Đừng đánh mất “giờ vàng” khi “chạy đua” với đột quỵ não

Rất nhiều người bị đột quỵ não được đưa đến bệnh viện kịp thời đã được xử trí, bình phục và trở lại cuộc sống bình thường… Nhưng cũng có những người đến viện khi đã ở giai đoạn muộn. Đột quỵ não có thể đe dọa tính mạng và dẫn đến tàn tật vĩnh viễn, cho nên các bác sĩ nhấn mạnh, đến sớm bao nhiêu thì tỷ lệ điều trị thành công cao bấy nhiêu.

Các bác sĩ của Trung tâm Đột quỵ (Bệnh viện Bạch Mai) thường xuyên tiếp nhận những trường hợp bị đột quỵ não trong tình trạng muộn, qua mất giờ vàng. Hệ lụy nặng thì tử vong, nhẹ thì tàn phế suốt đời. Như mới đây, trung tâm tiếp nhận hai người bị đột quỵ đưa đến bệnh viện khi tự điều trị ở nhà một ngày. Người thứ nhất, được đưa từ tuyến dưới lên vì tê yếu nửa người trái. Khai thác bệnh sử, bác sĩ “ngã ngửa” khi người bệnh vô tư trả lời “Tôi bị từ trưa hôm qua”, vậy là giờ thứ 26 rồi. Trả lời câu hỏi “Tại sao bây giờ bác mới đến viện ạ?”, người bệnh vô tư hỏi lại: “Bác sĩ không biết là khi bị đột quỵ thì phải nằm bất động à? Để não được nghỉ ngơi”… Nhưng nghỉ ngơi mãi mà tay, chân bên yếu vẫn không cải thiện, nên người bệnh mới được người nhà đưa đi viện.

Trường hợp thứ hai, người bị đột quỵ khi chuẩn bị đi tập thể dục, đột nhiên thấy hơi yếu nhẹ và tê bì nửa người phải, kèm méo miệng nhẹ nhưng lại nghĩ chắc do trúng gió nhẹ, cho nên vào giường nghỉ. Cô con gái rất nhanh nhẹn gọi bác sĩ châm cứu đến điều trị cho bà. Nhưng sau một ngày tình trạng vẫn không cải thiện, cả gia đình họp bàn rồi quyết định đưa bà đến bệnh viện… Và kết cục, người bệnh đã qua giờ vàng để cứu não.

PGS, TS Mai Duy Tôn, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ (Bệnh viện Bạch Mai) nhấn mạnh: Phải chạy đua với thời gian để tới viện sớm nhất có thể khi có triệu chứng nghi ngờ như méo miệng một bên, nói ngọng, yếu liệt hoặc tê bì tay chân một bên, mất thị lực đột ngột một hoặc hai mắt…; không được phép để mất một giây phút nào vào việc nằm bất động chờ tự hồi phục hay tự điều trị theo phương pháp dân gian truyền miệng. Cơ hội để dùng thuốc tiêu sợi huyết chỉ có bốn đến năm giờ từ khi khởi phát; cơ hội để can thiệp lấy huyết khối chỉ có sáu giờ đầu (một số trường hợp đặc biệt có thể tới 24 giờ). Càng đến sớm bao nhiêu thì tỷ lệ điều trị thành công càng cao bấy nhiêu. Cho nên, PGS, TS Mai Duy Tôn khuyến cáo: Điều tối quan trọng khi phát hiện người thân có dấu hiệu đột quỵ là cần hành động nhanh để kịp đến viện trong giờ vàng. Lập tức gọi xe cứu thương và gọi 115 là lựa chọn thông minh nhất, xe cứu thương 115 sẽ đưa người bệnh đến địa điểm có thể thực hiện kỹ thuật cấp cứu người bị đột quỵ chuẩn nhất và nhanh nhất. Thêm vào đó, nhân viên y tế của 115 được trang bị kiến thức y tế để xử lý các tình huống khẩn cấp khác nhau, họ có thể hỗ trợ cứu sống người bệnh trên đường đến bệnh viện và có khả năng làm giảm các tác động của đột quỵ não. Khi gọi 115 và yêu cầu trợ giúp, hãy thông báo cho người điều hành rằng bạn nghi ngờ người bệnh bị đột quỵ não để được chuẩn bị phương tiện y tế phù hợp và chọn bệnh viện chuyên điều trị đột quỵ não. Trong khi chờ xe cứu thương đến hãy hỏi người bệnh càng nhiều thông tin càng tốt, hỏi về tất cả các loại thuốc mà người bệnh đang dùng, tình trạng sức khỏe, có dị ứng gì không? Ghi lại tất cả các triệu chứng bao gồm: thời điểm đột quỵ, tiền sử bệnh tật của người bệnh như tăng huyết áp, bệnh tim, ngừng thở khi ngủ, tiểu đường… Những thông tin này rất hữu ích khi bác sĩ khai thác bệnh sử… Đáng chú ý, nếu người bệnh đang ngồi hoặc đứng, hãy khuyến khích họ nằm nghiêng với tư thế đầu cao và giúp họ nới lỏng quần áo. Tuy nhiên, nếu người bệnh bị ngã thì đừng cố di chuyển họ. Cố gắng giữ bình tĩnh trong suốt quá trình chờ cứu thương 115 đến.

