạng đổ rạp do gió bão; đến tầm tháng 10 âm lịch, mía được bóc đi lớp lá bọc ngoài để cây ít sâu bệnh, vỏ bóng và có màu đẹp… Nhờ giống mía tốt và điều kiện tự nhiên phù hợp nên sản phẩm mía đường của thôn rất được ưa chuộng, có vị thơm ngon rất đặc trưng và độ ngọt tự nhiên vừa phải mà không nơi đâu có được.

Trước đây, mía được ép bằng cách cho kẹp giữa hai khúc gỗ to được cố định bằng trục và dùng sức trâu để kéo. Khoảng chục năm nay, một số hộ dân góp tiền chung nhau mua máy ép mía nên đỡ vất vả hơn. Nước mía sau khi ép được nấu trong thời gian hơn 4 tiếng cho ra thành phẩm là mật mía có màu vàng đẹp mắt, ngọt thanh. Người nấu đường phải là người có kinh nghiệm vì nếu lấy đường non thì khi đổ vào khuôn, đường sẽ không thành miếng, còn nếu để quá già, đường sẽ dễ bị cháy. Một mẻ đường thường có khối lượng từ 50 đến 60 kg. Với giá bán từ 40.000 đến 45.000 đồng/kg, trung bình mỗi hộ dân thu lãi hơn 20 triệu đồng/vụ/năm.

Ông Hoàng Xuân Tuyến, Trưởng thôn Pác Làng cho biết: Những năm qua, từ làm mía đường, đời sống của người dân trong thôn khá giả hơn, số hộ nghèo giảm 2 hoặc 3 hộ/năm. Hiện thôn có 128 hộ thì chỉ còn 11 hộ nghèo.

Với vị ngọt thơm đặc trưng, nhiều năm qua, mía đường là nguyên liệu không thể thiếu để người dân Xứ Lạng làm ra các loại bánh đặc sản của đồng bào dân tộc như: khẩu sli, bánh khảo, bánh phồng, kẹo lạc… Do vậy, loại đường này được bán nhiều vào dịp giáp Tết Nguyên đán. Bà Hoàng Thị Hiếu, Chủ tịch UBND xã Điềm He cho biết: Nghề làm mía đường ở Pác Làng không chỉ gìn giữ những giá trị truyền thống mà còn góp phần ổn định và nâng cao đời sống người dân. Hiện nay, toàn xã còn 77 hộ nghèo (giảm 10 hộ so với năm 2020) và 147 hộ cận nghèo (giảm 2 hộ so với năm 2020). Thời gian tới, cấp ủy, chính quyền xã tiếp tục khuyến khích và động viên bà con mở rộng, phát triển hơn nữa nghề làm mía đường, tiến tới thành lập làng nghề truyền thống làm mía đường tại thôn Pác Làng.