EU: Từ Liên minh Tiền tệ đến Liên minh Ngân hàng

Từ cơ chế chung

Liên minh tiền tệ ra đời gắn với việc hình thành Eurozone năm 1999. Theo đó, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) nắm quyền phát hành đồng tiền chung (euro) và ấn định tỷ giá, nhưng việc quản lý vĩ mô và điều hành tài chính, ngân hàng vẫn thuộc quyền các quốc gia riêng biệt. Cuộc khủng hoảng nợ công đã bộc lộ sự hạn chế của liên minh này, vì ECB không thể can thiệp trực tiếp và mỗi thành viên cũng khó bề tự xoay sở, khi khủng khoảng nợ công xảy ra, gây hệ lụy cho cả khu vực.

Ý tưởng về Liên minh Ngân hàng đã có từ năm 2012, nhưng phải đến nay mới hình thành rõ nét. Khi được thành lập, Liên minh sẽ tạo nên một “Cơ chế giám sát duy nhất” (MUS) cho các ngân hàng, đồng thời giải quyết hậu quả nếu một ngân hàng nào đó đứng trước nguy cơ mất thanh khoản.

Nghị viện châu Âu và Bộ trưởng Tài chính các nước thành viên EU trao cho ECB chức năng giám sát chặt chẽ các ngân hàng trong khu vực (trừ Anh và các nước không ký hiệp định này). Ngoài ra, trong trường hợp ngân hàng nào đó bị phá sản, Liên minh có trách nhiệm bảo đảm bồi thường một khoản tiền lớn, mà cụ thể lên tới 100.000 euro. Tuy nhiên, vẫn có sự quan ngại rằng, hiệu quả giám sát của ECB sẽ như thế nào, khi “bài học” từ các ngân hàng của Ireland vẫn còn đó.

Đến hai trụ cột

Trụ cột đầu tiên là “Cơ chế Giải quyết Chung” (SRM). Theo thỏa thuận, Liên minh có một quĩ trị giá 55 tỷ euro (76 tỷ USD) do các ngân hàng đóng góp trong thời gian hơn mười năm (2025). Một cơ quan ra nghị quyết của EU cũng được thành lập – với chức năng xem xét và đưa ra các quyết định đối với số phận của các ngân hàng làm ăn thua lỗ, chấm dứt việc dùng các khoản thuế của dân để cứu trợ các ngân hàng yếu kém.

Trụ cột đầu tiên này sẽ được hình thành vào năm 2014, khi ECB thiết lập cơ chế giám sát toàn bộ 6.000 ngân hàng tại Eurozone và các nền kinh tế tham gia.

Ủy viên phụ trách thị trường tài chính của EU, ông Michel Barnier, cho biết: “Các quốc gia thành viên đã nhất trí về cơ chế giải quyết duy nhất. Cuộc thương lượng với Nghị viện châu Âu đã có thể được bắt đầu”.

Thỏa thuận mới này cũng đặt nền móng quan trọng cho việc hoàn tất kế hoạch Liên minh Ngân hàng khu vực Eurozone và các nước tham gia, nhằm khôi phục lòng tin vào nền tài chính và triển vọng tăng trưởng trong khu vực. Theo dự kiến, SRM sẽ đi vào hoạt động từ năm 2015 và kéo dài trong thời gian là 10 năm.

Trụ cột thứ hai có tên “Cơ chế giải quyết duy nhất”. Theo đó, ECB sẽ chịu trách nhiệm giám sát trực tiếp những ngân hàng lớn nhất Eurozone. Số 130 ngân hàng này hiện chiếm khoảng 85% tài sản của ngân hàng trong Eurozone. ECB cũng sẽ giám sát 6.000 ngân hàng thông qua cơ quan giám sát của các nước thành viên. Theo đó, mỗi nước sẽ phải tuân theo quy định chung về giám sát và đóng cửa ngân hàng dưới sự bảo trợ của ECB (trụ cột thứ hai).