Bên cạnh những việc cần làm, thì cũng có những việc không nên làm đối với người bệnh đột quỵ não. Đó là tuyệt đối không được cho người bệnh uống bất kỳ loại thuốc nào. Không cho người bệnh ăn hoặc uống bất cứ thứ gì để tránh cho người bị đột quỵ gặp tình trạng nghẹn, gây sặc dẫn đến suy hô hấp. Tuyệt đối không để người bệnh tự đi xe đến viện mà hãy gọi 115 và chờ sự giúp đỡ.

Các bác sĩ thường hay nhắc đến “thời gian vàng” trong xử trí đột quỵ não hay còn gọi “thời gian là não” để nhấn mạnh rằng càng trì hoãn xử lý đột quỵ não thì càng có nhiều thiệt hại cho người bệnh. Tế bào não sẽ chết chỉ trong vài phút nếu không được cấp máu hoặc ô-xy. Đối với đột quỵ thiếu máu não, khi mạch máu lớn trong não bị tắc, cứ mỗi giây trôi qua có 32 nghìn tế bào não chết và cứ mỗi phút trôi qua sẽ có 1,9 triệu tế bào não bị chết. Cứ mỗi giờ trôi qua, số tế bào não chết tương ứng mất đi 3,6 năm tuổi thọ của người bình thường (đó là trong trường hợp người bệnh may mắn sống sót)… Thời gian vàng trong điều trị đột quỵ thiếu máu não là 270 phút nếu sử dụng thuốc tiêu huyết khối làm tan cục máu đông hoặc trong sáu đến tám giờ nếu lấy huyết khối cơ học trong trường hợp tắc động mạch lớn trong não. Tuy nhiên, nếu người bệnh được điều trị càng sớm trong khoảng thời gian này thì cơ hội phục hồi, ít để lại di chứng càng cao. Ngược lại, nếu điều trị càng muộn trong “cửa sổ thời gian” này cơ hội phục hồi sẽ thấp đi. Do vậy, khi phát hiện người bệnh đột quỵ não, cần đưa người bệnh vào viện ngay.

Mới đây, Bộ Y tế đã ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não”. Ngoài những biện pháp do các thầy thuốc thực hiện thì hướng dẫn cũng khuyến cáo nhiều biện pháp dự phòng để người dân thực hiện, đó là bỏ thuốc lá, hạn chế uống rượu, bia; có chế độ ăn ít chất béo, giảm muối, tăng cường chế độ ăn giàu kali để giảm huyết áp; tăng cường tập thể dục.