Giả mạo đặc sản địa phương: Nguy cơ mất thương hiệu và lòng tin

Đặc sản vùng miền không chỉ là niềm tự hào của mỗi địa phương mà còn mang giá trị văn hóa và kinh tế. Tuy nhiên, tình trạng hàng giả, hàng nhái ngày càng phổ biến, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín sản phẩm và quyền lợi người tiêu dùng. Vì vậy, cần có biện pháp kiểm soát chặt chẽ để gìn giữ giá trị thực của đặc sản Việt Nam.

Đặc sản vùng miền giả bán tràn lan

Thương mại điện tử đang trở thành kênh tiêu thụ nông sản phù hợp với xu hướng hiện nay. Tuy nhiên, tình trạng giả mạo đặc sản vùng miền trên môi trường trực tuyến ngày càng phổ biến, gây ảnh hưởng tiêu cực đến cả người sản xuất và người tiêu dùng.

Theo số liệu mới nhất từ nền tảng thống kê thương mại điện tử (Metric), trong 6 tháng cuối năm 2024, tổng doanh thu từ 5 sàn thương mại điện tử lớn gồm Shopee, Lazada, Tiki, Sendo và TikTok Shop ước tính đạt 156.000 tỷ đồng, tăng 78% so với cùng kỳ năm trước. Shopee tiếp tục giữ vị trí dẫn đầu với 67,9% thị phần. Những con số này phản ánh sự thay đổi trong thói quen mua sắm của người tiêu dùng Việt Nam. Ngày càng nhiều người chọn mua sắm trực tuyến để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng hằng ngày, góp phần thúc đẩy kinh tế số, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và sản xuất nông sản theo hướng thương mại hóa.

Nhận thấy xu hướng này, nhiều địa phương và hợp tác xã nông nghiệp đã chủ động hỗ trợ nông dân đưa nông sản lên các sàn thương mại điện tử. Việc tham gia thương mại điện tử giúp hợp tác xã và hộ nông dân tiếp cận lượng khách hàng lớn hơn một cách nhanh chóng và thuận tiện hơn.
Tuy nhiên, thương mại điện tử cũng mang đến những thách thức nhất định. Bên cạnh cơ hội đưa nông sản chất lượng cao đến tay người tiêu dùng, hình thức kinh doanh này cũng tạo kẽ hở cho các hoạt động buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng với các thủ đoạn ngày càng tinh vi.

Quả thật, lên mạng xã hội, người tiêu dùng có nhu cầu tìm bất kỳ đặc sản vùng miền nào chỉ cần gõ từ khóa là sẽ cho ra hàng trăm kết quả. Tuy nhiên, trong hàng trăm người bán đó, không ai có thể biết được có bao nhiêu đặc sản “fake”, có bao nhiêu đặc sản chuẩn. Anh Lê Văn Ba (phường Quan Hoa, Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết, gần đây anh đã mua 10 kg bơ 034 từ một tài khoản Facebook có tên Minh Lan. Sản phẩm này được quảng cáo có ruột vàng, cơm dày, hạt lép và thơm ngon. Tuy nhiên, khi nhận hàng, anh phát hiện đây là loại bơ sáp bị nhão, không đúng như quảng cáo. Trên bao bì vẫn ghi nhãn “Bơ 034 - Đặc sản Tây Nguyên - Cam kết hàng ngon 100%”, nhưng khi anh liên hệ yêu cầu đổi trả thì người bán không phản hồi.

Hay, chị Nguyễn Thị Lan (phường Hà Cầu, Hà Đông, Hà Nội) có chia sẻ, chị đặt mua 2 lít mật ong bạc hà (đặc sản Hà Giang) trên một gian hàng Shopee với giá chỉ 250.000 đồng/lít, rẻ hơn nhiều so với mức giá chính hãng. Người bán cam kết đây là mật ong bạc hà nguyên chất từ cao nguyên đá Đồng Văn. Tuy nhiên, khi nhận hàng, chị phát hiện mật ong có mùi hắc, vị ngọt gắt như pha đường, không có hương bạc hà tự nhiên. “Do tôi mua nhiều để đi biếu nhưng thấy chất lượng không như mình mong muốn nên đã mang đi kiểm định. Kết quả kiểm định cho thấy đây là mật ong thường, không có thành phần của hoa bạc hà. Tôi có điện thoại cho người bán thì không liên lạc được. Đây cũng là bài học cho những ai có ý định mua đặc sản vùng miền trên các sàn thương mại điện tử”.

