Ghi nhận các ca nhiễm độc thiếc đầu tiên tại Việt Nam

Hình ảnh phim cộng hưởng từ sọ não có tổn thương chất trắng lan tỏa trên não.

Đặc điểm chung của những bệnh nhân này là cùng làm việc chung tại bộ phận nghiền nhựa tái chế của một công ty sản xuất mành rèm ở Thanh Miện, Hải Dương. Đáng chú ý, trước khi vào làm tại đây, tất cả đều có sức khỏe bình thường. Chỉ sau một thời gian ngắn làm việc (ngắn nhất là 4 ngày, lâu nhất là 1 tháng) thì các công nhân có chung biểu hiện rối loạn tâm thần, đặc biệt là mất trí nhớ, lú lẫn, kích động, hành vi bất thường, chụp cộng hưởng từ sọ não có tổn thương chất trắng lan tỏa trên não, xét nghiệm máu có nhiễm toan chuyển hóa, hạ kali máu nặng.

Chuỗi các bệnh nhân nhiễm độc thiếc được phát hiện từ trường hợp anh Nguyễn Đức H, 35 tuổi, nhập viện ngày 9/7 với biểu hiện rối loạn tâm thần, kích động, lẫn lộn, sau đó hôn mê. Trên phim cộng hưởng từ, não có hiện tượng tổn thương chất trắng lan tỏa nặng nề, nhiễm toan chuyển hóa và hạ kali máu nặng. Do bố bệnh nhân mới mất được 49 ngày, nên khi xuất hiện các triệu chứng trên, nhiều người trong gia đình chỉ nghĩ đến yếu tố tâm thần. Bệnh nhân được đưa đến viện muộn, bệnh diễn biến nặng và gia đình đã xin bệnh nhân về nhà.

Tuy nhiên, trước khi xin về, gia đình thông tin, có một số bạn công nhân cùng làm khác cũng có biểu hiện bất thường và đã kịp báo cho bác sỹ. Các bác sỹ đã hướng dẫn gia đình thông báo cho những người cùng làm cần đi khám kiểm tra càng sớm càng tốt.

Trong đó, có bệnh nhân Nguyễn Kim C. (42 tuổi, Quỳnh Phụ, Thái Bình) vào viện trong tình trạng rối loạn tâm thần, mất trí nhớ, ở nhà lái xe đi lang thang quanh làng. Kết quả xét nghiệm máu có rối loạn nặng. Lo lắng cho tình trạng của bệnh nhân, các bác sỹ ở Trung tâm Chống độc đã xét nghiệm, chẩn đoán, cấp cứu. Tuy nhiên quá trình tìm kiếm và chẩn đoán gần như bế tắc trong khi cần phải chạy đua chẩn đoán, cứu sống bệnh nhân, đặc biệt cần phải phát hiện nhanh nguyên nhân để thông báo các cơ quan chức năng vào cuộc can thiệp, tránh để những người khác bị nhiễm độc và tử vong tiếp.

Các bác sỹ đã truy tìm tất cả các nguồn thông tin y học, bao gồm cả hỏi ý kiến của các bạn bè, chuyên gia, đồng nghiệp trên quốc tế về chống độc. Rất may đã tìm thấy trên y văn thế giới có một vài trường hợp bị bệnh khi làm việc trong hoàn cảnh gần tương tự. Với sự giúp đỡ của Viện Hóa thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, bệnh nhân được chỉ định và làm xét nghiệm định lượng kim loại thiếc. Bệnh nhân C có nồng độ thiếc trong máu hơn 200 micogam/lít, nghĩa là tăng gấp hơn 40 lần ngưỡng cho phép. Bệnh nhân được lọc máu, giải độc thiếc và chỉ sau 1 tuần điều trị tích cực, tình trạng của bệnh nhân đã cải thiện, trí nhớ dần hồi phục …Bệnh nhân H đã tử vong khi xét nghiệm lại mẫu máu còn lưu cho thấy, nồng độ thiếc trong máu cao gấp trên 50 lần.

Bác sĩ Trung tâm Chống độc thăm khám cho bệnh nhân nhiễm độc thiếc.

Theo TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, các bệnh nhân trên bị nhiễm độc cấp tính thiếc, với các đặc điểm điển hình do hợp chất thiếc hữu cơ gây ra. Thiếc gồm có thiếc dạng nguyên thể kim loại, các hợp chất thiếc vô cơ và các hợp chất thiếc hữu cơ. Thiếc kim loại và thiếc vô cơ về cơ bản không độc. Các hợp chất thiếc hữu cơ có độc tính rất cao, rất dễ hấp thu qua đường hô hấp, qua da và qua đường tiêu hóa. Độc nhất là các hợp chất thiếc triethyl và thiếc trimethyl. Đây là các hợp chất có một công dụng là làm chất ổn định nhựa (plastic stabilizer), ổn định nhiệt (heat stabilizer), được cho vào nhựa giúp nhựa bền vững với nhiệt. Nhiễm độc thiếc hữu cơ gây nhiều tổn thương nặng ở các cơ quan, bao gồm não (gây các rối loạn tâm thần kinh và tổn thương chất trắng), tổn thương gan, thận, miễn dịch, máu,…

Trên thế giới và trong nước vẫn chưa có phác đồ điều trị nhiễm độc thiếc, do đó việc điều trị khó khăn, các bác sỹ phải vừa điều trị vừa theo dõi sát để đánh giá điều chỉnh. Trong khi nguy cơ tổn thương não không rõ tiến triển ra sao, hồi phục, năng lên hay di chứng.

Nhiễm độc thiếc là vấn đề sức khỏe nghề nghiệp môi trường mới ở nước ta và thực sự ảnh hưởng tới người lao động. Ở Việt Nam có lẽ đây là các ca đầu tiên ở trong nước được phát hiện. Trên thế giới cũng mới chỉ ghi nhận một số ca. Nguy cơ nhiễm độc thiếc ở nước ta là có khi hiện tượng tái chế nhựa và khai khoáng vẫn đang có ở nhiều nơi. Đây là bệnh đặc biệt, dễ bị bỏ quên, dễ nhầm với các bệnh khác như tổn thương não chất trắng lại nghĩ do viêm não hoặc các bệnh não khác.

Bệnh viện Bạch Mai đã có công văn báo cáo Bộ Y tế, sở Y tế địa phương, các cơ quan liên quan để phối hợp tìm nguyên nhân, giải quyết để không gây ra các vụ nhiễm độc tiếp.

Các chuyên gia cũng khuyến cáo những công nhân làm việc trong các môi trường, vị trí như trên, cần khẩn trương đi kiểm tra sức khỏe, ít nhất là sàng lọc tại bệnh viện tỉnh. Hiện, qua thông báo của Bệnh viện tỉnh và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hải Dương, đã có 15 bệnh nhân tới Bệnh viện tỉnh Hải Dương khám, trong đó có 8 bệnh nhân ù tai, nghe kém, 6 bệnh nhân có hạ kali máu. Các bệnh nhân này được khuyến cáo cần nhập viện để đánh giá tiếp và điều trị. Tuy nhiên chưa có ai trở lại nhập viện, do đó nguy cơ nhiễm độc và di chứng là rất đáng ngại.