“Giữ lửa” làng nghề đan lát truyền thống

(LSO) – Không khí xuân đã ngập tràn khắp các đường làng, ngõ xóm trên mảnh đất Xứ Lạng. Tại làng nghề đan lát truyền thống xã Chi Lăng, huyện Tràng Định, nhà nhà tất bật, nhộn nhịp để mang đến cho mọi người những sản phẩm đặc sắc trong những ngày tết đến, xuân về.

Nằm cách thị trấn Thất Khê khoảng 1,5 km về phía Tây Bắc, làng nghề đan lát truyền thống xã Chi Lăng, huyện Tràng Định đơn sơ và bình yên đến lạ. Nói đến nghề đan nong nia, mẹt, sàng sẩy gạo – những vật dụng gia đình đã gắn bó với người dân xã Chi Lăng từ xưa đến nay, người già trong làng cũng chỉ biết từ bé đã được truyền nghề, không ai khẳng định được chính xác nghề đã có được bao lâu. Những sản phẩm này đều lấy nguyên liệu chính là tre, trúc quê nhà. Dưới bàn tay cần mẫn, khéo léo của những người thợ đan lát, sản phẩm làm ra mang đậm dấu ấn của người lao động nơi vùng cao này.

Đến thôn Khảo Bàn, xã Chi Lăng trong tiết trời se lạnh của những ngày giáp tết, chúng tôi không khó bắt gặp hình ảnh những cụ già, phụ nữ, thanh niên ngồi đan, vót tre. Đó là những công việc bình dị hằng ngày, nhưng cũng là cách mà người dân nơi đây gìn giữ nghề truyền thống qua nhiều năm.

Chị Lương Thị Chuyên, thôn Khảo Bàn, xã Chi Lăng, huyện Tràng Định đan mẹt

Ghé thăm nhà chị Lương Thị Chuyên, làm đan lát lâu năm tại thôn Khảo Bàn, dù đang là những ngày bận rộn chuẩn bị cho dịp Tết Nguyên đán, nhưng chị vẫn tranh thủ thời gian để đan lát. Đôi tay chị thoăn thoắt đưa những lát nan vào khung, vừa uốn vừa đan, chẳng mấy chốc chiếc mẹt đã thành hình.

Chị Chuyên cho biết: “Tôi đã gắn bó với nghề hơn 10 năm qua, nghề đan lát như một phần cuộc sống của tôi. Những ngày nông nhàn, tôi có thể làm được từ 3 đến 5 cái mẹt, với giá bán trung bình từ 35 đến 100 nghìn đồng/chiếc tùy kích cỡ khách hàng đặt, một tháng tôi có thể thu về hơn 1 triệu đồng. Nhờ vậy cũng có thêm chút thu nhập cho gia đình”.

Bà Lộc Thị Thủy, thôn Khảo Bàn với đôi bàn tay khéo léo, vừa nhanh tay lên vòng cho chiếc sàng, bà vừa tâm sự: “Gia đình tôi đã duy trì nghề đan lát này từ lâu, cả chồng và các con tôi đều làm nghề này, vừa đan sàng vừa đan mẹt, trung bình mỗi ngày gia đình tôi đan được 5 – 6 cái sàng (giá giao động từ 35 đến 40 nghìn đồng/cái) và khoảng 10 cái mẹt. Mỗi phiên chợ gia đình thu nhập khoảng 2 triệu đồng từ bán sản phẩm”.

Bà Thủy cho biết thêm: “Nguyên liệu để làm ra một chiếc mẹt gồm: vầu, tre, nứa. Để có được những chiếc mẹt đẹp phải trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi kinh nghiệm và sự khéo léo từ khâu tìm loại tre thích hợp. Đầu tiên phải chọn những cây thẳng, có màu xanh, không quá già hoặc quá non và thưa đốt để khi đan không bị gãy, dễ lên vòng. Cây mang về đốn khúc, chẻ nhỏ, chuốt trơn tru rồi đan thành hình mẹt, sau đó uốn vòng, sau khi đan xong chúng tôi sẽ phơi sản phẩm dưới nắng từ 1 đến 2 tiếng, thành phẩm đạt yêu cầu là phải chắc chắn, tròn đều và có màu xanh nhạt”.