Cùng chung bức xúc, anh Nguyễn Văn Đồng cũng bị ăn một “vố” đau khi mua nước mắm Phú Quốc trên mạng xã hội. Anh kể: “Tôi có mấy người bạn nước ngoài, thỉnh thoảng họ có về Việt Nam và qua thăm tôi. Cứ mỗi lần như vậy, tôi lại mua đặc sản vùng miền để làm quà cho họ. Cuối năm 2024, tôi có mua 10 lít nước mắm Phú Quốc trên sàn thương mại điện tử Lazada với giá giảm sâu, chỉ 90.000 đồng/chai 500 ml. Tuy nhiên, khi mở ra sử dụng, nước mắm có màu nhạt hơn so với nước mắm truyền thống, mùi vị không đậm đà. Nghi ngờ chất lượng sản phẩm, tôi có liên hệ nhà sản xuất nước mắm Phú Quốc chính hãng thì được xác nhận mã sản phẩm này không thuộc danh sách hàng họ phân phối”.

Để mục sở thị hiện tượng này, phóng viên có lên mạng xã hội tìm mua cam Cao Phong. Quả thực, chỉ gõ từ khóa “mua cam Cao Phong” là cho ra hàng trăm người bán đặc sản này. Tài khoản có tên Minh Lương đăng tải: “Cam cao phong lòng vàng tươi sạch, hàng trồng hữu cơ ko phân bón nên có nám, ngọt, và an toàn tuyệt đối. Giá chỉ 25 nghìn đồng/kg”. Khi phóng viên hỏi mua số lượng lớn và muốn gửi mẫu ảnh cam thì người này cho biết: “Chị mua số lượng bao nhiêu cũng có, nếu lấy nhiều, em hạ giá còn 15 nghìn đồng/kg”.

Để kiểm tra chất lượng, chúng tôi thử mua 5 kg, mặc dù người bán quảng cáo đây là cam chuẩn xuất xứ từ huyện Cao Phong, Hòa Bình, có tem truy xuất nguồn gốc. Tuy nhiên, khi nhận hàng thì loại cam này có vỏ dày, vị nhạt và nhiều quả bị khô múi. Sau khi kiểm tra kỹ, tem nhãn có thể bóc ra dễ dàng và không thể quét được mã truy xuất nguồn gốc.

Tăng cường phối hợp thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm

Tình trạng giả mạo thương hiệu nông sản không chỉ giới hạn trong một số mặt hàng đơn lẻ mà còn xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của các đặc sản địa phương cũng như quyền lợi của người tiêu dùng. Một ví dụ điển hình gần đây là vấn đề liên quan đến hạt điều Bình Phước. Trước thực trạng này, ông Vũ Thái Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Điều Bình Phước đã chính thức gửi văn bản đề nghị các cơ quan chức năng của tỉnh vào cuộc để bảo vệ thương hiệu “Hạt điều Bình Phước” - một sản phẩm đã được khẳng định chất lượng, danh tiếng trên thị trường trong nước và quốc tế.

Theo phản ánh từ Hiệp hội, một số website và nền tảng mạng xã hội đã lợi dụng danh tiếng của hạt điều Bình Phước để kinh doanh các sản phẩm kém chất lượng với mức giá rẻ bất thường, đánh vào tâm lý ham rẻ của người tiêu dùng. Qua quá trình xác minh, nhiều trường hợp cho thấy các loại hạt điều này thực chất là hàng nhập khẩu đã cũ, không rõ nguồn gốc xuất xứ, thậm chí có dấu hiệu hư hỏng do bảo quản kém hoặc đã qua xử lý hóa chất để đánh lừa thị giác. Điều này không chỉ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến thương hiệu hạt điều Bình Phước mà còn gây nguy hại trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng.

Trước diễn biến phức tạp của tình trạng trên, Hiệp hội Điều Bình Phước đã kiến nghị UBND tỉnh và các cơ quan chức năng tăng cường công tác kiểm tra, giám sát thị trường nhằm phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Đặc biệt, các đơn vị liên quan cần có biện pháp ngăn chặn hiệu quả việc kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng trên các nền tảng trực tuyến, đồng thời phối hợp với các cơ quan truyền thông để nâng cao nhận thức của người dân.

Bên cạnh sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, người tiêu dùng cũng cần nâng cao ý thức cảnh giác, ưu tiên lựa chọn những sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, được chứng nhận bởi các đơn vị uy tín. Việc kiểm tra kỹ nhãn mác, xuất xứ sản phẩm trước khi mua hàng là vô cùng quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe bản thân và góp phần gìn giữ thương hiệu nông sản Việt Nam.

Không chỉ dừng lại ở mặt hàng hạt điều, tình trạng mạo danh thương hiệu còn lan rộng sang nhiều sản phẩm nông sản khác, trong đó có chè Khe Năm (Yên Bái). Hợp tác xã (HTX) chè Khe Năm đang phải đối mặt với vấn nạn này khi nhiều đối tượng lợi dụng danh tiếng của HTX để tiêu thụ sản phẩm kém chất lượng.