“Quỹ giải thể ngân hàng” cũng sẽ nhằm trang trải việc đóng cửa ngân hàng và cung cấp các khoản tài chính khẩn cấp, nhằm chấm dứt “kỷ nguyên” bảo lãnh ồ ạt. Trong trường hợp vượt quá “quy trình tự cứu”, các tài khoản tiền gửi tiết kiệm trị giá dưới 100.000 euro (137.000 USD) sẽ được an toàn theo cơ chế bảo lãnh tiền gửi, số lớn hơn 100.000 euro có thể phải chịu thiệt thòi ở mức nhất định.

Tuy nhiên, Eurozone vẫn phải thận trọng với những kịch bản xấu như tái cấu trúc hay phá sản. Theo IMF, hiện các ngân hàng EU vẫn còn thiếu vốn, cụ thể, riêng những khoản nợ xấu của hệ thống ngân hàng Italia, Tây Ban Nha đã lên tới 230 triệu euro. IMF còn nhấn mạnh sự cần thiết phải củng cố “niềm tin của các nhà đầu tư vào bảng tổng kết tài sản của các ngân hàng trong khu vực”. Chính vì vậy, Liên minh Ngân hàng được coi như một giải pháp “tối ưu” nhằm giải quyết những vấn đề đang đặt ra.

Những mâu thuẫn cần giải quyết

Liên minh Ngân hàng ra đời là vì lợi ích của khu vực, nhưng cũng tạo ra mâu thuẫn lợi ích giữa các quốc gia. Quỹ 55 tỷ euro do các ngân hàng đóng góp rất có lợi cho các quốc gia đang mắc nợ, nhưng từ nay đến khi quỹ 55 tỷ đi vào hoạt động, quyền quyết định vẫn nằm trong tay Chính phủ các quốc gia thành viên.

Mặt khác, Liên minh Ngân hàng ra đời còn đòi hỏi những điều kiện chính trị khó khăn tới mức, rất khó có thể bảo đảm sự thống nhất giữa các quốc gia thành viên. Các quốc gia Bắc Âu dễ từ chối trợ giúp cho khu vực kém phát triển hơn phía Nam, khiến tác động xấu đến sự đoàn kết nội khối, nên các nhà hoạch định chính sách EU vẫn lo ngại đi vào “vết xe đổ”.

Tuy vậy, dù giải quyết theo phương án nào thì khi một ngân hàng mất thanh khoản, sự can thiệp chính trị là khó tránh khỏi. Đây chính là điểm dễ gây chia rẽ nhất.

Trong khi Đức không muốn hiệu quả “thắt lưng buộc bụng” của mình lại dùng để “cứu” các ngân hàng yếu kém của Hy Lạp, Tây Ban Nha, Ireland… thì Pháp, với vị thế chủ nợ, lại nhìn nhìn nhận Liên minh Ngân hàng ở góc độ chung cần chia sẻ trách nhiệm khu vực.

Ngoài ra, vẫn còn nhiều điều tồn đọng từ “Cơ chế Ổn định châu Âu” (EMS). Trong khi chờ đợi Liên minh Ngân hàng, cơ chế này vẫn có hiệu lực và sẽ hỗ trợ cho các ngân hàng đang khó khăn trong khoản 500 tỷ euro với lãi suất ưu đãi.

Như vậy, với quyết tâm thoát khỏi khủng hoảng nợ công quá kéo dài, các nhà lãnh đạo EU đã đi tới một quyết định quan trọng chuyển từ Liên minh Tiền tệ sang Liên minh Ngân hàng, nhằm gắn kết nền kinh tế EU nhất là khu vực Eurozone chặt chẽ và sâu sắc hơn. Cơ chế mới này còn phải trải qua thương lượng và quyết định cuối cùng thuộc về quốc hội các nước thành viên.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách và dư luận đang kỳ vọng vào hiệu quả của cơ chế, khiến châu Âu – một trong những trung tâm kinh tế thế giới có thể trở lại với vị thế của nó trong nền kinh tế toàn cầu trong thời gian không xa.