Duy trì mức sinh thay thế, bảo đảm cơ cấu dân số vàng

30 năm qua, bên cạnh nhiều thành tựu, Việt Nam cũng đối mặt với không ít thách thức trong công tác dân số. Đó là mức sinh giảm mạnh ở nhiều địa phương và có xu hướng lan rộng, thúc đẩy nhanh chóng quá trình già hóa dân số. Trong dự thảo Luật Dân số, Bộ Y tế đang đề xuất không quy định cụ thể về số con của mỗi cặp vợ chồng, mà để họ tự quyết định.

Mức sinh thay thế giảm mạnh

Theo báo cáo của Cục Dân số (Bộ Y tế) hiện mức sinh thay thế của Việt Nam đang giảm sâu nhất trong 12 năm trở lại đây và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo. Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số cho hay, hiện có 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp, thậm chí, một số tỉnh mức sinh rất thấp, tập trung ở vùng Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và một số tỉnh duyên hải miền Trung.

Trong đó, Đông Nam Bộ có tỷ lệ giảm sâu (năm 1999, tỷ lệ một phụ nữ sinh 2,9 con thì nay chỉ còn 1,56 con). Các tỉnh có mức sinh thấp chiếm khoảng 39,4% dân số cả nước, nên tác động rất lớn đến quá trình phát triển bền vững đất nước. Hiện có 33 tỉnh có mức sinh cao với quy mô dân số là 39,8 triệu người, chiếm 41,4% dân số cả nước, tập trung tại nhiều tỉnh có điều kiện kinh tế-xã hội còn rất khó khăn, chất lượng nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế. Mức sinh cao đã tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế-xã hội, giải quyết việc làm, chăm sóc sức khỏe nhân dân, giáo dục... làm tăng khoảng cách phát triển và chất lượng cuộc sống của các địa phương này so với các địa phương, khu vực khác.

Chia sẻ về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương cho biết, trong dự thảo Luật Dân số, Bộ Y tế đang đề xuất không quy định cụ thể về số con của mỗi cặp vợ chồng. Trước khi đề xuất nội dung này, Bộ Y tế đã tham khảo kinh nghiệm quốc tế và lấy ý kiến của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan, đơn vị, bộ, ngành và các địa phương.

Theo đó, Bộ sẽ có những điều chỉnh phù hợp để duy trì mức sinh thay thế trên cả nước và bảo đảm cơ cấu dân số vàng. Việt Nam đang trong quá trình già hóa dân số và là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Trong khi các nước phát triển mất nhiều thập kỷ, hoặc hàng thế kỷ mới chuyển đổi từ giai đoạn già hóa dân số sang giai đoạn dân số già thì Việt Nam chỉ mất 26 năm. Dự báo, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia có dân số già vào năm 2036, và “siêu già” vào năm 2049. Sự chuyển đổi nhân khẩu học từ xã hội trẻ sang xã hội già sẽ gây ra những tác động đa chiều ở cấp quốc gia, khu vực và toàn cầu.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương cho biết thêm, năm 2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 588/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030, trong đó đặt mục tiêu tới năm 2023, tăng 10% tổng tỷ suất sinh ở các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp và duy trì kết quả sinh ở những tỉnh, thành phố đã đạt mức sinh thay thế (2-2,1 con/gia đình). Chương trình này đã được triển khai thực hiện nhằm bảo đảm mức sinh thay thế phù hợp với từng vùng miền.

Tuy nhiên, qua thực tế triển khai thực hiện chương trình, cùng với sự phát triển kinh tế-xã hội, Bộ Y tế đang đề xuất điều chỉnh để bảo đảm mức sinh thay thế. Hiện có địa phương có mức sinh thay thế thấp nhưng cũng có địa phương có mức sinh cao, vượt mức sinh thay thế. Vì vậy, việc chỉnh sửa các giải pháp phù hợp với thực tế là cần thiết để không xảy ra tình trạng giảm mức sinh mà không thể tăng lại được như một số quốc gia phát triển hiện nay.

Theo bà Pauline Tamesis, Điều phối viên Thường trú của Liên hợp quốc tại Việt Nam: “Chúng ta phải hành động quyết liệt và ngay lập tức để bảo đảm rằng mọi phụ nữ đều có thể tiếp cận các dịch vụ chăm sóc cần thiết khi mang thai và sinh con. Đầu tư vào sức khỏe sinh sản chính là đầu tư chấm dứt đói nghèo và chấm dứt bất bình đẳng”.

Cần chính sách điều chỉnh phù hợp

Có thể nói, mức sinh là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến tốc độ tăng dân số, quy mô dân số cũng như cơ cấu dân số tại một quốc gia. Nếu mức sinh quá cao sẽ dẫn đến quy mô dân số tăng quá nhanh, tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái và các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội. Mức sinh quá thấp, kéo dài sẽ tác động trực tiếp tới cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt nhóm dân số trong độ tuổi lao động, gia tăng tốc độ già hóa. Những điều này sẽ tác động lớn đến phát triển kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan chia sẻ, với nguyên tắc lấy con người là trung tâm, là mục tiêu của sự phát triển bền vững của đất nước, Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25-10-2017 về công tác dân số trong tình hình mới với quan điểm “Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết, vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân; tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển”.

Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 và nhiều chương trình, đề án, kế hoạch can thiệp cụ thể để thực hiện mục tiêu của Nghị quyết số 21-NQ/TW là: “Duy trì vững chắc mức sinh thay thế; đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, nâng cao chất lượng dân số; phân bố dân số hợp lý; góp phần phát triển đất nước nhanh, bền vững”. Để bảo đảm mục tiêu đề ra, Bộ Y tế cũng đã tiến hành sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW, tiếp tục đánh giá thực trạng công tác dân số và các yếu tố tác động của dân số đến phát triển bền vững của đất nước để tham mưu cho các cơ quan có thẩm quyền định hướng phát triển kinh tế-xã hội Việt Nam trong thời gian tới, nhất là các chính sách liên quan đến già hóa dân số, giảm tỷ suất sinh...