Ông Trần Văn Thanh, Phó Giám đốc HTX chè Khe Năm chia sẻ: "Chúng tôi nhận được nhiều phản ánh từ khách hàng về việc mua phải chè kém chất lượng nhưng lại được giới thiệu là chè Khe Năm. Điều này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của HTX mà còn gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng".

Trước tình trạng trên, HTX chè Khe Năm đã chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng nhằm xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Đồng thời, HTX cũng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giúp người tiêu dùng nhận diện sản phẩm chính hãng, tránh mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng. "Chúng tôi mong muốn nâng cao nhận thức của khách hàng, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng cũng như gìn giữ thương hiệu mà HTX đã dày công xây dựng", ông Thanh nhấn mạnh.
Cuối năm 2024, một số doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng bị làm giả mã số vùng trồng, khiến Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) cảnh báo về tình trạng gian lận ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động xuất khẩu. Theo Vinafruit, nhu cầu sầu riêng tăng cao đã tạo điều kiện cho nhiều hành vi gian lận, bao gồm giả mạo mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, con dấu và chữ ký, gây hậu quả nghiêm trọng.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Vinafruit cho biết Hiệp hội đã nhận được nhiều đơn tố cáo từ doanh nghiệp về các vi phạm này. Gần đây, Công ty TNHH Vina T&T bị làm giả mã số cơ sở đóng gói (mã VN-BTPH-036) để xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Cụ thể, một nhóm người đã giả mạo chữ ký và con dấu của ông Võ Hữu Trường, Giám đốc chi nhánh Vina T&T Bến Tre, để ký hợp đồng ủy quyền xuất khẩu với Công ty TNHH Eruka Marketing vào ngày 10/12/2024. Văn bản giả mạo này còn được sử dụng để ủy quyền trái phép cho nhiều doanh nghiệp khác, dẫn đến việc nhiều lô hàng mang mã số giả được thông quan.

Ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng Giám đốc Vina T&T, khẳng định công ty chưa từng sở hữu con dấu hoặc ủy quyền sử dụng mã số này. Ông lo ngại rằng, nếu các lô hàng gian lận vẫn tiếp tục được thông quan, uy tín của doanh nghiệp sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Hiện nay, tình trạng kinh doanh, buôn bán hàng giả, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ và hàng kém chất lượng trên các nền tảng thương mại điện tử ngày càng gia tăng, gây tác động tiêu cực đến xã hội và làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng.

Để ngăn chặn vấn nạn mạo danh đặc sản, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan chức năng, doanh nghiệp và cộng đồng. Đồng thời, việc rà soát, điều chỉnh cơ chế, chính sách phù hợp với thực tế là điều cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả quản lý trong lĩnh vực thương mại điện tử.
Bên cạnh đó, công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm giữa các cơ quan chức năng cần được tăng cường. Việc phát hiện, đấu tranh với các hành vi vi phạm liên quan đến sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, nhãn hàng hóa, mã số, mã vạch và truy xuất nguồn gốc sản phẩm cũng cần được chú trọng.

Theo ông Dương Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý thị trường Hà Nội, công tác quản lý thị trường đòi hỏi sự phối hợp của nhiều cơ quan, đơn vị. Hằng năm, Cục chỉ đạo các đội quản lý thị trường thực hiện điều tra, giám sát hoạt động sản xuất, kinh doanh, đặc biệt đối với hàng cấm, hàng lậu, hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc. Đồng thời, việc theo dõi giao dịch trên các nền tảng trực tuyến như Facebook, TikTok, YouTube cũng được đẩy mạnh nhằm truy vết các tổ chức vi phạm.

Song song với đó, các doanh nghiệp và hợp tác xã sản xuất đặc sản cần chú trọng xây dựng, bảo vệ thương hiệu bằng cách đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, áp dụng biện pháp chống hàng giả và đẩy mạnh tuyên truyền để người tiêu dùng nhận diện sản phẩm chính thống.

Các chuyên gia cảnh báo rằng, thực phẩm giả mạo tiềm ẩn nhiều rủi ro do không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, có thể chứa chất phụ gia độc hại hoặc không rõ thành phần. Người tiêu dùng sử dụng những sản phẩm này có nguy cơ đối mặt với các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Vì vậy, người tiêu dùng cần nâng cao nhận thức, sử dụng công nghệ để xác minh nguồn gốc sản phẩm và thận trọng khi mua hàng. Đặc biệt, tâm lý "ham rẻ" chính là yếu tố khiến hàng giả, hàng kém chất lượng tiếp tục tồn tại.

Ngoài ra, người tiêu dùng nên chủ động bảo vệ quyền lợi của mình bằng cách yêu cầu đổi trả hàng hoặc tố giác lên cơ quan chức năng khi phát hiện sản phẩm vi phạm chất lượng. Điều này không chỉ giúp xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh mà còn góp phần bảo vệ các doanh nghiệp làm ăn chân chính.