Vừa nói bà Thủy vừa nhanh tay tháo một chiếc mẹt treo gần phía cửa bếp xuống cho chúng tôi xem: “Cái mẹt này nhà tôi dùng được hơn 10 năm nay rồi mà còn tốt lắm, cũng vì sản phẩm tốt và bền nên sản phẩm của chúng tôi vẫn được nhiều nơi ưa chuộng”.

Được biết, ban đầu đan lát không phải là công việc chính của những người dân nơi đây, người dân trong xã chủ yếu làm ruộng, họ tận dụng thời gian rảnh sau mùa vụ để đan lát tạo ra những vật dụng trong gia đình. Tuy nhiên về sau, các sản phẩm này được ưa chuộng, người tìm mua rất nhiều, nên từ đó hình thành nhu cầu mua bán trên thị trường và chuyên biệt hóa trong sản xuất. Cứ như vậy, nghề đan lát truyền thống tại xã Chi Lăng đã gắn bó với đời sống người dân nơi đây từ đời này sang đời khác.

Để bám trụ với nghề đan, người dân phải cần cù, khéo léo và “thổi hồn” vào cây tre, nứa, vầu để tạo ra những sản phẩm vừa chứa đựng giá trị văn hóa truyền thống, vừa góp phần nâng cao thu nhập cho bà con. Ông Hà Văn Lợi, trưởng thôn Khảo Bàn cho biết: Toàn thôn có trên 90 hộ thì có khoảng 30 hộ làm nghề đan lát. Những ngày nông nhàn, bà con tụ họp, vừa trò chuyện vừa tranh thủ hoàn thành những sản phẩm đan lát truyền thống. Trước đây, người dân đan lát chủ yếu phục vụ nhu cầu của gia đình, bắt đầu từ năm 2010 trở lại đây, phong trào đan lát phát triển mạnh và sản phẩm bắt đầu trở thành hàng hóa.

Hiện nay, nhiều làng nghề truyền thống đã và đang dần bị mai một. Tuy nhiên, nghề đan lát ở đây vẫn luôn được “truyền lửa”. Điều đó không chỉ gìn giữ những giá trị truyền thống mà còn góp phần mở ra hướng phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập cho người dân. Các sản phẩm đan lát không chỉ được người dân trong và ngoài huyện ưa chuộng mà còn được thương lái ở các tỉnh khác đến thu mua và bán lại cho các tư thương Trung Quốc.

Ông Nguyễn Văn Hoàng, Phó Chủ tịch UBND xã Chi Lăng, huyện Tràng Định cho biết: Xã Chi Lăng hiện có hiện có 878 hộ; trong đó có hơn 120 hộ với khoảng 400 lao động làm nghề truyền thống đan lát. Những hộ dân làm nghề này chủ yếu tập trung ở 3 thôn: Khảo Bàn, Bản Mạy và Nà Pàng. Sản phẩm đan lát của bà con làm ra đến đâu bán hết đến đó. Tuy nhiên, người dân chủ yếu bán sản phẩm tại các phiên chợ nên giá cả chưa ổn định. Thời gian tới, từ nguồn vốn hỗ trợ phát triển sản xuất của chương trình xây dựng nông thôn mới, cấp ủy, chính quyền xã sẽ có kế hoạch thành lập Hợp tác xã Đan lát để duy trì nghề truyền thống, giúp bà con yên tâm về đầu ra của sản phẩm. Bên cạnh đó, xã tiếp tục khuyến khích và động viên bà con mở rộng, phát triển hơn nữa nghề đan lát, giúp nâng cao thu nhập và tạo việc làm cho lao động trên địa bàn, góp phần xây dựng nông thôn mới trên địa bàn xã.

Một mùa xuân mới lại về mang theo bao niềm vui và cả những trăn trở của người dân làng nghề. Để giữ nghề và sản phẩm của làng nghề ngày càng tiến xa hơn nữa thì không chỉ cần đôi bàn tay khéo léo, niềm đam mê sáng tạo, mà họ rất cần sự quan tâm của các cấp, ngành chức năng trong hỗ trợ về vốn, tạo thương hiệu, liên kết sản xuất… Đây sẽ là động lực giúp làng nghề tiếp tục phát triển trong những năm tiếp theo.